Tung mâu khế achê kố, Khoa Nội- Hngêi pơkeăng pơlê kong kơdrâm Plei Ku hên ngế mot pơlât hâ ho mâu xoăng koi pơlât. Tung mê, mâu ngế ki tơngê lo mơheăm thế pơlât thế koi a hngêi pơkeăng châ chât ngế rêm măng tĭng.  Trương Thị Thúy, ngế ki tơngê, 33 hơnăm, ối a bêng Yên Thế, Plei Ku mot pơlât akố hiăng 5 hâi ăm ‘nâi:

“Á tâ  châi rơlâi  lâp tung châ, châi ko, hnối tơngê râ há. Ƀok thái pơkeăng khăm ngăn mơheăm tối a tơngê lo mơheăm. Ivá a nôkố hiăng chía tâ iâ’’.

Riân sap apoăng hơnăm troh nôkố, kong pơlê Gia Lai ai dâng 6 rơpâu ngế tơngê lo mơheăm a lâp lu mâu cheăm, bêng, pơlê kân; hiăng ai 1 ngế hlâ.  Bú tung khế 9 kô nah, ai dâng2 rơpâu pơtăm hrĭng ngế tro tơngê lo mơheăm, mâu tơring ki ai hên ngế tơngê cho tơring Đăk Pơ, pơlê kong kơdrâm Plei Ku, tơring Krông Pa... Ƀok thái pơkeăng Rơ Mah Tah- Khoa Nội, Hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm Plei Ku  ăm ‘nâi:

“Nôkố tung khoa kố, mơngế  pêi cheăng iâ mê hiăng thế mâu ngế cheăng pơlât ing khoa ki ê, ƀă krếo mâu ngế cheăng điều dưỡng, mâu ƀok thái pơkeăng ing mâu cheăm bêng ki ê, veăng pơlât ngăn plâ hâi măng. Mâu ngế ki châi tamo lơ ai tơdroăng tâ tơviah klâi tung châ kô teăm vâ pơlât ngăn tơdrêng ƀă hlối ai tŭm tơmeăm khăm pơlât ‘’.

Ngế ki pơlât tơngê lo mơheăm a Hngêi pơkeăng pơlê kong kơdrâm Plei Ku

​Tiô pôa Đinh Hà Nam, kăn phŏ pơkuâ hngêi pơkeăng kong pơlê Gia Lai tối, kong pơlê hiăng nhôm hdrối tơdroăng mơngế tơngê lo mơheăm kô tâk hên tung khế 9 ƀă khế 10 xua kố cho rôh kong mêi hên hlối tô tơvât tơ’lêi ăm tri trô vâ kơtâ ai kuăn hên. Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât Gia Lai hiăng hnê mơhno ăm mâu tíu pêi cheăng tơkŭm tơbleăng pơkâ séa ngăn pơreăng ƀă tơdroăng cheăng khăm pơlât ing râ cheăm bêng. Mơhé ti mê, pơreăng tơngê lo mơheăm kô châ séa ngăn tơ-ƀrê tâng kuăn pơlê ‘nâi hlê, ‘nâi hbrâ rơnáu đi đo mơgrúa lĕm hngêi trăng, klông troăng rak krúa hyôh kong prâi, pôi tá ăm tri trô châ kơtâ - tri trôu ki ‘ngré ‘ngró mê cho xiâm pro chiâng tâ tú pơreăng:

“Tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng mơdêk séa ngăn  a mâu tíu tâ pơreăng vâ teăm tơbleăng kơdê mâu tíu tâ tú pơreăng. Mâu tíu khăm pơlât hiăng chêh pơkâ, hdró pêi, mơhno xoăng koi pơlât, pơkeăng vâ pơlât mâu ngế tamo, malối cho mâu  pơkeăng, têa sirôm vâ pâk ‘mot ăm mâu ngế ki râ, mâu ngế ki kơdrâ drêng tơngê lo mơheăm. Tơdroăng ki kal má môi xuân châ kuăn pơlê tơmâng cho tơdroăng tâh mâu tơmeăm xúa ki pro ăm têa chiâng toăng  a kơpong tơná rêh ối, kơpong ai mơngế pêi cheăng, mê cho troăng rơhlâ ki xiâm vâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm  tro má môi’’.

Ƀok thái pơkeăng a Hngêi pơkeăng Vâi hdrêng Gia Lai khăm ăm ngế hdrêng ki êi  tơxui xôu

​Nôkố, a Tây Nguyên dế troh rơnó mêi tô tơvât, ai drêng tô ai drêng mê, mê mâu pơreăng ki tơdjâk troh troăng hiâm chiâng tâ tú hên a Gia Lai. Tung lối 1 khế achê kố, Hngêi pơkeăng pơlât vâi hdrêng a Gia Lai hiăng tơdah xo pơlât lối 800 ngế tro tơdroăng châi mâu troăng hiâm, vâ chê 1/3 tung tâi tâng kơxô̆ mơngế pơlât rêin sap apoăng hơnăm ta troh nôkố.

A Khoa Nội tổng hợp- Y học cổ truyền (Hngêi pơkeăng pơlât vâi Hdrêng kong pơlê Gai Lai) ai 163 to xoăng koi pơlât. Laga, pơla kố khoa ki kô hiăng ƀă dé tơdah xo pơlât ăm lối 200 ngế vâi hdrêng mê thế ‘măn tơ’nôm xoăng koi ăm mâu ngế pơlât. Tung kơxô̆ ki mê ai vâ chê 80% ngế vâi hdrêng tro mâu tơdroăng châi môi tiah: tơngê, hâ môh, lo têa môh, êi môh hlối êi krôk, êi xôu, êi tơxui xôu ƀă hên tơdroăng châi ki ê tâi tâng vâi hdrêng ki tro tơngê pa xôp 5 hơnăm.

Nâ Nguyễn Thị Thanh Thủy, ối a thôn Hưng Hà, cheăm Phú Cần, tơring Krông Pa djâ dêi kuăn mot pơlât a hngêi pơkeăng ăm ‘nâi:

“Xua muăn êi môh, hâ môh, lo têa môh ƀă kơ-o ôu pơkeăng ôh tá kâi prêi mê  chiâng djâ lăm khăm nếo ‘nâi muăn tro êi tơxui xôu ƀă nôkố mâu ƀok thái pơkeăng thế koi pơlât a hngêi pơkeăng ƀă hiăng pơlât akố sap ing kơhâi dế hâi kố’’.

Ƀok thái pơkeăng Từ Thị Mau Linh, Kăn phŏ hngêi pơkeăng Pơlât vâi hdrêng kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi:

“Rơnó kô kong tô kong mêi hmâng vâ, pro tơ’lêi hlâu ăm mâu virus, vi khuẩn pro chiâng tâ tú. Peăng hngêi pơkeăng hiăng hbrâ mâu ngế, xoăng koi pơlât vâ ăm mâu vâi muăn koi pơlât vâ pơlât rĕng prêi. Pakĭng mê hlối hbrâ pơkeăng, tơmeăm khăm pơlât tơdjâk troh ‘na pơlât tơdroăng châi êi krôk’’.

Pôa Bùi Khánh Toàn pêi tơdroăng cheăng ƀă hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên

​

Tơdrêng ƀă mâu tơdroăng châi ki hmâ hlo, a Tây Nguyên xuân kal tơmâng troh pơreăng nếo tâ tú, mê cho pơreăng lo kơtuâ ‘mêi to. Nếo achê kố, pôa Bùi Khánh Toàn, Kăn phŏ pơkuâ Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên hiăng ai rôh pêi cheăng ƀă Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ‘na tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng ki mê.

Pôa Bùi Khánh Toàn pơkâ thế:

“Mơdêk séa ngăn, mơdêk hnê tối tung hlá tơbeăng, rơ’jiu ƀă mâu ngế cheăng khăm pơlât ki pêi cheăng tâi hiâm mơno tơná thế hbrâ rơnáu pơreăng kố hiăng hlo tâ tú a Việt Nam vâ ai tơdroăng mâ ngăn hlo ƀă tăng ngăn, khăm rah vâ ‘nâi, vâ ví pôi tá lôi pá rŏng. ‘Na tơdroăng tơbleăng tung rơ’jíu hlá tơbeăng thế tơtrŏng pin cho kuăn pơlê, kuăn pơlê pin cho hên hdroâng kuăn ngo iâ mơngế hlê plĕng, cho tơdroăng ki xơpá tâ, thế ‘mâi hơ’lêh rơkê, pơ’lêh tơdroăng hnê tối ăm kuăn pơlê.

‘Na tơdroăng hriâm tâp mê tơkŭm po hnê hriâm ăm mâu tơring, pơlê kong krâm, kong kơdrâm ƀă mâu hngêi pơkeăng râ cheăm bêng ƀă tơdroăng cheăng tối tơdroăng châi rĕng châ ‘nâi vâ mơdêk tơdroăng hbrâ rơnáu ƀă pơreăng ki mê’’.