Thĕn kŏng chêng rơkong cho pơreăng xua tơdjâk ing mâu túa virus ối tung hdroâng virus troăng klêa (khĕn tơdjuôm cho Enterovirus) pro. Tơdjâk ‘mêi hmâ trâm má môi cho virus Coxsackie A16 ƀă Enterovirus 71 (EV71). Nôkố pơreăng kố xuân tá hâi ai vaccine ƀă pơkeăng pơlât hbrâ mơdât tơƀrê. Hlo ki ăm hlo dêi pơreăng kố cho tơngê, châi krôk, tro tơdjâk tung rơkong ƀă kéa ki hên cho lo pơtong têa hmâ hlo a kơpeăng kŏng, kơpeăng chêng, a ku kí chêng, kơtêi.Ki hên pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong kô prêi sap ing klêi kơ’nâi 7 – 10 hâi tâng ngế hdrêng mê châ rak ngăn krâu. Laga ai mâu vâi hdrêng ki ‘nâ mơni kô hơ’lêh chiâng rơ-iêo môi tiah êi ngoâ, êi kơtôu ngoâ, êi troăng plâi nuih, êi xôu mê ah chiâng hlâ. Xua mê, mâu nôu pâ pôi tá chiâng tơngôu mê đi đo athế tiô rơkong ƀok thái pơkeăng hnê pơchân séa ngăn vâi hdrêng, kal rĕng ‘nâi mâu tơdroăng ki pro chiâng hơ’lêh râ vâ teăm troh hngêi pơkeăng.

Tiô tơdroăng ki riân ngăn dêi Tíu xiâm hbrâ mơdât châi tamo (CDC) kong pơlê Dak Lak, riân troh hâi lơ 7/9 lâp kong pơlê ai 1.098 ngế tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong a 15 tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm, 1 ngế hlâ, tung mê ai 4 tíu ki ai hên ngế tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong a mâu tơring Ea Hleo, Ea Kar ƀă pơlê kong krâm Ƀuôn Hồ. A hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, riân sap ing apoăng hơnăm troh nôkố, krê kơbong Khoa Nhi Tổng hợp hiăng tơdah xo pơlât ăm vâ chê 700 ngế vâi hdrêng tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong, tung mê ki hên cho mâu vâi hdrêng yương tĭnh ƀă virus EV71, tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong đô̆ 2B khu I, 2B khu II ƀă đô̆ 3, đô̆ 4, pơtối ai mâu vâi hdrêng pơlât tung tơdroăng ki hiăng râ, athế hiâm ƀă kơmăi.

Rak ngăn kuăn dế châ pơlât xua tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong râ a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, nâ V. (ối a tơring Ea Súp, kong pơlê Dak Lak) xuân tá hâi tâi hiâm mơno ki xâu ƀă tô tuăn xua kuăn nâ nếo tơkâ luâ rôh ki rơ-iêo. Nâ V. ăm ‘nâi, kuăn nâ bu nếo châ 21 khế. Drêng ối a hngêi muăn tơngê, hlo lo pơtong têa ku kŭn a ku kí chêng ƀă ku kí kŏng. ‘Nâi muăn tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong, rơpŏng ăm muăn ôu pơkeăng kơdroh tơngê ƀă séa ngăn, pơlât a hngêi.

Laga, klêi mê muăn chiâng rế râ, ƀă athế mot pơlât tung hngêi pơkeăng. Drêng mot tung hngêi pơkeăng, muăn tơngê hmân ôh tá kâi kơdroh, kơdrâ, jâ kơdo pê têi, klêi séa ngăn mơheăm ‘nâi muăn tro yương tĭnh ƀă virus EV71, mâu ƀok thái pơkeăng pâk ‘mot pơkeăng ƀă pơlât tơdrêng nếo tơkâ rôh ki rơ-iêo. Nâ V, tối:

“Á hiăng tâng tối ‘na pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong, tí tăng tung măng á hlo mâu ngế ki tro mê pơrá ôh ti râ. Laga ƀă kuăn á mê gá râ. Pơxiâm cho mâu kế ki lo pơtong ku kŭn a 2 pâ ku kí chêng ƀă ku kí kŏng.Ối a hngêi hiăng ‘nâi muăn tro pơreăng pơreăng la vâ séa ngăn a hngêi xua muăn ôh ti hlo mâu tơdroăng ki ê, xuân ối ôu kâ xah lĕm. Troh hâi má 5 muăn lo pơtong têa hên, rơpŏng djâ muăn lăm khăm ƀok thái pơkeăng tối muăn tro kâ̆p đô̆ 1, ăm vêh a hngêi xut mơgrúa châ chăn.Troh hâi má 6 hlo rơlâi, tơbrêi, ôh ti xah mê djâ muăn mot tung hngêi pơkeăng xua hlo muăn tơbrêi rơlâi, khăng, ôh ti vâ koi, ƀok thái pơkeăng pâk ‘mot pơkeăng mê nếo hlo chía tâ iâ”.

Môi ngế muăn ki ê mê rơpŏng ngoh B (ối a tơring Čư̆ Jut, kong pơlê Dak Nông). Ngoh B ai 2 ngế kuăn, hdrối nah ngế nâ tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong la ôh ti râ to lâi, ối a hngêi ôu pơkeăng 3 hâi mê prêi mê kuăn má 2 (25 khế) tro pơreăng, ôh tá vâ hmâng tơmiât ah gá kô prêi môi tiah nâ gá mê on veăng ngoh ôh tá tơtrŏng rak ngăn kuăn krâu. Laga, ‘na tơdroăng châi tamo a muăn hlo râ pro rơpŏng ngoh B tôu tuăn. Ngoh B, ăm ‘nâi:

“Muăn tơngê ối a hngêi 2 hâi ôh ti hlo tơdroăng klâi dêi pơreăng môi tiah lo mâu kế ku kŭn pơtong ai têa mê á ôh ti ‘nâi muăn tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong. Klêi kơ’nâi 2 hâi tơngê, mê pơxiâm hlo lo pơ’long ai têa, djâ muăn khăm mê mâu ƀok thái pơkeăng ối a tơring Čư̆ Jut tối muăn tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong athế mot pơlât tung hngêi pơkeăng. Châ to lâi mê ƀok thái pơkeăng tối muăn râ mê pơtroh pơlât a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Á hlo pơreăng kố gá rơ-iêo, drêng apoăng tâng ôh tá tơmâng troh gá mê gá rơ-iêo khât ƀă muăn, mơhúa ƀok thái pơkeăng pơlât ngăn krâu mê á hmiân tuăn khât”.

Tiô mơnhên tối dêi mâu ƀok thái pơkeăng Hngêi pơkeăng kân Kơpong Tây Nguyên, mâu hơnăm hdrối pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong iâ tê ngế ki râ, la to lâi hơnăm kố kơxô̆ ngế pơ’lêh chiâng râ, gá hên, rĕng, xơpá vâ ‘nâi mê mâu ƀok thái pơkeăng athế séa ngăn khât ivá dêi rêm ngế muăn vâ teăm pơlât.

Tiê̆n sih ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thuý Minh – Ngế xiâm pơkuâ kơbong Khoa Nhi Tổng hợp Hngêi pơkeăng kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi:

“Sap ing khế 1 troh khế 6, kơxô̆ vâi hdrêng mot pơlât tung hngêi pơkeăng xua tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong ôh ti phá klâi ƀă mâu hơnăm hdrối mê hía nah. Laga, sap ing khế 7 troh nôkố, kơxô̆ vâi hdrêng mot pơlât xua tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong râ ƀă râ ó tâk hên, rĕng hên hdroh tâng pơchông ƀă mâu hơnăm hdrối. Ki hên mâu ngế ki mot pơlât mê pơrá tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong a râ 2B, râ 2B khu 1, râ 2B ƀă râ 3 ngi klêng tung tơdroăng ki râ”.

Pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong tâ tú ki hên tiô troăng klêa. Tíu ki tâ tú xiâm cho sap ing têa hé, pơtong ai têa ƀă êak dêi vâi hdrêng tro pơreăng. Rơnó kố pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong dế tâk hên, tâk rĕng, tung pơla vâi hdrêng pơxiâm mot hriâm, tơkŭm a hngêi,malối cho vâi hdrêng hriâm mầm non hmâ xúa kế xah tơdjuôm mê tơ’lêi tâ tú, xua mê, mâu nôu pâ kal tơtrŏng tâ nếo tung tơdroăng ki pêi pro mâu troăng hơlâ hbrâ mơdât pơreăng ăm vâi hdrêng. Drêng hlo hdrêng tơviah, mê athế djâ hdrêng mê troh tíu khăm pơlât vâ châ khăm, vâ ‘nâi vâ teăm pơlât tơdrêng.

Nôkố, hên vâi hdrêng tro pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong ki râ hlo rế tâk. Tung pơla mê, pơreăng kố hâi teăm ai vaccine pâk mơdât xuân hâi teăm ai pơkeăng ki lâi xêt khât vâ pơlât prêi. Vâ mâu nôu pâ hdrêng hlê nhên ‘na pơreăng ki mê xuân môi tiah thế rĕng ‘nâi hdrêng thĕn ki râ vâ rĕng djâ pơlât a hngêi pơkeăng teăm tơdrêng, vâ pôi tá ai tơdroăng pro chiâng châi tơdroăng ki ê, Khu chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố hiăng tơpui tơno ƀă Tiê̆n sih, ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh. Ngế pơkuâ Khoa Nhi tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

-Ô ƀok thái pơkeăng! Pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong ai kơlo ki râ lơ ôh tơkéa lâi?

Ƀok thái pơkeăng Minh:  Tiô pơreăng mot kâ tung châ gá mot ing hên kơ koan ki pơrá phá ƀă hlối pro chiâng thĕn kŏng chêng rơkong a kơlo ki râ lơ ôh  hlối mơhno ăm hlo  pơrá phá há. Pơreăng kố ai 4 đô̆, mê cho đô̆ 1, đô̆ 2 tung mê ai đô̆ 2a, 2b khu 1, 2; đô̆ 3 ƀă đô̆ 4. Mâu ngế ki tro a đô̆ 2b khu 2 tơngi klêng thế djâ pơlât tơdrêng a hngêi pơkeăng.

Tâng mâu ngế ki tro dế a đô̆ 2a tơngi klêng kô mơhno ăm hlo péa pái tơdroăng ki râ nôu pâ thế ngăn đi đo vâ ‘nâi  hdrêng ti lâi a hngêi pơkeăng. Xua mê, tơdroăng vâ ‘nâi hdrối vâ tối tơdroăng pơlât ‘na pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong ngăn tiô kơ ki râ lơ ôh dêi pơreăng thĕn pro mê kô ai túa pơlât pơrá phá há.

-Nôu pâ thế ngăn vâ rĕng ‘nâi tơdroăng vâi hdrêng thĕn râ lơ ôh tơkéa lâi vâ djâ pơlât teăm tơdrêng ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Minh: Klêi khăm hiăng ‘nâi vâi hdrêng tro thĕn kŏng chêng rơkong, mâu nôu pâ thế tơtrŏng, tâng hlo vâi hdrêng rế râ thế djâ hdrêng pơlât koi a hngêi pơkeăng hlối vâ teăm pơlât tơdrêng, mê cho hdrêng kơdrâ tơngê hmân kơpêng 39 đô̆ lơ tơngê puk pâk kơpêng 2 hâi; vâi hdrêng kơdrâ, xâu rơxá, ối hmếo kơdrâ; má 3 vâi hdrêng prôk ôh tá tơdrăng lĕm môi tiah vâ kơtong, ối ‘nân ôh tá chiâng, prôk hmếo chiâng kơtong xêh, prôk ching iăng; má 4 vâi hdrêng lo têa kơxô kơxâm, rơlâi rơlo tung châ, koi puk pâk, hiâm rĕng, hiâm phá tâ mâu hâi ki ê, tuăn ngôa hdrêng môi tiah tơ ê, kơbrĕn châ lơ mâu tơdroăng ki nôu pâ tâ tô tuăn, ôh tá tơniăn thế rĕng djâ hdrêng lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng vâ châ teăm pơlât  prêi.

-Ƀok thái pơkeăng hôm ai hnê tối  tơdroăng klâi ăm kơ nôu pâ vâi hdrêng vâ hbrâ mơdât pơreăng ăm vâi hdrêng?

-Ƀok thái pơkeăng Minh: Thĕn chêng kŏng rơkong tâ tú ing troăng klêa, xua mê, vâi hdrêng kô tâ tú tơdrêng lơ tâ tú troăng ki ê ing mâu têa mơdreh, pơtih ing mơdreh ngế ki thĕn, ing kâ ôu tơdjuôm, ing mâu pơtong têa thĕn pơchêh a kŏng chêng rơkong. Tâ tú ing hơngế cho tâ tung ing môi ngế păn roăng vâi hdrêng ki tro thĕn klêi mê ôh tá xếo kŏng krúa lĕm ah păn rak ngăn hdrêng ki ê  kô pro hdrêng ki mê chiâng tâ tú. Vâ ví tâ tú pơreăng thĕn kŏng chêng rơkong, nôu pâ thế tơtrŏng pôi tá ăm hdrêng ối achê ƀă mâu hdrêng ki tro tơhê̆n lơ pêi, ối achê mâu mơdrêh têa nŭm dêi mâu vâi hdrêng ki hiăng tro pơreăng, nhôm tro pơreăng tơhĕn ‘lo.

Má 2 thế xếo krúa kŏng hdrối vâ păn răk ngăn mâu vâi hdrêng ki hâi tro thĕn. Má 3, tâng hlo, lơ nhôm hdrêng tro pơreăng thĕn thế rĕng djâ vâi hdrêng lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng vâ châ khăm klâ ngăn túa thê̆n râ lơ ôh vâ teăm pơlât tơdrêng.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!