Klêi kơ’nâi hâi khế tăng ‘nâi, mơnúa hên pêt hên hdrê pêt ki phá dêi pó, 2 hơnăm kố, pôa Bùi Ngọc Dũng, thôn 3, cheăm Khuê Ngọc Điền, tơring Krông Bông, kong pơlê Dak Lak hiăng pêt alâi ngeăm, cho alâi ‘nhiăn hdrê dêi Mih tung ƀăng tơnêi 7 sào dêi rơpŏng. Tiô pôa Dũng, hdrê alâi kố tơ’lêi pêt môi tiah mâu alâi ki rơpŏng pôa ki hmâ pêt hdrối nah, la ki lĕm ‘na cheăng kâ gá châ hên tâ.

“Á pêt xuân hiăng châ péa hơnăm kố, xuân hlo tơƀrê. Tơnêi pêt dêi ngin 1 hơnăm pêt 3 rơnó. Tung pơla alâi hiăng xông kân ngăn tiô rơnó. Rơnó hơtôu dâng 65 – 70 hâi, rơnó hngíu mê kô ton troh 80 – 85 hâi. Môi sào ôh tá riân liăn ngân ‘no hrê châ xo laih dâng 4 rơtuh troh 4 rơtuh tơdế, 1 hơnăm tơ’nôm ăm 3 rơnó gá xuân châ hên”.

Ƀă rơpŏng jâ Trịnh Thị Tâm, thôn 1, cheăm Khuê Ngọc Điền, tơring Krông Bông, kong pơlê Dak Lak, tơdroăng ki hơ’lêh pêt alâi Mih hlo pro pơxúa ăm vâi krâ nhŏng o pêi lo liăn tơniăn ƀă hơ’lêh tơdroăng rêh ối rơpŏng hngêi. Tiô jâ Tâm, ki xiâm dêi alâi ngeăm cho kế kâ ki châ đôu, tê sap ing ối drêh, mê khế pêt gá iâ, ôh tá ‘no hên hnoăng krí xo kloăng, ối châ xúa kông alâi ăm kơpôu ro kâ, xua mê rế thăm mơdêk ‘na ki pơxúa.

“Péa hơnăm kố á hlo yă tê tơniăn. Drêng pêt môi tiah kố kơxô̆ liăn ‘no ôh ti hên, luâ tâ mê nếo cheăm hmâ tơkŭm po mâu lâm hnê hriâm pêt hdrê alâi kố drêng vâi krâ nhŏng o xúa ki dâi lĕm vâ tê xuân châ yă kơnâ. Drêng alâi troh rơnó đôu tê tá hnông, kông ƀă hlá ối drêh djâ ngi hngêi ăm kơpôu ro kâ lơ pro phon”.

Pôa Nguyễn Đắc Thành, kăn pêi chiâk deăng cheăm Khuê Ngọc Điền, tơring Krông Bông, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi: hdrối nah vâi krâ nhŏng o a cheăm ki hên cho pêt báu ƀă mâu prá alâi môi tiah: prá ngiât, prá prăng, pôm hdróu, pôm ló, hăng ƀă hên mâu tơmeăm ki ê tro oâ hdrong kâ ‘nhiê hên, ôh tá dâi lĕm, ôh tá ai plâi. Laga, to lâi hơnăm vêh ngi kố, tung rôh hơ’lêh hdrê pêt vâ mơdêk tơƀrê cheăng kâ, pêi pro châ tơdroăng ki rơhêng vâ xúa dêi kơchơ mơdró, hmâ ƀă hyôh kong prâi, alâi ngeăm hiăng châ kuăn pơlê rah xo vâ pêt. Pêi lo liăn sap ing hdrê ki kố tâk hên tâk 2 – 3 hdroh tâng pơchông ƀă mâu hdrê pêt ki ê. Pôa Nguyễn Đắc Thành ăm ‘nâi:

“Rơnó hngíu a cheăm, tơring hmâ pêt alâi khêi Mih, tung 3 hơnăm vêh ngi kố alâi Mih hlo tơniăn khât ‘na yă tê sap ing péa rơpâu 500 hrĭng liăn troh 300 rơpâu liăn môi hnông pêi lo liăn dêi vâi krâ nhŏng o tiô riân lối 7 rơtuh môi sào tung môi rơnó. Klêi đôu riân tâi tâng gá xuân cho môi hdrê pêt ki pro pơxúa ‘na liăn ngân ăm vâi krâ nhŏng o ki pêi chiâk”.

Hlo túa pơkâ hơ’lêh hdrê pêt mơnăn păn, malối cho túa pơkâ pêt alâi ‘nhiăn hiăng pro pơxúa pêi lo liăn chía tơniăn ăm vâi krâ nhŏng o kuăn pơlê ki pêi chiâk cheăm Khuê Ngọc Điền, tơring Krông Bông, kong pơlê Dak Lak. Ing mê veăng kum tơ’nôm ivá rơdêi tung pêt mâu kế tơmeăm khoăng dêi cheăm tơring.

Alâi khêi, pin ối tối alâi Mih rế hía vâi krâ-nhŏng o pin rơhêng vâ rah xo hdrê vâ pêt, vâ ing mê, thăm mơdêk tê lo liăn hên, xuân tơtro ƀă tơdroăng rơhêng vâ dêi hngêi kơchơ, xua pêt hdrê alâi kố ga kâi trâng ƀă hyôh kong prâi. Maluâ ti mê, tơdroăng pêt, rak ngăn hdrê alâi ‘nhiăn ga ti lâi, mâu tơdroăng ki kal vâ hlê plĕng vâ alâi ‘nhiăn xuân ai châ, ngế chêh hlá tơbeăng hiăng ai roh êng mơnhên kơ pôa Bùi Nhật Tuân, kăn ƀô̆ hnê mơhnhôk ‘na pêi chiâk pêi deăng, Khu hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng dêi tơring Krông Bông ‘na tơdroăng ki kố. Pó vâi krâ-nhŏng o kô tơmâng.

-Ô pôa, alâi ‘nhiăn hmâ pêt a rơnó ki lâi tung hơnăm. Pakĭng hdrê ki dâi lĕm tơniăn, mê pin kal athế pêi pro ki klâi tung tơdroăng rah hdrê alâi vâ pêt?

Pôa Bùi Nhật Tuân: Hmâ hlo ai 3 rơnó ki xiâm tung hơnăm: Rơnó Xeăng Tôu, Rơnó Xeăng Têa ƀă Rơnó Rơxăm. Vâ alâi ai châ hên ƀă ai hnông kân mê ki ahdrối tâ cho tơdroăng ki po pông tơnêi cho kal. Pin athế rơvât phon ahdrối vâ pêt ƀă athế xế puâ. Hdrê alâi kố tung mâu rơnó ki ê kal athế tôh têa, maluâ a rơnó Xeăng Tôu. Alâi drêng hiăng ai xói, ai hnông pin kal athế tôh têa hên, ƀă mâu xiâm alâi kố, pin ôh tá chiâng mot tung dế chiâk deăng vâ tôh, xua mê, vâi krâ-nhŏng o athế krâ kơmăi tôh ƀă ƀek ăm ga lo hbrí hbríu tôh lâp chiâk lâp deăng.

Tung pơla xiâm alâi hiăng ai 5 troh 6 kơtâ hlá, mê xuân cho roh xiâm alâi hiăng vâ lo xói, mê xiâm alâi hmâ tro tâ oâ hdrong, lơ pơreăng. Maluâ ƀă oâ hdrong ki pong kâ tung kông alâi. Pin athế hbrâ mơdât tơdroăng ki hdrong châ mot pong kâ tung dế kông alâi, xua drêng kố, cho roh ki alâi hiăng pơxiâm ai xói ƀă păn roăng dêi hnông.

-Tâng tiah mê, vâ hbrâ mơdât oâ hdrong kâ ‘nhê alâi mê vâi krâ-nhŏng o pin athế pro ki klâi ô pôa?

Pôa Bùi Nhật Tuân: Vâ pơkuâ ngăn tơniăn ‘na tơdroăng kố, mê vâi krâ-nhŏng o kal athế lăm ngăn dêi chiâk deăng đi đo, lăm ngăn tiah mê vâ rĕng ‘nâi nhên xiâm alâi ki lâi ki tro oâ hdrong kâ ‘nhê vâ rĕng hbrâ mơdât. Xuân ai drêng ‘nâ pin athế ko tah lôi xiâm alâi ki mê djâ hvât pá kong, pin hdroh chôu lôi. Xiâm kông alâi ki tro oâ hdrong kâ ‘nhê pin mâ tá lôi tung chiâk deăng, xua ga, oâ hdrong, pơreăng ing kông ki mê, lơ ai kơtâ dêi oâ hdrong ga pơtối tâ tú troh a xiâm alâi ki ê nếo. Drêng châ trâm hlo xiâm alâi, kông alâi tro oâ hdrong kâ ‘nhê, mê pin athế xúa pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, kal athế ai xiâm kối ga. Xua ga, dế nôkố, tơdroăng ki rak vế tơniăn kế kâ, tơmeăm kâ cho tơdroăng ki xiâm ngin ai hnê mơhnhôk vâi krâ-nhŏng o kal athế xúa pơkeăng tro tơdroăng, tro rơnó, tro hâi khế. Tro pơkeăng akố mê pin kal athế xúa mâu pơkeăng kơdê oâ hdrong, mâ tá xúa pơkeăng hoă hok lối hên ah ga kô pro ‘mêi troh a tơnêi chiâk deăng, hdrê pêt.

-Ê, pin xuân hiăng ‘nâi nhên, pêt alâi tối tơdjuôm ƀă alâi khêi Mih tối krê mê tơdroăng ki rak ngăn alâi ga tơ’lêi tê. Maluâ ti mê, vâ alâi ai châ hên, kloăng ga piê rơ’mok, kân tơ hơto tung pơla kông hiăng lo xói ƀă hiăng ai hnông, kal athế pêi pro mâu tơdroăng cheăng ki tiah lâi, ô pôa?

Pôa Bùi Nhật Tuân: -Hmâ hlo alâi drêng hiăng lo xói ƀă pơxiâm ai hnông, hmâ tung mâu rơnó ki ê, môi tiah rơnó Xeăng Tôu mê pin athế kal tơtrŏng troh tơdroăng tôh têa, a rơnó Xeăng Tôu tiah nôkố, ga ai mêi hên, mê ôh tá êa tôh têa lối hên môi tiah a rơnó ki ê. Tâng hnông alâi dế ai châ, dế păn roăng kloăng pin kal athế hbrâ mơdât oâ. La lâi pin hlo ai oâ lối hên mê pin nếo xúa pơkeăng xôh kơdê, tâng oâ bu iâ mê vâi krâ-nhŏng o ôh tá êa xôh pơkeăng lối hên, maluâ pơkeăng kơdê oâ hdrong.

-Ô pôa, pin hmâ trâm hlo a rơnó Xeăng Tôu vâi krâ-nhŏng o dêi kong pơlê Dak Lak hmâ rah xo alâi ‘nhiăn, alâi khêi Mih, vâ pêt, ôh tá mơdâ pêt mâu hdrê prá ki ê, tâng pêi tiô kih thuât mê pôa ai hnê tối tiah lâi?

Pôa Bùi Nhật Tuân: Tâng vâ ngăn ‘na kih thuât mê á xuân hnê mơhnhôk vâi krâ-nhŏng o pin kal athế pêt pơtâ, tơvât hên hdrê ki ê. Hiăng klêi pêt 1 rơnó alâi, mê pin xuân chiâng pêt tơ’nôm hdrê ki ê. Tơdroăng ki pêt pơtâ hên hdrê ga kô ai pơxúa ăm pin, ki má môi mê ing hdrê pêt mê ga kô pro ăm tơnêi chiâng hơpok lĕm. Krê hdrê alâi ƀă mâu hdrê ki ê, rêm hdrê ga kô ai mâu trếo  ki kơhiâm pơrá phá dêi pó, xua mê, tơdroăng ki pêt pơtâ, pêt tơvât kal athế rak vế ăm tơnêi chiâng hơpok lĕm. Ki má péa mê oâ hdrong ki kâ ‘nhê, rêm hdrê loăng ga xuân pơrá ai mâu oâ hdrong ki pơrá phá dêi pó. Tâng pin pêt  pơtâ, pêt tơvât mâu hdrê ki ê, pin kô châ mơdât tâi tâng oâ hdrong ki lo kâ ‘nhê ƀă tơdroăng ki oâ hdrong mê lo kâ ‘nhê.

-Hôm, mơnê kơ pôa!