Hyôh kong prâi dế tô mơdrăng khăng khoăng la kơdrum tiu 1 ha dêi on veăng nâ Wưm ối a cheăm Hà Bầu, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai xuân ối  hơniâp ro, tó nâ. Tiô nâ Wưm tối, hơnăm kố, tiô nâ tối, nâ kô châ dêi 3 tâ̆n pơ’leăng tiu. Ƀă yă tiu ai lối 90 rơtuh liăn 1 tâ̆n, rơpŏng nâ kô châ mơjiâng pro dêi hngêi ối nếo tiô tơdroăng ki hiăng púi vâ:

“Vâi krâ-nhŏng o a cheăm Hà Bầu ngin kố hiăng krí dêi tiu ing khế 1 troh apoăng khế 4 ah nếo klêi, nôkố xuân tá hâi teăm klêi. Yă tiu a hơnăm nah rơpâ ó khât, hơnăm kố chía to kơnâ, vâi krâ-nhŏng o phiu ro ‘nâng”.

Khu pêi cheăng tơrŭm ngăn’na Chiâk deăng ƀă Mơdró Nam Yang, ối a cheăm Nam Yang, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tíu ki ai 110 ngế cheăng, tâi tâng ai 80 ha tiu, châ pêi pêt, rak ngăn krá tơniăn ton mê tơdroăng ki phiu ro thăm rế phiu hên tâ nếo. Jâ Nguyễn Thị Nga, Kăn phŏ hnê ngăn Khu pêi cheăng tơrŭm tối ăm ‘nâi, pơ’leăng tiu dêi Khu pêi cheăng tơrŭm kố vâi rôe ƀă yă 3 rơpâu liăn 1 kilố, krê 15 ha kơdrum deăng tiu châ mơnhên tối pêi pêt - rak ngăn ƀă phon hlá nhâ, xua mê, tê dêi pơ’leăng tiu kô châ kơnâ luâ tâ yă kơchơ ai 25%.

“Dế nôkố, yă tiu dế to kơnâ vâi krâ-nhŏng o dế hơniâp ro, sôk suâ. Hơnăm nah, yă kơnâ ai sap ing 68 troh 70 rơpâu liăn 1 kilô, mê hơnăm kố tâk ing 92 troh 95 rơpâu liăn 1 kilố. Dế nôkố, vâi krâ-nhŏng o dế rak ngăn dêi kơdrum deăng, dế krí xo dêi tiu, rơvât phon ƀă ‘mâi vêh pêt a mâu tíu ki ối trăng ton. Pói  tơngah yă tiu ƀă tơmeăm ki pêi mơjiâng mê pơtối châ to kơnâ vâ kuăn pơlê pơtối châ ai liăn ngân, pêi lo tơmeăm, mơnhông tơdroăng rêh ối, hmiân tuăn pêi cheăng kâ”.

Kong pơlê Gia Lai ai 8 rơpâu 800 ha deăng tiu ki dế châ krí dêi, tiô ăm ‘nâi ahdrối, rơnó kố mơni kô châ krí xo dâng 30 rơpâu tâ̆n. Hên hơnăm kơlo tâk chu, pro kuăn pơlê ai drêng tó drêng krôu khéa tiô pơ’leăng tiu, hơnăm kố, yă tiu hiăng châ luâ 90 rơpâu liăn 1 kilố cho hnoăng ki mơhá ăm mâu kuăn pơlê ki kơhnâ pêi pêt, rak ngăn hdrê plâi kố. Jâ Nguyễn Vũ Hoàng Yên, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Nam Yang, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi, drêng hlo ai yă tiu tâk kơnâ, khu kăn pơkuâ cheăm hiăng mơhnhôk kuăn pơlê ôh tá tơbriât po rơdâ lối hên chiâk deăng tiu, mê kal athế ai troăng hơlâ ki pêi pêt rak ngăn tơniăn vâ khoh châ tơniăn drêng ai tơdroăng ki yă tâk chu, lơ tro tâ oâ hdrong, lơ pơreăng:

“Tâi tâng kơxô̆ deăng pêt tiu dêi cheăm ai 220 ha, kuăn pơlê rêm hơnăm hmâ châ krí xo dêi dâng 2 tâ̆n tơdế troh a 3 tâ̆n tung 1 ha. Ƀă mâu rơpŏng ki pêi pêt rơvât ƀă phon hlá nhâ tơniăn ton hơnăm mê kô châ dêi troh 4 tâ̆n 1 ha. Kố cho troăng prôk ki kal athế khŏm châ pêi pro, cheăm dế mơhnhôk kuăn pơlê pêi pêt tiô túa ki kố vâ thăm mơdêk pêi lo hên kloăng tiu, mơdêk ki kơnâ dêi pơ’leăng tiu”.

Maluâ yă tiu dế to kơnâ ƀă châ a kơlo 95 rơpâu liăn 1 kilố la kuăn pơlê a Dak Nông xuân tá hâi teăm thâ mơ’no tê dêi a kơchơ. Pôa Hoàng Văn Sỹ, ối a cheăm Dak Sak, tơring Dak Mil ai 1 ha tiu dế mot tung rơnó krí, pêi châ dêi dâng vâ chê 2 tâ̆n. Maluâ pơ’leăng tiu dế to kơnâ, la pôa Sỹ xuân tá hâi teăm thâ mơ’no tê dêi. Pôa Sỹ tối ăm ‘nâi, bú tê dêi iâ êt tiu vâ ai liăn pơtối ăm tơdroăng tăng rôe hdrê, ƀă vâ xúa dâi tung rêh kâ ối. Ki u ối pôa tâ ‘măn dêi tung hnôu tung hneăm. Tiô tơdroăng tơmiât ngăn dêi kuăn pơlê ki pê chiâk deăng, pêt tiu kal ai phon rơvât, hnoăng tôh, hnoăng krí ƀă hên hĕng mâu hnoăng cheăng ki ê, to kơnâ môi tiah nôkố mê yă tê a kơlo 120 rơpâu troh 150 rơpâu liăn 1 kilố, mê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơle nếo chía niân.

Xuân môi tiah mê, nâ Trương Thị Hạnh, ối a bêng Nghiã Trung, pơlê kong kơdrâm Gia Nghiã xuân dế mơnhong pêt dêi tiu hên ƀă pêi lo châ hên. Tiô nâ Hạnh, yă  pơ’leăng  tiu tâk kơnâ tâng vâ pơchông ngăn ƀă hơnăm 2023, châ luâ a kơlo 95 rơpâu liăn 1 kilố. Laga, nâ tá hâi teăm thâ mơ’no tê xua tâng vâ riân ngăn nhên ki tơkâ ga xuân tá hâi hên to lâi ôh.

Tiô Khu ngăn ‘na Mơnhông Chiâk deăng kong pơlê Dak Nông tối, dế nôkố lâp kong pơlê ai 34 rơpâu ha deăng tiu, krí châ vâ chê 70 rơpâu tâ̆n. Mâu hơnăm hdrối mê hía nah, tơdroăng ki pêt tiu hiăng ai hên ki hơ’lêh, tơtro, chiâng túa ki dâi phon rơvât cho hlá nhâ ăm kơdrum deăng. Ki rơhêng vâ tối, dế nôkố, kơxái tiu a Dak Nông hiăng ai tíu xiâm ki pêt mơjiâng, mê cho roh ki tơ’lêi hlâu kân ăm kuăn pơlê, khu mơdró kâ pêt kơxái tiu châ hlê plĕng, thăm mơdêk ki kơnía tung la ngiâ. Tung pơla krí xo dêi tiu, vâi krâ-nhŏng o kal athế ‘nâi plĕng nhên troh túa ki krí xo drêng tiu hiăng tum khât, têng pơ’leăng tiu tro tơdroăng vâ thăm mơdêk ki dâi khât dêi pơ’leăng tiu.

Tơdroăng ki tơrŭm pêi pêt tiu châ ai mơnhên ki dâi lĕm ƀă tro tiô tơdroăng hiăng kĭ tơkêa vâ mơ’no tê dêi pơ’leăng tiu, rế hiá rế châ po rơdâ. Hơnăm 2023, lâp kong pơlê ai 23 tíu, túa ki xúa pêi pêt tiu ki dâi khât, tơnêi deăng mâ kơnâ lối  3 rơpâu ha.