A Tây Nguyên kơphế cho hdrê loăng ki kal tôh têa hên a rơnó tô mơdrăng. Tung pơla kố, hên ngế pêi kơphế dế tơkŭm tôh roh má 2 ăm deăng kơphế. Ki hên, tơnêi chiâk deăng kơphế mê tá hâi tâng tối ôh tá bê têa, lơ tối khuôt têa, la ki păng ‘nâng, têa hiăng xiâ, ki mơdrăng xuân cho tơdroăng ki tô tuăn dêi hên rơpŏng hngêi ki pêi chiâk deăng a rơnó tô mơdrăng. Vâ kơdroh iâ tơdroăng ki khăng khoăng ăm tơmeăm pêt tung 4 ha 5 sao dêi deăng kơphế tơná, pôa Lê Văn Tâm, ối a cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột tối ăm ‘nâi, pôa hiăng hbrâ mơ’no dêi liăn rôe kơmăi tôh têa ki chiâng kơdĭng dêi xêh, tôh ki tơtro ăm kơdrum loăng:

“Tung deăng á kố, á hiăng pơkrâ kơmăi tôh têa ‘nâi kơdĭng xêh ăm 3 ha deăng kơphế. Tôh kơdĭng mê ga bú ai môi to klŏng tê, 1 ƀek ăm 1 xiâm loăng, mê ga kơdroh ki mơ’no mơ’nhê têa hên, kơdroh têa tôh hên ƀă mơ’no hnoăng cheăng, tơdroăng ki hrê hên liăn ngân ăm kơdrum kơphế”.

Tơdrêng ƀă tôh kơphế, sầu riêng xuân kal ai têa tôh hên. Maluâ plâi sầu riêng ga kal têa ôh tá hên môi tiah kơphế, la rêm hdroh tôh a rơnó tô mơdrăng ga kal ai hên, hên kuăn pơlê hiăng hbrâ dêi kơmăi, tơmeăm ki tôh ăm ga tơtro, rak tơniăn ăm loăng lo reăng, kơ’muăn plâi ƀă păn roăng plâi chiâng dâi lĕm. Pôa Nguyễn Minh Tân, ối a cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač, kong pơlê Dak Lak ai tối:

“Dế nôkố kơpong kố tơniăn ‘na kơnhŏng têa, tá rơchôa têa, hno têa xuân ối  pêng. Xua rơpŏng á hiăng pong têa klôh, xuân ai ngế ‘nâ xúa têa ing rơchôa. Nốkố dế rak ngăn têa krâu, dâng 4 troh 5 hâi ‘nôi nếo pơxiâm mơ’no tê, rêm hdroh tôh tiah mê bu tôh dâng 30 phut tê, ôh tá tôh hên”.

Tiô pôa Nguyễn Công Hạnh, Kăn phŏ pơkuâ ngăn Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó - Môi tung khu pơkuâ ngăn rơchôa-hno têa kong pơlê Dak Lak tối, tung rơnó tô mơdrăng hơnăm kố a kơpong Tây Nguyên kố ó luâ tâ hên hơnăm hdrối mê hía nah. Ôh tá bê têa tung tơdroăng tôh klâng chiâk. Dế nôkố kơdró têa a mâu rơchôa, hno têa a kong pơlê ki hên hiăng xiâ pá kơdâm tâ kơdró têa ki hmâ ai rêm hơnăm. Kŏng ti hiăng pơkâ hnoăng cheăng vâ hbrâ xía vâ xua kong tô mơdrăng khăng khoăng pro.

“Mot apoăng rơnó tô mê Kŏng ti xuân hiăng pơkâ thế tơdroăng séa ngăn, mơnhên ngăn a tâi tâng xiâm têa vâ kum ăm kuăn pơlê ƀă ai túa cheăng ki vâ tôh têa ki kơdĭng má môi. Pakĭng mê, xuân hnê tối mâu troăng hơlâ ki vâ hbrâ mơdât trâm xía vâ xua kong tô mơdrăng a mâu tíu ki tơ’lêi khăng khoăng a rơnó mơdrăng vâ ai troăng pêi pro ki tơtro”.

Lâp kong pơlê Dak Lak dế nôkố ai 785 rơchôa-hno têa, tâi tâng kơxô̆ long-rơchôa ai lối 650 rơtuh met khô̆i têa. Ƀă tơdroăng ki xúa têa ti lâi ăm ga tơtro, tơ’ló, hnối hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ki kâi trâng ƀă kong tô, hdrê loăng ki nếo, ai pơkâ mơdâ, pêt mâu hdrê pêt tơtro, tôh têa kơdĭng ƀă hên mâu tơdroăng ki ê vâ tơniăn ai têa tôh ăm 83% klâng chiâk ki kal tôh tơdrêng. Pôa Mai Trọng Dũng, Kăn phŏ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê dêi Dak Lak ăm ‘nâi:

“Khu ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê hiăng tơrŭm hnê mơhno mâu tơring, cheăm ‘măn kơdĭng têa tiô kơ tơdroăng ki hbrâ rơnáu ing mâu rơchôa-hno têa ƀă tơniăn ăm tơdroăng tôh, mê cho hnoăng cheăng hbrâ mơdât khăng khuô̆t têa”.

Pơla hdrối mê hía nah, Khu ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê, mâu tơring hiăng tối tơbleăng ăm Vi ban hnê ngăn kong pơlê Dak Lak hên hlá mơ-éá pơkâ thế dêi Tíu xiâm tơnêi têa ƀă kong pơlê ‘na mơnhông pro mơjiâng rơchôa-hno têa. Tơdrêng amê, hnê tối, pơtâng, mơhnhôk ƀă pơkâ thế kuăn pơlê xúa kơmăi ki rơkê kơdĭng têa, tôh têa chiâng kơdĭng; đi đo lo lăm ngăn, mơnhên kơdró têa dêi mâu long, rơchôa, têa kroăng, têa krông vâ ai troăng hơlâ ki mơ’no xúa têa ăm ga i tơtro, ai pơkâ hâi khế mơ’no têa tơtro. Kơnôm tiah mê, mâu tơmeăm khoăng ki xúa tung pêi chiâk deăng, thôn pơlê châ mơ’no liăn tơtro ƀă chôa ‘lâng mơnhông, kum ăm tơdroăng pêi chiâk deăng, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê, hbrâ mơdât kong tô mơdrăng, khoăng khoăng a mâu klâng chiâk. Hơnăm 2024, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng dêi kong pơlê Dak Lak hiăng pơkâ mơ’no tơdroăng cheăng, ‘mâi rơnêu, mơjiâng mâu rơchôa-hno têa vâ tơniăn têa tôh ăm lối 84,45% kơxô̆ tơmeăm pêt ki kal vâ tôh rêm hâi.