Lối 30 hơnăm hdrối, rơpŏng pôa Đỗ Văn Bảy, ối a bêng 7, Pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng hiăng hmâ dêi cheăng pêi kơchâi, reăng. Hơnăm 2015, pôa pơxiâm bro 2.000m2 hơkôp nhĕng (tâ tá kơdrum kâng chhá kilía) vâ pêt reăng ƀă kơxô̆ liăn châ xo hiăng tâk hên tâng pơchông ƀă pêt tiah hmâ a kơdrum tơnêi 10.000m2. Pakĭng rak tơniăn kơxô̆ liăn ‘no hrê tung rơpŏng hngêi, păn roăng kuăn ‘nĕng hriâm tâp tơniăn, rơpŏng pôa ối kơdĭng châ chía hên, cheăng kâ rơpŏng hngêi rế hía rế mơdêk. Maluâ tâng tối vâ tah lôi hơkôp nhĕng lo ing kơphô̆ Đà Lạt, vâ pro kơphô̆ ki lĕm tâ, la pôa Bảy tô tuăn tơdroăng kố kô tơdjâk troh cheăng kâ dêi pêi lo liăn dêi kuăn ‘nĕng tung rơpŏng.

“Bro hngêi, hơkôp ki lêm nhĕng mê gá tơniăn tâ, hding kong mê kong tô. Tâng ôh ti ai hngêi nhĕng mê kong tô lơ kong mê ôh ti ‘nâi hdrối, drêng mê príu mê tơmeăm pêt gá kô lŭp tâi tâng. Tâng tah lôi hngêi-hơkôp lêm nhĕng, kố cho tơdroăng cheăng kâ dêi kuăn pơlê mê Tơnêi têa kal athế tŏng kum, pơkâ troăng môi tiah lâi vâ tơdroăng rêh ối kuăn pơlê ngin châ tơniăn”.

Sap ing hơnăm 2004, kong pơlê Lâm Đồng pơkâ Tơdroăng mơnhông pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo. Troh hơnăm 2020 ƀăng tơnêi bro hngêi nhĕng hiăng châ 4.350ha. Tung pơla mơnhông pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo, hngêi lêm nhĕng cho tíu ki ăm tơdroăng cheăng tơkŭm ƀă mâu tơdroăng ki xúa kơmăi kơmok chal nếo ‘mâi mơnhông tơdroăng pêi chiâk deăng. Pakĭng mâu tơdroăng tơƀrê, pơxúa ‘na liăn ngân xua tơdroăng ki pêt tơmeăm tung hngêi - hơkôp lêm nhĕng mê xuân tơdjâk troh hên tơdroăng.

Pôa Trần Quang Duy, kăn phŏ pơkuâ khu ngăn pêt kế tơmeăm ƀă rak vế pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong kong pơlê Lâm Đồng ăm ‘nâi, tíu ki bro gá a ‘ngêi, ôh ti ai tíu ki hdoăng mơ’no têa hiăng pro tíu têa hiu hên, pro têa lân lu ƀă kơdroh tơdroăng ki hrik ‘mot têa tung kơdâm tơnêi chiâng tơdjâk troh tơdroăng kơdró têa mŏng, tơnêi tơhnah, têa lu ó ƀă hên tơdroăng tơdjâk ki ê.

“Xua ki tơƀrê ‘na liăn ngân châ pơxúa hên mê kuăn pơlê hiăng bro hên hĭn hngêi-hơkôp lêm nhĕng. Tâng tơmiât peăng Tơnêi têa xuân tá hâi teăm ai mâu tơdroăng pơkâ ƀă hnê tối ki lâi nhên ăm kuăn pơlê pêi chiâk. Vâ hngêi - hơkôp lêm ƀă nhĕng vâi mơjiâng bro xêh, vâi bro a tíu ki a ‘ngêi, achê dêi pó gá chiâng tơdjâk troh hyôh kong prâi, tơnêi tơníu, tơdjâk troh kong kế ƀă hên ki ê. Hlo tơdroăng ki ai khât kố, sap ing khế 10/2019, Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê ai tơdroăng ki hnê mơhno nhên ăm Khu ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê bro tơdroăng tơkêa pơkuâ, séa ngăn, bro kơdroh tơdroăng ki tơdjâk ‘mêi dêi hngêi lêm nhĕng, hngêi hding ƀă hlâm a kong pơlê Lâm Đồng”.

Nôkố kong pơlê Lâm Đồng dế tơkŭm tơbleăng mâu troăng hơlâ pêi pro vâ rế hía rế kơdroh ƀă pêi pro troh tơdroăng ki ôh tá xúa xếo hngêi lêm kuâ nhĕng a mâu kơpong pakĭng pơlê kong kơdrâm. Tiô pôa Nguyễn Văn Hòa, kăn hnê ngăn Vi ƀan bêng 3, pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, tơdroăng ki xĕn, tah lôi rế hía rế ối iâ ƀă tơmiât troh ăm tâi tâng hngêi nhĕng kố hơngế ing kơpong pa kong Đà Lạt cho tơdroăng ki kal. Laga, xuân kal rak tơniăn mâu tơdroăng pơkâ ‘na cheăng kâ ƀă tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê tung kơpong.

“Mâu kơvâ cheăng kal hriăn ngăn troăng hơlâ tŏng kum vâ kum vâi krâ nhŏng o. Tâng châ tŏng kum vâ hơ’lêh kơvâ cheăng, hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng, kum môi tiah lâi vâ drêng ôh ti xúa hngêi lêm nhĕng, hngêi hlâm xếo ah mê kuăn pơlê xuân ối rak tơniăn tơdroăng rêh ối, ối pêi châ liăn tơ’mô lơ vâ tơ’mô tâng vâ pơchông ƀă tơdroăng ki pêt tơmeăm tung hngêi lêm ƀă nhĕng, hngêi hding ƀă hlâm”.

Tiô tơdroăng pơkâ pơkuâ ngăn hngêi nhĕng, mơdêk tơdroăng ki pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo hmâ ƀă kong prâi hơ’lêh a kong pơlê Lâm Đồng, drêng hơ’lêh pêt kế tơmeăm sap ing pêt mâu hdrê tơmeăm tung hngêi nhĕng chiâng pêt pa kong, kuăn pơlê kô châ tŏng kum môi hdroh 70% kơxô̆ liăn roê hdrê pêt, kế tơmeăm xúa, pơkeăng vâ pêt tơmeăm a ƀăng tơnêi ki châ hơ’lêh mê.

Rơtế amê, Lâm Đồng kô tơkŭm hriăn ngăn, roê xo mâu hdrê pêt ki nếo tơngah dâi lĕm tung pêt kế tơmeăm a gong châ tơƀrê; mơdêk ki kơnía dêi mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk ing tơdroăng ki uâ pơliê hlối mơjiâng mâu tíu tơrŭm. Tơdrêng amê, hlối mơjiâng ƀă tơbleăng hên kơxô̆ liăn ăm mung kum pêt kế tơmeăm tung chiâk deăng kong kế, pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo ôh ti xê pêt kế tơmeăm tung hngêi nhĕng xếo.

Môi tiah ƀai chêh hdrối, kong pơlê Lâm Đồng hiăng pơkâ mơ’no hnoăng cheăng xiâm troh a hơnăm 2030 tung kơpong tơdế pơlê kong kơdrâm Đà Lạt kô ôh pá ai xếo kơdrum ki lêm nhĕng vâ pêi chiâk pêi deăng. Xua mê, tơdroăng kố ai pơkâ pêi pro môi tiah lâi, troăng hơlâ tiah lâi vâ châ ai tơdroăng ki môi tuăn, rơtế ƀă peăng kuăn pơlê, tơpui tơno a kơ’nâi kố ƀă pôa Phạm S, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Lâm Đồng ai tơno tơnêng ‘na tơdroăng mê:

-Ô pôa, tơdroăng pơkâ cheăng troh a hơnăm 2030 ah mê kong pơlê Lâm Đồng kô pơkâ thế kuăn pơlê tah lôi tâi tâng hngêi nhĕng lo ing tơdế pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, mê êh pôa ai tối ki klâi ‘na tơdroăng kố?

Pôa Phạm S: Xuân chiâng vâ tối tiah kố, Lâm Đồng cho môi tung mâu kong pơlê ki djâ troăng ahdrối tung xúa kơmăi kơmok tung pêi chiâk pêi deăng. Mâu hngêi trăng, tơmeăm khoăng ki vâ kum ăm tơdroăng pêi chiâk deăng mê vâi hmâ lêm pá pêng hơkôp ƀă nhĕng, lêm ƀă hlâm, nâ vâ hding, cho môi tung 8 tơdroăng ki pêi chiâk pêi deăng xúa kơmăi kơmok. Troh a hơnăm 2022, lâp kong pơlê Lâm Đồng ai dâng 5.000ha hơkôp ki lê̆m ƀă nhĕng, tung mê, krê pơlê kong kơdrâm Đà Lạt hiăng châ tơdế kơxô̆ kơdrum, chiâk deăng ai lêm hơkôp ƀă nhĕng. Maluâ ti mê, tung pơla mơdâng pro hơkôp nhĕng, mê mâu tơdroăng ki mơjiâng ki kơnía tung tê mơdró kế tơmeăm, kế pêi lo ing chiâk deăng ai hên, tơ’mô, dâi lĕm; laga, ki tá hâi tơniăn, mê ga pro tơdjâk troh ki lĕm dêi kơdrum drô kĭng troăng kơphô̆, drêng ai kong mêi kân, mê têa ki lo ing hơkôp nhĕng mê hên, têa kô hdrok tơkŭm chiâng têa hbrông ki lân plế ó tung pơla iâ hâi. Xua ti mê, kong pơlê nếo mơ’no mâu tơdroăng ki pơkal athế ai pơkuâ ngăn i nhên hơkôp nhĕng tung pêi chiâk pêi deăng, mâu bêng ki ối tung dế pơlê kong kơdrâm dêi Đà Lạt tiô troăng hơlâ ki têa tah lôi chôa ‘lâng ing hơnăm 2023 troh a hơnăm 2030, ƀă la ngiâ ôh pá ai xếo hơkôpo nhĕng tung kơpong tơdế pơlê kong kơdrâm.

 -­Ô pôa, dế nôkố vâi krâ-kuăn pơlê pêi chiâk a Đà Lạt, cho mâu ngế ki dế pêi chiâk pêi deăng hiăng tơniăn, xua kơdrum chiâk deăng vâi, a ‘ngêi vâi hiăng hmâ lêm ƀă nhĕng, vâi ai êng tiah kố, tâng tah lôi nhĕng mê ah, tơdroăng pêi chiâk deăng ga kô tiah lâi?

Pôa Phạm S: Vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk dế tô tuăn ‘na tơdroăng ki vâ têa tah lôi nhĕng, ah vâi kô pro ki klâi vâ teăng a nhĕng ki mê? Vâ tơniăn ăm tơdroăng mơnhông pêi cheăng kâ ƀă hyôh kong prâi tâ tá tơniăn kal ai troăng pêi ki adrêng, bố bối dêi pó. Ki ahdrối tâ, athế pêt hdrê loăng a kối ngo, tíu ki achê tơnêi chiâk deăng ki kuăn pơlê pêi. Kố châ ngăn cho môi tung tơdroăng xiâm kối ki khoh pro tơnêi chiâng hiu, tơnêi tah lôi ki hơpok lĕm. Ki má péa nếo, athế pêt  kơchâi, reăng, ôh tá lêm hding ƀă nhĕng, mê athế pêt mâu hdrê loăng ki mơnâ mâ ngăn vâ pro lĕm ăm troăng kơphô̆. Ki má pái, athế tơkŭm pêt hdrê loăng pơkeăng. Má pŭn, ‘mâi rơnêu, pơkuâ rak ngăn ‘na túa ôm hyô ngăn ‘na chiâk deăng. Ki má pơtăm, athế mơdâ pêt, mơjiâng hdrê loăng, maluâ cho hdrê loăng Invitro, tâng pêt dâng 1 rơpâu met karê mê ah kơxô̆ liăn ki tê hdrê kố ga châ hên tâ pêt tơmeăm tung 1 ha ki ai lêm ƀă nhĕng. Xua ti mê, pin athế tơkŭm mơdâ pêt hdrê loăng vâ kum mâu kơpong ki mơdêk pêi chiâk deăng vâ ai hdrê loăng mơ’no tê ăm mâu kơpong tung tơnêi têa ƀă mơ’no tê ăm kong têa ê. Ki mơ’nui, mê cho mơjiâng mơnhông mâu pơlê pêi cheăng tiô khôi hmâ, mâu tơdroăng ăm kuăn pơlê  mot ôm hyô vâ châ rak tơniăn ăm tơdroăng rêh ối kuăn pơlê, kơdroh tah lôi ƀă kum pêi mơdâ pêt tơmeăm khoăng tung kơdrum chiâk deăng ki ôh tá lêm nhĕng, hlâm, nâ. Kal athế pêi pro tro tiô tơdroăng ki pơkâ, kring vế tơniăn vâ vêh mơjiâng ăm pơlê kong kơdrâm Đà Lạt ngiât, krúa lĕm, tơdrêng amê, kum kuăn pơlê pêi lo liăn ngân, rak vế hyôh kong prâi, nhâ loăng ki tơniăn ăm kong kế, ngo ngối.

-Ô pôa, tâng tiah mê, vâ kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng vâ môi tuăn ƀă rơtế ƀă khu kăn pơkuâ pêi pro lĕm tro mâu tơdroăng cheăng ki môi tiah pôa hiăng tối, mê kong pơlê, pơlê kong kơdrâm kal athế pêi pro ki klâi?

Pôa Phạm S: Tiô tơdroăng ki pơkâ tơdjuôm, dế nôkố tơdroăng pêi chiâk pêi deăng ki tơniăn lĕm, pêi chiâk deăng krá tơniăn, pêi chiâk deăng xuân ối rak vế loăng kong, chiâk deăng ki pơtối rak ngăn tơniăn chiâk deăng, lơ chiâk deăng ki xúa mâu tơmeăm ing nhâ hlá vâ rơvât ăm hdrê loăng. Ngăn tiô kơ rêm hdrê loăng ki pin pêt, ga tơtro ƀă tơnêi tíu ki pêi pêt dêi rêm pơlê cheăm, maluâ vâ pêi pêt tiô túa ki lâi xuân ôh tá chiâng hding ƀă nhĕng, la xuân athế tơniăn ăm rêm ha tơnêi chiâk deăng ki kuăn pơlê pêt mơjiâng mê, kal athế ai hdrê loăng, loăng pơkeăng ki kơnâ liăn la ôh tá eâ xê lêm ƀă nhĕng. Vâ veăng kum pơkuâ ngăn ‘na pêi chiâk deăng tơniăn, pêi lo liăn ngân ƀă tơniăn hyôh kong prâi, nhâ loăng kong.

Kố cho môi tung mâu tơdroăng ki kal, tiah mê pro ti lâi vâ kuăn pơlê hlê plĕng, kuăn pơlê vâ môi tuăn ƀă pêi pro tiô ƀối tơdroăng tơkêa pêi dêi kong pơlê, mê kong pơlê hiăng hnê tối, pơcháu hnoăng cheăng ăm Khu ngăn ‘na chiâk deăng tơrŭm cheăng ƀă Pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, tung mê, kơ koan ki xiâm ki pơkuâ ngăn mê cho Vi ƀan hnê ngăn pơlê kong kơdrâm Đà Lạt athế achê kuăn pơlê, hlê kuăn pơlê, ‘nâi plĕng nhên tơdroăng pơkâ vê hdró kơphô̆ Đà Lạt. Xua ti mê, kal athế mơdêk tơdroăng hnê tối vâ kuăn pơlê hlê plĕng troăng pơkâ, troăng tơdjâ vâ kơdroh kế ki lêm ƀă nhĕng, la xuân châ pêi lo liăn ngân ing tơnêi chiâk deăng dêi tơná.

-Hôm, mơnê kơ pôa!