Tiô ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Hoàng – Trưởng Khoa thận tiết niệu, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên: Sỏi thận (kơkốu ai hmốu) cho tơdroăng châi ki hmâ trâm ối má 3 tung mâu tơdroăng châi ‘na troăng nŭm, klêi kơ’nâi nhiễm khuẩn troăng nŭm ƀă tơdroăng châi tuyến tiền liệt. Ki têi dêi tơdroăng kố dâng 20 – 30% hơ’lêh tiô rêm kơpong tơnêi tơníu, hyôh kong prâi, hdroâng hdrê, tơdroăng ki ôu kâ ƀă tơdroăng prôk lăm. A Dak Lak, kơkốu ai hmốu ai troh 6-% - 70% kơxô̆ ngế dế pơlât a khoa Thận Tiết niệu.

Nôkố, tơdroăng ki hmâ roê xêh pơkeăng ôu, ôu mâu kế ki hmốu chiâng liê xêh ki vâi mơđah tê tung măng pơlê pơla lơ ôu mâu pơkeăng hlá nhâ tiô châ vâi ki hnê tối ing rơkong vâ pơlât ai hmốu xuân ối ai hên hĭn. Mê xuân cho tơdroăng ki pro 60% ngế ki tro châi ai hmốu troh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tung tơdroăng ki hiăng râ, têa tơkâ, kơkốu hiăng râ.

Ngế ki tro pơreăng Tô Thị Yến, 58 hơnăm, a cheăm Ea Kly, tơring Krông Pač châi pơtok peăng pa xôp, tơngê hmân. Klêi mê, rơpŏng hmôu pơ roê xêh pơkeăng ăm ôu hlối pâk ‘mot têa 3 hâi mê tơdroăng châi pơtok mê rế châi ó tâ, péa pâ chêng, péa pâ kŏng ƀă pơtok mơđŭng khăng, châ kéa chiâng trĭng. Ngế ki kố châ pơtroh troh a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tung tơdroăng ki ôh tá kâi hiâm, kơkốu ai hmốu, tơngê, tơbrê rơlâi rơlo, nhiễm trùng mơheăm.

Tơdrêng amê ngế ki kố châ pâk ngăn mâu tơdroăng ki kal ƀă châ tối ai hmốu a péa pâ pro chiâng tâk troăng nŭm, kơkốu pêng têa, kơkốu tro rong ó. Pôa Nguyễn Công Thuận (rơpŏng hngêi dêi jâ Yến) cheăm Ea Kly, tơring Krông Pač, kong pơlê Dak Lak ai tối:

“Tơdroăng tamo kố gá rĕng khât ôh tá teăm pơlât, xua ối a hngêi ôh ti hlo mâu tơdroăng ki vâ chiâng ‘nâi, lăm troh a hngêi pơkeăng 3 hâi mê kơxong, khăng kơbrĕn, pơhlêh mơngiơk môi tiah klô̆ng trĭng,pơtok mơđŭng khăng. Mơhúa châ mâu ƀok thái pơkeăng pơlât krâu, kơdrâi á hiăng tơkâ luâ rôh ki râ, nôkố ivá hiăng chía tâ, hiăng chiâng tơpui, hiăng chiâng kâ kế. Rơpŏng á mơnê mâu ƀok thái pơkeăng mâu ngế ki pơlât dêi hngêi pơkeăng kố”.

Tối ‘na tơdroăng ki tamo dêi jâ Tô Thị Yến, ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Hoàng, ngế ki pơkuâ kơbong Khoa thận tiết niệu, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi:

“Ngế ki kố mot pơlât tung hngêi pơkeăng rế ăm ‘nâi cho châi kơkốu rế ăm ‘nâi cho ai pơreăng tung mơheăm. Mê ai péa tơdroăng, má môi pơlât tro pơreăng, tơdroăng ki má péa cho bro tiah lâi vâ pro phuâng lĕm tíu ki ai hơtốu mê. La ngế ki kố lăm pâ mê ivá ôh ti ai, ôh ti kâi hiâm, kơkốu pá u dâi, ivá châ chăn ôh tá mo hlối ai tơdroăng châi ‘na plâi nuih mê tơdroăng ki apoăng ngin kô tâ vi khuẩn ƀă ôu kháng sinh tiô kháng sinh đồ ƀă ôu pâk tro kháng sinh mê vi khuẩn kô kơdroh ƀă tơdroăng ki ăm hlo dêi tamo kố, ngế ki tro mê kô kơdroh ki tôu, kơdroh ki rơlâi tơbrêi. Má péa, a ngế ki kố athế mơ’no túa pơlât ki pâk ‘mot triăng câ̆p cứu vâ hrik xo hơtốu ing kơkốu chu troh a kơbong rak têa nŭm mê kơkốu nếo chía iâ ƀă tơdroăng ki tro pơreăng tung mơheăm kô chía tâ há”.

Mâu ngế ki ai hmốu ki kơkốu chiâng râ môi tiah ngế ki ai hmốu Y. ôh ti iâ. Rêm hâi a Khoa Thận tiết niệu tơdah pơlât ƀă pâ ing 25 troh 30 ngế ai hmốu, tung mê ai troh 60% ngế hrá lăm troh a hngêi pơkeăng. Tơdroăng ki mot pơlât hrá mê chiâng pro tơdjâk troh hên tơdroăng ki rơ-iêo môi tiah: kơkốu pêng têa, kơkốu chiâng rong ó, ai ngế ki ‘nâ athế poê tah kơkốu lơ athế hơ’lêh kơkốu. Xiâm kối pro ngế ki tro mê xua hrá troh hngêi pơkeăng pơlât cho xua tơdroăng ki ăm ‘nâi dêi pơreăng ai hmốu ôh ti ai kơbố ‘nâi, bu châi troh a kơníu mê hên ngế ôh tá vâ tơmâng lơ tơmiât bu châi kơníu lơ châi kơxêng, kơxêng rŏng hiăng rơhôi ƀă pơlât mâu tơdroăng châi ki mê ki ôh ti lăm khăm ngăn ivá.

Pakĭng mê, ai mâu ngế ki ‘nâ drêng ‘nâi ai hmốu la ôh tá pêi pro tiô tơdroăng ki hnê mơhno dêi ƀok thái pơkeăng chuyên khoa mê hmôu pơ roê xêh pơkeăng ki vâi tơbleăng tê vâ ôu, lơ ôu mâu hlá nhâ xua mâu ngế ki ê hnê ăm dêi rơpó ki xúa dêi mâu hlá nhâ ki ê, xua mê hên ngế troh hngêi pơkeăng drêng ivá hiăng châi râ, môi tiah: tơbrê, rơlâi, ôh ti bê tŭm mơheăm, lơ hmâ châi ko, vung vế ko, ngiâ péa ngiât, kơtêi kơtâu têi, rô̆i loăn điê̆n giải, kơkốu hiăng râ ƀă hên ki ê mâu ngế ki kố ivá xơpá vâ prêi lĕm. Tối ‘na xiâm kối tro pơreăng, ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Hoàng ăm ‘nâi:

“Klêi kơ’nâi hâi khế pêi cheăng ƀă hriăn ngăn mê hlo Dak Lak cho kong pơlê ki ai ngế tro pơreăng ai hmốu hên tâ mâu kơpong peăng Kơnhŏng, peăng Hdroh ƀă peăng Tơdế Tơnêi têa. Xua pêi chiâk deăng, ki hên cho pêi cheăng a kong tô, hyôh kong prâi tô, têa kơxô lo hên kuăn pơlê iâ ôu têa. Drêng bu hêng ôu khât nếo ôu, tơkôm drêng khăng krôk nếo ôu mê têa nŭm hiăng tơkâ, ing mê tơ’lêi chiâng ai hmốu. Mâu túa hmốu rế hía rế hên chiâng hmốu ki kân. Pakĭng mê, xua gen ki ai ing mâu nôu pâ hdroâng hdrê, ai mâu vâi hdrêng ki ‘nâ hiăng ai hmốu lơ rơpŏng ai 2 troh 3 ngế ai hmốu. Mâu ngế ki mê kal khăm ƀă rĕng pơlât vâ pôi tá ai tơdroăng pơhlêh chiâng râ. Mâu ngế ki hmâ kâ klêa kliâm kuăn kiâ păn, tơ’lêi chiâng acid uric xuân tơ’lêi bro chiâng ai hmốu. Ngế ki hmâ ôu têa chế xuân tơ’lêi bro chiâng ai hmốu. Ngế ki hmâ kâ xăng po, iâ pơtâp ivá, klêa blung, xuân tơ’lêi tro ai kế ki vâ chiâng hmốu. Khu mâu ngế ki tro pơreăng ai hmốu hơnăm hiăng hên, kân troăng tiền liệt tuyến. Ngế ki kân đại tiền liệt tuyến bro hâ troăng nŭm, mâu tơdroăng ki pro pá troăng nŭm pro êi, troăng nŭm ôh ti lĕm, êi ƀă bro chiâng mâu tíu ki ôh tá krúa, tung troăng nŭm ƀă têa nŭm pêng plế ing kơbong têa nŭm tâk, chiâng ai hmốu, pro châi rong a kơkốu”.

Vâ hbrâ mơdât kơkốu ai hmốu, rêm ngế kal ôu têa tro tơdroăng pơkâ, pôi tá ôu têa hên luâ râ lơ iâ luâ râ. Ôu têa tro lĕm cho ôu ing 2,5 troh 3 lit tung môi hâi. Pơtih ngế ki hngăm piê lối 50kg mê ôu 3 lit têa tung môi hâi, ngế ki ai hngăm pá xôp 50kg mê ôu 2,5 lit têa rêm hâi. Malối pôi tá ăm khăng krôk hêng ôu têa mê nếo ôu xua têa nŭm tơ’lêi tơkâ mê athế ôu đi đo i iâ tung hâi, ôu vâ pôi tá châ chăn drêng lâi xuân ai têa tung châ.

Ôu têa tro tơdroăng, tŭm têa mê gá ối pro têa nŭm châ nŭm lo pa kong ing mê kô mơ’no tah tâi mâu kế ki kâ ối tung châ, thăm nếo ai mâu hmốu ki ku kŭn pôi tá roê xêh pơkeăng ôu pơlât mê athế troh tíu khăm pơlât chuyên khoa vâ khăm, tiâ mơnhên ƀă ai troăng pơkâ pơlât tro. Maluâ tơdroăng tamo, tíu ối dêi mâu hmốu, ki kân rơdâ dêi hmốu, tơdroăng châi ki kố, hơnăm dêi ngế ki tro ƀok thái pơkeăng ai mâu tơdroăng hnê mơnho nhên. Ngế ki ai hmốu kŭn, ôh tá pơkâ thế po, ƀok thái pơkeăng kô pơlât ki êi, pơlât thăm mơdêk tíu ki lo vâ mơ’no tah hmốu ki mê lo pa kong.

Ngế ki ai hmốu hiăng kân, ƀok thái pơkeăng kô ai pơkâ thế po. Nôkố Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên dế pêi pro mâu túa pơkâ, môi tiah: pâ heăn, pĕng pơliê hmốu tiô troăng nŭm iâ tơdjâk troh tíu ki ê, pĕng hmốu ing kéa, pĕng hmốu ing pa kong châ ƀă hên ki ê tâi tâng mâu troăng pơlât kố pơrá pêi pro tơƀrê, mơdêk ivá mo lĕm tung rêh ối ăm ngế ki tro tamo.

Tơdroăng ki pro chiâng châi râ dêi kơkốu cho rơ-iô ‘nâng laga xuân ai hên ngế ôh tá bê tơmâng ƀă tơdroăng châi kố. Roh tơpui tơno tơ’nôm ƀă ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Hoàng - Kăn pơkuâ Khoa pơlât kơkốu troăng têa nŭm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên kô tối nhên tơ’nôm ‘na tơdroăng châi kố ƀă troăng pơlât.

-Ô ƀok thái pơkeăng, ti lâi mâu ngế ki tro tâ pơreăng châi kơkốu hmâ troh hngêi pơkeăng drêng hiăng râ ƀă hlo hiăng châi kơkốu?

Ƀok thái pơkeăng Hoàng: Mâu ngế châi kơkốu ki hên troh hngêi pơkeăng hrá cho xua pơreăng châi troăng nŭm gá châi chôa ‘lâng, bu châi kơnếo, ai mâu pŭm hmốu to lâi chât hơnăm ôh tá châi, mâu ngế ki tro pơreăng ôh tá bê tơmâng ôh tá lăm khăm, chiâng châi kơkốu, tâ pơreăng râ drêng mê nếo lăm khăm. Ai tâ châi kơnếo laga ôh tá ‘nâi, tơngah xêh châi kơxêng rŏng, ilá kơxêng rŏng, kơxêng rŏng ki ôh tá lĕm, pơtối rôe pơkeăng pơlât kơxêng rŏng. Klêi kơ’nâi ôu pơkeăng mê ôh tá tâ châi xếo, ngế tro tâ pơreăng tơngôu ôh tá vâ lăm khăm. Ƀă mâu ngế ki nŭm lo têa iâ, châi iâ mê ngế ki châi mê lăm khăm xêh, rôe pơkeăng kháng sinh ôu.

Pakĭng mê, mâu tơdroăng ki mơhno dêi pơreăng châi troăng nŭm hmâ chôa ‘lâng, laga pro tơ‘nhê troăng nŭm. Xua hrá khăm xua mê ai mâu ngế hmốu hiăng kân tâ tíu ki po. Laga ngế ki tro pơreăng bu tâ châi kơnếo troh drêng tơdroăng châi hiăng châi râ, hiăng châi kơkốu râ, ôh tá kâi ối xếo mê nếo lăm khăm. Ai mâu ngế thế krâ kơkốu ki kuăn mơngế pro, pơtân tơniăn nếo pâ. Ki hên mâu ngế châi hiăng troh hngêi pơkeăng pơrá hiăng châi râ, ki hên hiăng ai têa toăng mê ngế ki châi nếo mot hngêi pơkeăng pơlât. Bu ai dâng 20% ‘nâi ƀă rĕng pơlât’’.

-Mâu ngế tro tâ pơreăng châi kơkốu xúa xêh pơkeăng ôu rơ-iô môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Hoàng: Ai hên ngế châi drêng troh hngêi pơkeăng mê ôu xêh pơkeăng nhâ loăng, tơmiât xêh ôu vâ prê hmốu laga nôkố ôh tá ai pơkeăng prê hmố ôh, hên ngế tơmâng tơbleăng pơlât xêh. Tâi tâng mâu pơkeăng ki ôu pơrá hluâ troăng kơkốu. Laga kơkốu cho dế tro hmốu rit hdrối mê, gá dế tro tơdjâk xua hmốu mê kuăn pơlê ối rôe pơkeăng ôu pro kơkốu thăm châi râ tâ. Gá pro tơdjâk ing kơkốu.

Tơdroăng xúa hlá loăng lơ pơkeăng chưk năng ôh tá tiô pơkâ tiah ƀok thái pơkeăng hnê, mê kô thăm pro hmốu thăm kân, kơkốu thăm châi râ tâ mê nếo’’.

-Ô ƀok thái pơkeăng, tiah mê pro ti lâi vâ hbrâ mơdât pơreăng châi kơkốu kố?

-Ƀok thái pơkeăng Hoàng: Pơchân kuăn pơlê vâ ai tơdroăng rêh ối lĕm tro tâ tung mê tơmâng troh kơkốu ƀă tâi tâng mâu pơreăng ki ê mê thế ôu têa tro, tŭm. Ô têa tro mê ti lâi, mê cho ôu tŭm sap ing 2,5 troh 3 lit. Pơtih môi tiah ngế châi lối 50kilô mê kô chiâng ô 3 lit têa rêm hâi, mê cho kơtăn 2 chôu pin ôu môi xôh, rêm rôh ôu sap ing 200 troh 150 ml.

Pôi lôi hêng ôu têa nếo ôu, mê thế ôu têa hbrâ vâ drêng lâi châ dêi pin xuân ai têa tŭm, ôh tá chiâng ôu lối hên. Pơtih 1 hâi ô 2,5 lit, ô 3 xôh hiăng tâi mê cho ôh tá tro. Thế ôu i iâ troh drêng kâ hmê kơmăng cho tâi 2,5 troh 3 lit têa. Mê tối cho ôu tro. Hâi khế, kơtăn sap ing 2 troh 2,5 chôu ô môi xôh. Ki rơhêng vâ tối pôi tá lôi ăm hiăng hêng ôu têa xua hêng ôu têa kô pro tơkâ têa nŭm. Tâng têa nŭm tơkâ kô chiâng hmốu.

Xua mê thế ôu têa hên gá vâ mơ’no têa nŭm đi đo kô mơ’no tâi tâng kế ki vâ chiâng hmốu, mâu kế ki vâ chiâng hmốu châ lo tâi pa kong, thăm nếo mâu hmốu ki kŭn drêng lăm nŭm kô lo pa kong. Drêng tâ pơreăng, kal troh hngêi pơkeăng chuyên khoa vâ khăm, pơlât. Ƀă troăng pơlât môi tiah lâi kô tiô tíu ki hmốu ối, hmốu kân lơ kŭn, pơreăng tung châ môi tiah lâi ƀă hơnăm dêi ngế ki châi, ƀok thái pơkeăng kô rah troăng pơlât ki tro má môi ăm mơngế tro tâ pơreăng.

-Hôm, mơnê mâu tơdroăng hnê tối pơxúa ‘nâng dêi ƀok thái pơkeăng.