Châi kơkóu ki ó cho hneăng má mơ’nui dêi pơreăng châi kơkóu ki râ. Ngế ki tro pơreăng râ mê cho môi túa pơreăng ki châi kơkóu ki râ, ‘na tơdroăng ki mơhno ăm ‘nâi pơla hneăng ki apoăng cho lo têa kơxôu, pá vâ ‘nâi ƀă tơdroăng ki pơlât ngế ki tro tơdroăng châi kơkóu hmâ châ ‘nâi rôh ki hiăng râ, pro tơdroăng pơlât ôh tá kâi xêt, khế hơnăm rêh gá chiâng rế iâ tâ. Ai 3 tơdroăng ki xiâm pro chiâng tơdroăng châi kơkóu ki râ, mê cho tơdroăng châi nŭm nheăn, kơtêi kơtâu têi ƀă tơdroăng ‘mêi ‘na mơheăm.

Tiô kơxô̆ ki vâi riân ngăn, a Việt Nam, kơxô̆ ngế ki tro tơdroăng châi kơkóu hneăng ki mơ’nui kal athế kơhleăng mơheăm lo pa kong ƀă kơmăi dâng 800 rơpâu ngế. Nôkố kố kơxô̆ liăn pơlât ăm mâu tơdroăng châi kơkóu ki râ mơni kô tâk troh 14 rơtuh liăn tung môi khế, tá hâi riân mâu kơxô̆ liăn ki ngế ki pơlât mê ‘no mơhá. Nôkố, kơhleăng tah mơheăm ƀă pơklěp kơkóu cho péa tơdroăng ki kal tung pơlât tơdroăng châi kơkóu rôh ki má mơ’nui. Tung mê, hên má môi cho kơhleăng tah mơheăm.

Tro mơheăm nŭm nheăn mê hơ’lêh chiâng châi kơkóu hiăng lối 7 hơnăm kố, hmâ 3 xôh tung môi măng tĭng, pôa H.Đ.S (ối a tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak) kơto rơxế bus lăm a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên vâ châ kơhleăng tah dêi mơheăm. Tiô pôa H.Đ.S, drêng tro tơdroăng châi nŭm nheăn, xua tôu tuăn ăm ivá dêi tơná mê hmâng vâi tối bu alâi mê ‘lo nếo ai pơkeăng pơlât prêi mê pôa roê ôu. Ai rôh ‘nâ hmâng vâi tối ai ngế ƀok thái pơkeăng a Đà Nẵng tê pơkeăng hlá nhâ pơlât pêi tơdroăng châi, pôa roê ôu châ 7 kơxuô mê tro tơdroăng châi kơkóu ki râ. Klêi kơ’nâi tro châi kơkóu, ivá pôa ôh tá mo, mâ ôh tá xáu hlo, pêi cheăng ôh tá kâi xếo.

“Á tro châi kơkóu troh nôkố hiăng 7 hơnăm, ivá ôh pá hro lối 50 troh 70% mâ ôh tá xáu hlo, pêi cheăng ôh tá kâi xếo,vêh a hngêi bu kâ ƀă ối xah to a hngêi. Hâi khế lăm kơhleăng tah mơheăm cho 1 măng tĭng 3 hdroh a hâi môi, hâi pái, hâi pơtăm. Á hiăng lăm mơ’no tah mơheăm lo pa kong hiăng 7 hơnăm. Tâng rôh ki lâi á pơtê ôh tá lăm troh kơhleăng tah mơheăm mê ôh tá kâi hiâm, tung châ ôh tá lĕm, mê á mơ-eăm ât ôh tá kâ kế, ôh tá ôu ăm gá chía. Pơtê môi xôh mê ôh tá chiâng pơtê 2 xôh, tung châ hlo ôh tá lĕm, ối môi tiah thê̆n tung châ, ôh tá kâi hiâm mê rôh ki lâi xuân athế lăm kơhleăng tah mơheăm đi đo”.

Drêng tro tơdroăng châi kơkóu ki râ, hên ngế vâi tôu tuăn, xâu ƀă tăng túa vâ pơlât tơngah kô prêi lĕm. Laga, xua pơlât ôh tá tro tơdroăng sap ing tơdroăng ki ôu mâu pơkeăng ki tâng vâi tối ăm dêi rơpó, ôh tá teăm kơhleăng tah mơheăm mê kô pro ôh tá iâ ngế ki tro trâm tơdroăng liăn hía, tamo ôh tá prêi lĕm. Môi tiah ngế ki tro pơreăng S.N.N (ối a tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak) cho ngế ki châ pơtih. Tro tơdroăng châi hiăng lối 10 hơnăm, hdrối nah, drêng nếo tro tơdroăng châi, jâ tăng tŭm mâu túa ki pơlât vâ tơngah kô pơlât prêi. Tâng u lâi vâi tối ai tê pơkeăng pơkeăng pơlât prêi châi kơkóu mê jâ roê ôu. Laga tâi hên liăn bă ivá la ivá dêi jâ xuân ôh tá hlo hơ’lêh, kơkóu athế mot pơlât a hngêi pơkeăng ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi. Jâ S.N.N tối:

 “Á hiăng ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi hên tíu la xuân ôh tá hlo chía, tíu ki lâi tâng vâ tối mê á xuân lăm pơlât la tơdroăng ki châi xuân ôh tá hlo tơƀrê ƀă athế ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi, mơhrê liăn hên. Apoăng ôh tá tơmiât tơná tro châi kơkóu, drêng lăm a hngêi pơkeăng mê tối hiăng tro pơreăng rôh má mơ’nui. Drêng ‘nâi, xua rơpŏng ôh tá vâ ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi vâ tăng ‘nâi pa kong ai tíu ki lâi tối pơlât prêi mê vâ pơlât ăm gá chía iâ la lăm a hên tíu ôh tá ai tíu ki lâi pơlât chía, mơ’nui xuân ối ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi. Hdrối nah á piê khât, 7 chât to lâi troh 80 kg la nôkố xua châi kơkóu mê ối 55 kg”.

Nôkố, a kong pơlê Dak Lak ai dâng 400 ngế dế ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi. Xua tơdroăng mâu ngế ki tro pơreăng hên, kơxô̆ kơmăi vâ kơkóu kơtâu iâ, ôh tá bê vâ kơtâu mê ôh tá iâ mâu ngế ki châi kơkóu dế rế hía rế hên, châ dâng 10% tung pơ’leăng mâ mơngế.

Châi kơkóu tiô rơnó hmâ hlo, ôh tá ‘nâi, tơdroăng châi chiâng tơdjâk troh hên tíu pro kơdroh hơnăm rêh, malối ƀă 3 khu ngế ki mơni kô tro cho ngế ki tro nŭm nheăn, kơtêi kơtâu têi ƀă ngế ki ai nhŏng o tung rơpŏng hngêi châi kơkóu. Mâu ngế ki kố kal châ séa ngăn mơheăm rêm hơnăm ƀă rĕng pơlât vâ kơkóu chiâng hơ’lêh râ. Tơdroăng ki châ ‘nâi ƀă rĕng pơlât kô kum bro hrá ăm tơdroăng rế râ ‘na tơdroăng châi kơkóu, hên ngế mơni kô ai tơdroăng rêh tung hên hơnăm. Tơdroăng ki kal cho kal rĕng châ ‘nâi, vâ rĕng châ pơlât kô kum hbrâ mơdât mâu tơdroăng ki tơdjâk ‘mêi troh a kơkóu.

Châi kơkóu tiô rơnó cho tơdroăng châi ki rơ-iô, pro tơdjâk troh ivá ƀă châ chăn dêi mơngế ki châi. Tơdroăng kơ êng kơ’nâi kố ƀă jâ Hoàng Thị Thủy Tiên, Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I - Khoa Hồi sức Tích cực-Chống độc Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên kô veăng hnê tối kum kuăn pơlê hlê nhên ‘na tơdroăng châi ki mê xuân môi tiah vâ ‘nâi túa rak ngăn ivá drêng tro.

-Ki hdrối, pâ ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi tơdroăng cheăng dêi kơkóu, ƀă drêng tro châi kơkóu tiô rơnó tâng ngế ki tro mê ôh tá châ kơhleăng mơheăm tiô rơnó kô pro ai tơdroăng châi ki rơ-iô môi tiah lâi?

Bok thái pơkeăng Thủy Tiên: Tơdroăng cheăng ki xiâm dêi kơkóu cho mơ’no tah mâu trếo ‘mêi, mâu kế ki hơ’lêh tung châ mơ’no ăm lo pá kong, rơnêu pro ăm tơdâng tơ‘mô calcide baze, ‘mâi rơnêu pro kơtêi kơtâu lĕm. Pakĭng mê kơkóu ối ai tơdroăng cheăng pro chiâng ai mơheăm, tơdroăng cheăng pro lĕm hơ’lêh ăm lĕm kơxêng, mê drêng tro châi kơkóu tiô rơnó kô klâ pro 5 rôh. Sap rôh má 1 ta troh rôh má 4 ngế ki châi kơkóu kô châ pơlât nội khoa ƀă tơdroăng pơtối ôu pâk pơkeăng ƀă kâ ôu tro tơdroăng. Troh rôh mơ’nui cho rôh ki hiăng râ ó, ngế ki tro mê kal thế pơlât hơ’lêh kơkóu. Tâng ôh tá châ pơlât hơ’lêh kơkóu ngế ki tro châi kô chiâng ai mâu tơdroăng châi ki ê môi tiah gá pro tung châ rơlâi rơlo, ôh tá lŏn kâ kế, ôu kâ, hêng hêa, lo hêa. Tâng râ tâ nếo, ngế ki mê kô chiâng kơdrâ tung châ, chiân tâk, pro ‘mêi ki vâ hơ’lêh tung châ, ôh tá tơniăn ‘na plâi nuih, chiâng phât hiâm, ai lối hên têa, kơdrâ êi xôu ki râ, ‘mêi troăng hiâm, pro rế chiâng râ ó.

-Ô ƀok thái pơkeăng, ngế ki ăm kơmăi kơtâu kơkóu kô trâm mâu tơdroăng châi ki klâi, ƀă mâu ngế ki châi mê thế pro klâi vâ ví tơdroăng châi mê?

Bok thái pơkeăng Thủy Tiên: Drêng kơkóu kơtâu ƀă kơmăi, ngế ki mê kô trâm tơdroăng môi tiah: Kơtêi kơtâu chôa, kơdroh troăng mơheăm, xơtot hveăn, châi ko, hêng hêa, tơngê. Vâ ví mâu tơdroăng ki trâm mê ngế ki châi thế kơdroh piê luâ râ pơla mâu rôh ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi. Mê tung 1 hâi ngế ki châi kơkóu mê châ ôh tá chiâng to ngăm luâ 1 kg ƀă tơdroăng ôu iâ têa, kơdroh kâ po xăng rêm hâi vâ pơtối rak ăm kơxô̆ kơtêi xuân ối tơniăn ti mê. Malối pơla 2 hâi ngế ki châi kơkóu ôh tá chiâng ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi vâ kơdroh kơxô̆ kali ki gá kâ mot tung châ. Ngế ki châi thế kơtâu kơtóu tro chôu, tro roh ki vâi pơkâ, pôi tá lôi chôu ki ăm kơkóu kơtâu, pôi tá kâ kế tung pơla tung châ dế kơhleăng mơheăm.

-Ngế ki ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi tiô rơnó tâng lôi ăm kơkóu kơtâu kô pro chiâng ai tơdroăng châi ki klâi kơ’nâi mê, ô ƀok thái pơkeăng?

Bok thái pơkeăng Thủy Tiên: Ngế ki dế ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi tâng lôi ôh tá ăm kơkóu kơtâu kô tro mâu tơdroăng châi ki rơ-iô, mê cho: Ngế ki châi kơkóu kô rế ai hên tâ têa luâ tơdroăng, tâng ó ngế ki mê kô chiâng êi xôu ki râ, pro ‘mêi troăng hiâm pá kâi hiâm, tâk hên kali tung mơheăm, pro tơdjâk troh plâi nuih kơtâu, kô chiâng phât hiâm. Ngế ki mê kô trâm tơdroăng châi ki ê mê cho chiân tâk, kơdrâ tung châ, lo mơheăm tung klêa, ƀă mâu tơdroăng châi ki ê pro ‘mêi troh ivá tâng ngế ki mê ôh tá vâ ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi.  

-Ƀok thái pơkeăng hôm ai hnê tối tơdroăng klâi kơ mâu ngế ki ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi?

Bok thái pơkeăng Thủy Tiên: ‘Na tơdroăng kâ trếo kơhiâm, ngế ki châi kơkóu thế kâ tŭm trếo lěm, tơniăn ‘na kâ trếo lĕm, kâ tŭm mâu kế ai trếo kơhiâm vâ boăng a trếo lĕm hiăng tâi hdrêng ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi. Kal thế ôu têa, pôi tá ăm châ piê, kơdroh kâ po. Tung tơdroăng kâ kế, pôi tá kâ luâ 5 gram po tung 1 hâi. Tâng 2 hâi  ôh tá ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi mê thế rah xo kế kâ ki ôh tá ai hên kali, ƀă kal thế ôu pơkeăng pơlât kơtêi ôu tŭm tiô hlá mơ-éa ki ƀok thái pơkeăng chêh pơchân. Pakĭng mê, ngế ki châi mê kal thế ‘nâi rak ngăn dêi ivá, rak dêi troăng mơheăm vâ ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi pơtih kơdroh pâk pơkeăng a troăng mơheăm, ôh tá chiâng vê ngăn kơtêi a troăng mơheăm, a kŏng ki ăm kơkóu kơtâu, pakĭng mê thế mơgrúa châ chăn krúa lĕm đi đo, pôi tá hgiân dêi kŏng, pôi piăng, pôi tá yĭng kế hngăm a kŏng ki  ăm kơkóu kơtâu ƀă kơmăi, vâ tơniăn troăng mơ-heăm kơtâu lĕm.

-Hôm, mơnê kơ ƀok thái pơkeăng !