Pôa Nguyễn Trọng Ngọc tê mơdró kơphế hiăng ton hơnăm a tơring Krông Pač, kong pơlê Dak Lak. Hơnăm nah, pơla kố, khu mơdró dêi pôa hiăng rôe vâ chê 600 tâ̆n kloăng kơphế, tâi tâng kơxô̆ liăn tăng mơhnhôk veăng tơlo dâng 24 rơtal liăn. Hơnăm 2023 – 2024 kố, mơhế kơphế tung kuăn pơlê hên, liăn vâ pêi cheăng ai, la khu mơdró ki nếo bú rôe iâ. Tiô pôa Ngọc, môi pâ tơdroăng ki xiâm gá cho kuăn pơlê tơmiât ‘măn rak tơmeăm tơkôm tâk yă nếo tê, ki ê nếo cho yă kơphế ôh tá tơniăn, ai drêng to drêng chu, khu mơdró nhôm kô ai hên tơdroăng ki ôh tá mơhúa.

Mê sap mơ’nui khế 8 troh apoăng khế 12, yă kơphế ai rôh to yă 7 hâi hlối, la xuân ai rôh ki chu yă 1 khế hlối. Tung mê, ai hâi kơdrâ chu  troh 7 rơtuh liăn/1 tấn. Pôa Ngọc tối, tung pơla yă tê ai drêng tâk drêng chu đi đo môi tiah nôkố, mê pôa vâ ƀă tơdroăng tê rôe ‘măn ‘nôi môi tiah nôkố:

“Kaphế gá ôh tá kho ƀă tơ’lêi tro lŭp. ‘Nâ hía yă kơdrâ chu rơpâ mê tâng tê pin tro lŭp, tâng yă môi tiah yă tê a kơchơ pin châ xo dêi liăn rơkâ môi iâ, ‘nâ hía bú châ xo dêi liăn ki ‘no pêi apoăng. Tối tơdjuôm tiô tơrêm rôh yă tê a kơchơ ƀă tiô tơná tơmiât dêi, rôe hdrối tê kơ’nâi pêi pro tiô pơkâ dêi Luât tê mơdró tê’’.

Yă kơphế tâk - chu ƀă ôh tá tơniăn bú vâ mơnúa khu mơdró. Hên kuăn pơlê pêt kơphế xuân tô tuăn, ôh tá ‘nâi tê hlối lơ pơtối ‘măn rak tơkôm yă to nếo tê. Jâ Nguyễn Thị Nguyệt ối a cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač ai 2.900 xiâm kơphế pêt tơvât ƀă loăng plâi sầu riêng. To lâi hơnăm kố sầu riêng ai yă mê rơpŏng hngêi ai liăn vâi ‘măn lôi ‘nôi tơkôm yă kơphế to ah nếo tê, la hâi ‘nâi la lâi châ tê klăng a rôh yă kơphế to kơnâ má môi:

“Hơnăm 2021 – 2022 a tê dêi yă 35.000 liăn/1kg. Xua drêng mê a kal liăn, hơnăm ki mê ai drêng yă kơphế to kơnâ sap 48.000 - 49.000 liăn/1kg ƀă tơchĕng kô tâk nếo la klêi mê chu yă, pin tê yă rơpâ mơjo ‘nâng la xuân thế tê. Hơnăm 2022 - 2023 mê á xuân tơmiât tơkôm yă to sap 69.000 - 70.000 liăn/1kg nếo tê, a tơmiât kôm gá tâk ah nếo tê la troh mơ’nui rế chu 65.000 liăn/1kg ƀă xua kal vâ liăn mê thế tê. Hơnăm kố hâi hêng vâ tê, vâ tơkôm ngăn ‘nôi klêi mê tơkôm yă to, la ôh tá ‘nâi yă hôm to kơnâ há lơ ôh. Kal liăn ‘nâng lâi pin tê troh dâng mê, yă to thế tơkôm, yă chu mê chiu tê ‘nâi pro ti lâi”.

Loăng kơphế cho xiâm ki mơnhông tơdroăng rêh kâ ối dêi kơpong Tây Nguyên. Malối cho Dak Lak. Pơla yă kơnâ ó, hơnăm 1995-1996, kơphế hdrối nah kum Dak Lak pêi cheăng kâ tâk kơpêng ƀă pá xôp 20% tung 1 hơnăm. La kơ’nâi mâu roh yă to kơnâ kơphế pro, cho mâu rôh kơphế chu rơpâ ton to lâi hơnăm hlối, klêi mê ai mâu rôh chĕn ôh tá kâi tơvêh dêi mâu khu mơdró ƀă mâu tíu rôe kơphế, tơdjâk kân troh rơpâu rơpŏng kuăn pơlê ki pêi chiâk. Tơdroăng cheăng a mơdró kâ hiăng ton 30 hơnăm tê mơdró - kơphế ăm kong têa ê ƀă hiăng mơdró ton hơnăm la hâi ai hơnăm ki lâi a tro lŭp, pôa Lê Thanh Sơn, Ngế pơkuâ Marketing Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Tê rôe kế tơmeăm ăm kong têa ê lơ 2 khế 9 (Simexco) Dak Lak ăm ‘nâi, yă kơphế to kơnâ, kơlo ki pơ’lêh tâk chu yă kân há, khu mơdró thế tơmâng khât a mâu tơdroăng xâu lơ tro lŭp. Môi tiah hơnăm kố, tơdroăng vêh rĕng châ xo dêi liăn ki ‘no a poăng cho kal păng ‘nâng, vâ hmâ ƀă xâu lơ chu yă:

“Hơnăm 2023- 2024, ngin ai mâu troăng  pơkâ pêi, pro ti lâi vâ pêi tơdâng tơ’mô tơdroăng rak ngăn xâu lơ ôh tá mơhúa ‘na yă, rôe tơmeăm ƀă hên tơdroăng pơrá phá, hlối tơkŭm pêi pro uâ pơliê, tê ăm kong têa ê hlối tơdrêng mê vâ rĕng châ vêh xo dêi liăn ki ‘no hdrối. Pakĭng mê, rĕng tơdroăng rôe hên kơphế khoăng, ƀă pơtối rak yă rôe kơnâ ăm kuăn pơlê a hơnăm ki kố’’.

Lâp tung kong pơlê Dak Lak nôkố ai 213.000 ha kơphế, plâi gá hơnăm 2023-2024 kố tâng riân châ 580.000 tâ̆n kơphế. Plâi kơphế tê ăm kong têa ê dêi kong pơlê tiô tối hdrối a kơlo 330.000 tâ̆n. Tâng kơlo yă kơnâ môi tiah nôkố ƀă ga tâk chu iâ tung la ngiâ, kơxô̆ liăn châ xo ing tê kơphế ăm kong têa ê châ 900 rơtuh dollars Mih. Tơdrêng ƀă xúa rôh tơ’lêi hlâu nếo ing kơchơ tê mơdró, Dak Lak xuân hiăng ai tơdroăng mơdêk tá ki châ ƀă ki tơƀrê dêi tơmeăm pê lo, mơdêk tơ’mot khu ‘no liăn uâ pơliê kơphế trâu tâ.

Ngăn ki tơƀrê dêi kloăng kơphế ƀă pro tâk tung uâ pơliê nhên tâ cho tơdroăng ki pơtối rak tơniăn ton dêi kơvâ tê mơdró kế tơmeăm, ví ôh tá mơhúa ing kơchơ tê mơdró.