Mơngế Tày a Ba Chẽ ngế ki lâi xuân ‘nâi loăng pơkeăng ki tơ’lêi hmâ xúa pơlât. Vâi tối ăm dêi rơpó ‘nâ hía hnê ăm dêi rơpó ‘nâi kơnó nhâ loăng pơkeăng drêng mâu rôh lăm tung kong, hên ngế ki ‘nâ rơkê tâ vâi tăng xo pơkeăng  nhâ loăng vâ pơlât tơdroăng châi ki pá pơlât prêi.

Jâ Dương Thị Minh, cheăm Đạp Thanh, tơring Ba Chẽ, kong pơlê Quảng Ninh pêi cheăng pêt nhâ loăng pơkeăng tiô khôi hmâ ton nah hiăng vâ chê 30 hơnăm kố, rêm kơxu pơkeăng djâ xo tơkŭm ing pái pŭn túa troh châ túa pơkeăng nhâ loăng. Vâ ‘nâi ‘na pơkeăng thế cho ngế ki rơkê khât ‘nâng ‘na mâu loăng nhâ ki chiâng xêh tung kong mê sap ối, jâ Minh hiăng tiô dêi nôu pâ, jâ pôa lăm tung kong tăng mâu nhâ loăng pơkeăng.

Drêng hiăng xo on veăng, mơhúa nôu pâ peăng kơnốu xuân pêi tơdroăng cheăng tăng pơkeăng mê jâ hiăng tiô veăng pêi tơdroăng cheăng môi tiah nôu pâ hiăng hnê ăm:

“Kố cho loăng plâi kau xeăng, loăng kố pơlât tro hyôh mot, châi tung mâu kóu kơxêng, châi tung klêa, châi klêa lăm dế lo têa, pơlât kơ-o xuân chiâng pro pơkeăng ôu. Kố cho loăng pơkeăng hmâ pơlât ăm mâu ngế ki ôh tá mơhúa tro tơđôu kơxêng xuân xúa pik vâ pân ăm rĕng prêi kơxêng. Kố cho pơkeăng pơlât ăm mâu hiăng krâ, mâu vâi hdrêng ki ôh tá vâ kâ kế, châi rơlâi tung châ xuân chiâng pế ôu môi tiah têa ah kô pro lŏn kâ hmê, mâu hiăng krâ kô ai ivá mo xêi’’.

Tiô jâ Dương Thị Minh, ngế ki pro pơkeăng tối ngăn alâi xuân ‘nâi nhâ loăng pơkeăng. Rêm hâi jâ kêi pái pŭn túa, ai túa pơkeăng ki ‘nâ têng khăng chôa xúa i iâ, ai túa ki ‘nâ thế xúa pơlât drêng ối drêh mê nếo pơtối rak ki xêt dêi pơkeăng... Loăng pơkeăng ki huăn  xêh tung kong hên la ôh tá xê ngế ki lâi vâ kêi xo xuân chiâng, thế mâu ngế ki rơkê ‘nâi ‘na pơkeăng mê nếo chiâng tơkŭm mâu loăng, hlá, plâi gá vâ pro chiâng pơkeăng ki pơlât gá nếo prêi.

“Loăng pơkeăng mê ai hên a mâu tíu, a chê hngêi xuân ai túa pơkeăng ki ‘nâ thế mot tung kong lăm tăng ‘nôi. A xuân vâ tối ăm vâi krâ nhŏng o tung pơlê ‘nâi mâu pơkeăng, laga hên ngế tối ôh tá kâi pâ tâi mâu nhâ loăng pơkeăng ki a mơhno.  Tối tŭm ôh tá kâi tâi ti lâi gá tŭm. Ai túa pơkeăng bú kal pơlât môi túa tê la ai mâu pơkeăng thế tơvât hên mâu túa, pơkeăng ki ‘nâ châ hrĭng túa mê hên ngế xuân thế lăm tăng troh a vâ xo pơkeăng pơlât’’.

Jâ  Dương Thị Minh xuân ôh tá chôu pâ tung to lâi chât hơnăm pêi cheăng tăng pro pơkeăng nhâ loăng plâi hiăng pơlât ăm hên to lâi ngế. Jâ bú pêi tiô hiâm tuăn tơná ƀă púi vâ châ kum ăm hên ngế. Tơdroăng ki lĕm tơbleăng troh hơngế, rế ton pơkeăng dêi jâ châ hên ngế ‘nâi.

Mơngế ki lăm troh a jâ Minh vâ rôe pơkeăng a lâp lu mâu kong pơlê môi tiah Bắc Giang, Bắc Ninh, Lạng Sơn klêi mê troh tá mâu kong pơlê kơpong tơdế tơnêi têa ƀă troh peăng Hdroh tơnêi têa. Nôkố, drêng hiăng 70 hơnăm, jâ xuân vâ hnê ăm kuăn cháu vâ pơtối ăm vâi hlê ‘na nhâ loăng pơkeăng vâ pôi tá hía lôi mơngế ki rơkê ‘na pơkeăng.

Nâ Nịnh Thị Thắng, cheăm Minh Cầm, tơring Ba Chẽ, kong pơlê Quảng Ninh, kuăn kơdrâi jâ Dương Thị Minh tối, mơhé châ nôu hnê mơhno hên túa nhâ loăng pơkeăng la a ôh tá kâi chôu pâ mâu pơkeăng ki hmâ pơlât môi tiah rơpŏng hngêi hmâ pêi sap nah. Mâu pơkeăng pơlât tơdroăng châi ki hmâ môi tiah châi klêa, châi ko, kơ ôk lo têa môh mê ôh tá pá la vâ pơlât mâu tơdroăng châi ki râ tâ thế hriâm hên tơdroăng.

“Nôu a xuân hnê mơhno ăm a mâu pơkeăng la á ôh tá kâi chôu pâ mâu pơkeăng ki pá. Bú pâ to mâu pơkeăng ki pơlât tơdroăng hmâ châi tê. A thế ‘nâi kơnó nhên loăng pơkeăng ki lâi pơlât tơdroăng châi klâi mê nếo khên xo pơkeăng ăm vâi vâ pơlât’’.

Ba Chẽ cho tơring kong ngo peăng Mâ hâi lo pa Kơnhŏng kong pơlê Quảng Ninh ƀă mâu hbêa ngo kân, tíu ki ai hên túa nhâ loăng pơkeăng huăn. Tung tâi tâng kơxô̆ lối môi rơpâu túa nhâ loăng châ riân a Ba Chẽ ai troh 30 túa pơkeăng ki ai pơxúa, môi tiah: Ba Kích, trà hoa vàng, nấm lim xanh, cát sâm...

Ing mâu pơkeăng kơnía mê kuăn pơlê mơngế Tày tíu kố hiăng tơkŭm hên pơkeăng vâ pơlât tơdroăng châi ăm prê lĕm. Jâ Trần Thị Cứu, thôn Bắc Xa, cheăm Đạp Thanh, tơring Ba Chẽ, kong pơlê Quảng Ninh ăm ‘nâi:

“Á tê hên túa nhâ loăng pơkeăng môi tiah mâu pôm têa tôu, pôm têa tôu kau ... malối a Ba Chẽ ai pôm Ba Kích. Vâ ai mâu loăng nhâ pơkeăng mê a thế mot tung kong tăng. Rêm túa pơkeăng mê ai tơdroăng xúa pơrá phá dêi rơpó, loăng pơkeăng ‘nâ thế pế ôu têa, loăng pơkeăng ki ‘nâ xúa pro pơkeăng hum, tâm chêng. Mâu túa pơkeăng dêi hngêi a tê mâu tơmối ki ối a tơbăng troh krếo phôn thế a pơtroh tiô troăng bưu điện cho troăng tơpui phôn hmâ pơtroh kơthô”.

Nôkố, tơdrêng ƀă y học rế rơkê mê tơdroăng hriăn pro pơkeăng ƀă nhâ loăng tiô chal krâ nah xuân pơtối veăng pơxúa hên tung pơlât ivá dêi kuăn pơlê. Xua mê, mâu pơkeăng nhâ loăng plâi ki pro tiô túa ton nah dêi mơngế Tày tối krê ƀă mâu hdroâng kuăn ngo tối tơdjuôm cho môi tơdroăng ki ôh tá chiâng lôi tung tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê a kơpong kong ngo hngế hngo. Ing mê, kum kuăn pơlê hlê plĕng veăng rak ngăn kong veăng pro pơxúa cheăng kâ ăm kuăn pơlê.