VOV4.Xơ Đăng - Dế nôkố lâp tơnêi têa ai lối 6 rơtuh 400 rơpâu ngế ki chó chêng tơvê kŏng, maluâ ti mê, bú ai lối 13% tung kơxô̆ ki kố chianag pêi cheăng. Kố cho môi tơdroăng ki kơdo mơ-eăm hên tung mơ’no hnoăng ăm mơnhông pêi cheăng kâ - rêh ối pơlê pơla ƀă kal athế achâ kring vế tơniăn ‘na châ xúa tơmeăm khoăng dêi tơnêi têa. Laga, tơdroăng ki châ xúa liăn ngân pơlê pơla dêi mơngế chó chêng tơvê kŏng ối trâm hên xahpá, ki malối tung tơdroăng châ xúa ing liăn ƀaoh hiêm pơlê pơla pơklât thế ƀă ƀaoh hiêm pơlê pơla ki tơná ngế ki chó chêng tơvê kŏng tí tăng rôe xêh.

Ai dâng 2 rơtuh ngế ối ai ivá pêi cheăng, mâu ngế chó chêng tơvê kŏng veăng  a hên kơvâ cheăng pêi tung mâu tơdroăng cheăng môi tiah: cheăng kâ, rêh ối, mơhno túa lĕm tro, kŏng ngê̆ thong tin… ƀă hên ki ê, ai mâu hnoăng veăng ‘no pêi ăm tơdroăng cheăng kâ-rêh ối dêi tơnêi têa. Jâ Đinh Thị Quỳnh Nga, Ngế pơkuâ khu pêi cheăng tơrŭm pro tơmeăm teăn ƀă rái kơlá ai inâi Trái Tim Hồng ăm ‘nâi: Drêng veăng pêi tơdroăng ‘na tăng mơngế cheăng, mâu ngế chó xuân vâ châ xúa mâu tơdroăng ‘na pơlê pơla tơdâng tơ’mô, ôh tá pơrah ngế ki lâi, tung mê ƀaoh hiêm khăm pơlât, baoh hiêm pơlê pơla.

Xua drêng veăng rôe ƀaoh hiêm pơlê pơla, ƀaoh hiêm khăm pơlât, mâu ngế chó xuân châ xúa mâu hnoăng ki pơxúa ‘na tơmeăm khoăng, châi tamo, trâm xía vâ tung pơla pêi cheăng, ai tơdroăng châi ‘na pêi cheăng, ôh tá ai cheăng pêi,  pơtê cheăng xua hơnăm hiăng krâ… kô châ kơjo kum hên tung tơdroăng rak tơniăn tơdroăng rêh ối drêng trâm pá, xía vâ, drêng hiăng tâi hơnăm pêi cheăng lơ ôh tá kâi pêi cheăng xếo.

La tiô tơdroăng, pơkâ Luât ƀaoh hiêm pơlê pơla, mơngế ki ôh tá ai tơdoăng châi, xua mơngế chó chêng ôh tá mo lĕm châ, kơ lo liăn khế kâ  iâ, liăn kâ ôh tá bê. Hơnăm dêi vâi xuân ôh tá chiâng vâ pơchông ƀă mâu ngế ki mo châ. Tung pơla mê, pơkâ tung luât ƀaoh hiêm pơlê pơla hâi chêh tối ‘na tơdroăng luât pơkâ tŏng kum ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế ki chó, xua mê, tung pơla nâp ƀaoh hiêm ƀă xúa ƀaoh hiêm pơlê pơla ƀă mâu ngế chó châ kâ kâ liăn môi tiah mâu ngế ki ê há.

Ngế ki chó ăm ‘nâi hlê iâ tê ‘na luât pơkâ tŏng kum ƀaoh hiêm pơlê pơla ki pơklât thế ƀă nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ki tơná vâ rôe xêh

Tung pơla mê, pơkâ tung luât ƀaoh hiêm hâi chêh tối tơdroăng pơkâ tŏng kum ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế chó, xua mê, hâi khế nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla  ƀă mâu ngế chó chêng tơvê kŏng châ kong pơlê riân môi tiah mâu ngế ki  châ chăn ôh tá tro klâi há.

Jâ Đinh Thị Quỳnh Nga tối tiah kố, kal thế riân tơmiât nhên tro tơdroăng kơjo tŏng kum ƀaoh hiêm pơlê pơla ƀă tung pơla kâ liăn khế pơtê cheăng xúa hơnăm hiăng krâ ki ti lâi ăm tơtro ƀă ivá ƀă tơdroăng kâi pêi cheăng dêi mơngế chó chêng tơvê kŏng.

“Peăng ƀaoh hiêm pơlê pơla tơring xuân hiăng ai hên troăng tơbleăng hlá mơ-éa ‘na tơrŭm cheăng pâ thế veăng rôe ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế pêi cheăng. Laga troh nôkố Khu pêi cheăng tơrŭm xuân trâm hên xơpá ‘na tơdroăng ăm mâu kŏng nhân ki chó chêng tơvê tơvê kŏng ôh tá tơdâng tơ’mô, ai ngế châ 3-4 rơtuh liăn/tháng, ai ngế ki ‘nâ 1,5 rơtuh liăn/khế.

Ngin tí tăng ‘nâi plĕng xuân ‘nâi, nâp liăn ƀaoh hiêm pơlê pơla ki vâ xêh, tâng ngế kâ liăn iâ, nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ki vâ xêh xuân tâi, ôh tá ai ivá veăng nâp xếo. Môi tơdroăng nếo cho tơná vâi tâ dêi ôh tá tơniăn, vâi ôh tá ‘nâi xo ah hmôi kô ti lâi tơngah kô châ liăn khế kâ hên”.

‘Na jâ Nguyễn Thị Việt Anh, kăn teăng mâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó xua mâu ngế klêk tuăn Việt Nam tối:

“Mơhnhôk mâu ngế chó chêng tơvê kŏng veăng rôe ƀao hiêm pơlê pơla cho tơdroăng ki kơtiê xơpá ƀă oh tá kho. Xua mâu ki mê kâ liăn iâ xuân ôh tá vâ veăng rôe, tung pơla mê, mâu vâi pú veăng rôe ƀaoh hiêm pơlê pơla ki pơklât thế mê tâi tâng mâu kơjo kum ki ê dêi vâi kô tro tah pơtâi’’.

Tiô jâ Hoàng Phương Thảo, Ngế teăng mâ Khu tơrŭm cheăng Action Aid, dế kơjo kum tơdroăng cheăng pêi ăm mâu ngế chó chêng, klêk tuăn, nôkố Tơnêi têa hiăng pro tơ’lêi hlâu vâ mâu ngế chó mâu ngế châ tơnêi têa tŏng kum pro ăm ƀaoh hiêm khăm pơlât ƀă hnoăng ki pơxúa hên má môi 100% cho xúa tâi tâng kơxô̆ liăn khăm, pơlât ƀaoh hiêm khăm pơlât tiô pơkâ, mơhnhôk mâu khu mơdró xúa hên ngế pêi cheăng cho mâu ngế chó...

Laga, nôkố xuân hâi ai kơxô̆ ki riân ngăn khât ‘na kơxô̆ mơngế pêi cheăng cho mâu ki chó pêi cheăng tung mâu khu mơdró châ rôe ƀaoh hiêm pơlê pơla ki pơklât thế ƀă mâu ngế ki chó veăng rôe ƀaoh hiêm ki tơná vâ xêh. Jâ Hoàng Phương Thảo xuân tối tiah kố: kal thế séa ngăn hơnăm pơtê cheăng ăm tơtro ƀă mâu ngế ki chó:

“Ai môi tơdroăng ki á tơmiât kơ koan ƀaoh hiêm pơlê pơla ƀă Khu xiâm ngăn cheăng pêi - Mố đô̆i rong ƀă pơlê pơla kô chiâng pơ’lêh tơdrêng la ôh tá ‘nâi ti lâi xuân hâi pơ’lêh ôh, mê cho tơdroăng ki ôh tá tro mâu ngế ki chó tâng nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla mê hơnăm pơtê cheăng xuân 55 - 60 hơnăm, tơ’mô ƀă mâu ngế ki ôh tá chó há. Pin pêi cheăng troh 50 hơnăm, hên ngế hiăng vâ pơtê, tung pơla mê mâu ngế ki chó khĕn dêi ối pêi cheăng troh a hơnăm ki mê nếo pơtê cheăng, hmâng ngăn tơdroăng mê ôh tá tro’’.

Ai hên tơdroăng ki xiâm pro kơxô̆ mơngế pêi cheăng cho mâu ngế ki chó veăng rôe ƀaoh hiêm pơlê pơla iâ. Xua pá ‘na châ chăn, mâu ngế chó ki hên pêi cheăng tung mâu hngêi kơmăi ki kŭn, ôh tá tơkŭm pú hên, túa pêi cheăng dêi rơpŏng ki kro mơdrŏng tê, kơpong pêi cheăng ôh tá xê ki kân rơdâ, tơdroăng cheăng pêi hlâu tơ’lêi tê há, pêi lo liăn iâ, pêi cheăng tiô rơnó... mê iâ châ tơmâng tŏng kum ‘na tơdroăng nâp liăn ƀaoh hiêm ki pơklât thế. 

Môi tơdroăng xiâm ki ê nếo xua ngế ki xo mâu ngế chó pêi cheăng mê hâi hlê plĕng, ƀă tơná mâu ngế ki chó mê hâi hlê ôh tá tung tơdroăng vâ rôe xêh ƀaoh hiêm pơlê pơla, vâ rak tơniăn ăm tơná drêng krâ ah. Veăng rôe ƀaoh hiêm pơlê pơla ki tơná vâ xêh thăm rế pá ƀă mâu ngế ki chó xua hên ngế xuân kơtiê, tơdroăng rêh ối cheăng kâ xơpá.

Jâ Dương Thị Minh Châu, Ngế pơkuâ Ƀơrô tối tơbleăng ƀă mơdêk rế hên mâu ngế nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla Hà Nội tối tiah kố:

“Luât pơkâ dêi ƀaoh hiêm pơlê pơla hâi ai kơtâ hlá mơ-éa ki lâi chêh tối troh ‘na ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế ki chó ki pin vâ mơdêk ‘na tơdroăng veăng kum ăm pơlê pơla. Ngin xuân vâ cho mâu ngế ki chó hiăng mơ-eăm veăng nâp liăn ăm pơlê pơla mê pin thế ăm vâi xúa hnoăng pơxúa ki hên tâ. Á tơmiât tiah kố pin thế hnê tối ‘na luât pơkâ tŏng kum ƀoah hiêm pơlê pơla vâ mâu ngế ki chó ‘nâi hnoăng ki pơxúa dêi vâi tâng veăng nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla.

Pơtih tâng vâi veăng nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ki tơná vâ xêh mê xuân châ xúa tâi tâng kơxô̆ liăn tŏng kum pơlê pơla, xuân châ xúa ƀao hiêm khăm pơlât, troh tá drêng hiăng tŭm tơdroăng pơkâ vâ xúa drêng pơtê cheăng mê Khu râng liăn ‘măn kơdĭng ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm liăn kâ. Liăn khế Tơnêi têa ăm kâ drêng pơtê cheăng xua hơnăm hiăng krâ mê châ ‘mâi mơdêk ing mâu hơnăm pơkâ, ai mâu ki ‘nâ pơtê cheăng xua hơnăm hiăng krâ a hơnăm 2000 la nôkố liăn khế kâ to luâ péa hdrôh’’.

Ngế ki chó púi vâ châ pêi cheăng tung mâu khu mơdró, châ kĭ tơhrâ cheăng ƀă châ veăng nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla

Vâ mơdêk kơxô̆ liăn nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế ki chó, Tơnêi têa  hiăng pơkâ luât mơhnhôk kơ koan, khu tơrŭm cheăng, khu mơdró, xo mâu ngế ki chó mot pêi cheăng.  Khu mơdró xúa hên ngế pêi cheăng cho mâu ngế ki chó (ing 30% tơngi klêng) châ kum ‘mâi hơ’lêh tơdroăng cheăng pêi ăm tơtro ƀă mâu ngế ki chó, ôh tá êa nâp hnoăng mơhá khu mơdró, mung liăn tơvêh rơkâ iâ tiô tơdroăng tơkêa mơnhông cheăng kâ tê mơdró... Laga, ki pá kân má môi nôkố cho tơdroăng ki ôh tá hlê ‘na ki kal dêi ƀaoh hiêm pơlê pơla tung tơdroăng rak tơniăn tơdroăng rêh ối dêi mơngế pêi cheăng cho mâu ki chó.

Xua mê, vâ tơleăng mơnhên tơdroăng kố, kal mơdêk hlê plĕng, hnoăng cheăng pêi dêi mâu khu mơdró ki xúa mơngế pêi cheăng cho mâu ki chó ‘na tơdroăng nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế pêi cheăng, tung mê ai mâu ngế pêi cheăng cho mâu ki chó. Jâ Đinh Thị  Thụy, Ngế phŏ pơkuâ Ƀơrô Vi ƀan Tơnêi têa ngăn mơngế ki chó dêi Việt Nam tối tiah kố, Bao hiêm pơlê pơla Việt Nam kal tơbleăng mâu pơkâ tŏng kum ƀaoh hiêm pơlê pơla kum hdrối ‘na kơlo liăn kâ, kơlo nâp liăn ăm mâu ngế pêi cheăng cho mâu ki chó:

“Á hlo luât pơkâ nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ƀă mâu rơpŏng kơtiê ƀă vâ chê kơtiê  cho ‘ló, tơnêi têa ai veăng kum dâng 30%, riân ga châ 99 rơpâu/ngế, ƀă mâu rơpŏng vâ chê kơtiê cho 82,5 rơpâu liăn/ngế/khế. Ki mê xuân ‘ló, tâng pin xuân veăng kum mâu ngế ki chó môi tiah rơpŏng kơtiê mê gá tro vâ nâp ƀaoh hiêm pơlê pơla ki tơná vâ xêh ăm vâi.

Kơ’nâi 10 hơnăm lơ 15 hơnăm vâi kô xúa liăn khế ki mê, ki iâ gá xuân châ 4-5 hdrôh kơxô̆ liăn ăm pơlê pơla nôkố, kum ăm mâu ngế ki chó ai tơdroăng rêh ối drêng hiăng krâ ah tơniăn tâ’’.

Ƀaoh hiêm pơlê pơla ăm mâu ngế ki chó cho hnoăng ki kal tung tơdroăng kum mâu ngế pêi cheăng cho mâu ki chó ai veăng tơniăn tung rêh ối, malối cho tơdjâk troh luât pơkâ pơtê cheăng xua hơnăm hiăng krâ. Tơnêi têa kal ai hên tâ mâu luât pơkâ tŏng kum ăm mâu ngế ki chó châ rêh ối tơrŭm ƀă mâu ngế ki ê ƀă châ veăng pêi cheăng tung kơpong cheăng ki khât vâ châ xúa ƀaoh hiêm pơlê pơla ki pơklât thế lơ kơjo kum vâi veăng nap ƀaoh hiêm pơlê pơla ki tơná vâ xêh.

VOV1

Gương tơplôu ƀă tơbleăng