A kơhâi dế tô téa, pôa Lê Trung Nhân, ối a thôn 2, cheăm Ia Krái, tơring Ia Grai xuân rơtế ƀă dêi kơdrâi lo lăm tôm plâi hôt ki hiăng ruih a’nâi. Pôa ai tối, rơpŏng ai 4 rơpâu met karê tơnêi pêt loăng hôt, hơnăm kố krí ôh tá châ hên.

‘’Yă rơpâ, plâi ôh tá dâi, mơni á bu châ xo dêi dâng 3 troh 4 tă kloăng plâi hôt, mơdrếo liăn rôe ki kố ki mê, ki tơkâ ga ôh tá ai to lâi. Loăng tro oâ hdrong, têa ngêa, yă tê ôh tá kơnâ, nôkố tê a kơchơ bu ai dâng 21 troh 22 rơpâu liăn 1 kilố, yă ti mê lối kơ rơpâ ó. Tâng rêm hơnăm á hmâ châ krí xo dêi 7 troh 8 tă, la 2 hơnăm kố, yă ga lối rơpâ, loăng hmâ tro oâ hdrong, kong rế hía rế tô mê loăng plâi ôh ti dâi’’.

Pôa Tống A Tám, kăn thôn 3, cheăm Ia Tô, tơring Ia Grai ai 60 xiâm loăng hôt pêt tơvât ƀă tung kơdrum kơphế. Loăng hôt chiâng dâi lĕm cho xua tơdroăng ki rak ngăn, tôh têa, rơvât phon ăm loăng kơphế. Laga hơnăm kố, pôa Tám tối hdrối, mơni bu châ xo tá hâi teăm châ tơdế tâng vâ pơchông ngăn ƀă hơnăm nah, xua hơnăm kố tea ngêa ƀă ai hên oâ hdrong kâ ‘nhê.

“Hơnăm nah, bu ai to lâi chât xiâm loăng hôt tê la á châ krí dêi 1 tâ̆n 6 tă. Nốkố, kong tô téa ó tiah kố, hên nhŏng o tô tuăn xua hên oâ hdrong, kuăn pơlê xôh dêi 2 hdroh pơkeăng, ai ngế ‘nâ 3 hdroh la xuân ôh tá kâi kơdê tâi oâ hdrong. La ki pơloăng kân má môi mê cho têa ngêa, kơxo má ki lâi ai hên têa ngêa, mê plâi kô ôh tá chiâng dâi xếo, ing mê, pro kuăn pơlê tro lŭp hên ing tơdroăng ki pêt loăng plâi hôt’’.

Pôa Rơmah Klin, kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Ia Tô tối ăm ‘nâi, dế nôkố, kuăn pơlê dế kơhnâ khât tung tơdroăng krí xo dêi plâi hôt ki hiăng tum, ki hên vâi lăm krí dêi xêh ôh tá tăng krếo mơngế ki ê veăng krí, xua rơpŏng ki pêt loăng mê ôh tá ai liăn hên:

‘’Loăng hôt hơnăm kố ôh tá dâi vâi krâ-nhŏng o tô tuăn ó khât. Hơnăm kố tâng vâ riân ngăn ki tro lŭp ai dâng 30% vâ ngăn tung tâi tâng cheăm, yă vâi vâ rôe kloăng hôt hơnăm kố bu ai dâng 21 troh 22 rơpâu liăn 1 kilô. Tiô tơdroăng ki mơnhên ngăn dêi cheăm mê hơnăm kố, tơdroăng pêi pêt, rak ngăn, krí xo plâi hôt ôh tá dâi, ôh tá tơƀrê’’.

Jâ Trương Thị Thải, mơngế mơdró a tơring Ia Grai tối, loăng plâi hôt plâi ôh tá dâi, kloăng kŭn, ôh ti dâi, yă lối rơpâ xua mê, tơdroăng tê rôe xuân trâm hên xahpá. Hơnăm hơnăm, jâ rôe ai dâng 500 tâ̆n kloăng hôt mê hơnăm kố tá hâi teăm châ tơdế.

“Hơnăm kố, loăng plâi hôt ôh tá dâi, rêm hơnăm vâi hmâ krí xo dêi châ 1 ha châ dâng 2 troh 3 hơnăm mê hơnăm kố bu châ to lâi tă tê. Kloăng hôt hơnăm kố ga ôh tá dâi, kloăng kŭn, ô tá piê lĕm, ôh tá môi tiah mâu hnăm hdrối mê hía nah, rêm hơnăm plâi ga dâi, kloăng kân, piê lĕm, hơnăm kố kloăng ga ôh tá tơ’mô, kơ'vĕng kơ’vŏng, hơ’nhoi, tơrân tân xua mê vâi ôh tá kĕn vâ rôe, mâu kŏng ti drêng vâi mot rôe vâi xuân hjip yă, tơkeá vâ tối, tê kloăng hôt ôh á châ liăn to lâi ôh’’.

Pôa Nguyễn Văn Đông, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Ia Grai tối ăm ‘nâi, tơring ai dâng 6 rơpâu ha loăng hôt. Kố chiâ ngăn cho loăng ki vâ kơdroh kơtiê xua ga tơtro ƀă hyôh kong prâi, tơnêi tíu ƀă túa ki pêi pêt, rak ngăn, kơlo liăn ki mơ’no akố bú iâ. Mâu tơnêi ki ôh tá dâi ki hên cho hdrê ton nah, tơnêi tíu pêt loăng hiăng khăng kơto, tơnêi prê, tơdroăng pêi pêt iâ pro tiô khoa hok kih thuât hnê. Krê mâu kơdroh loăng hôt ki nếo, ki dâi lĕm, kuăn pơlê pêt dâng 2 rơpâu ha, la plâi ga xuân châ dâi khât.

“Vi ƀan hnê ngăn tơring kô séa mơnhên ngăn tơdroăng ki plâi hôt hơnăm kố ga chiâng ôh tá dâ tiah mê, vâ ing mê, hnê mơhnhôk kuăn pơlê, ai troăng hơlâ ki tŏng kum tơtro vâ kuăn pơlê pơtối pêi pêt rak ngăn plâi hôt tung hơnăm la ngiâ, maluâ ki kal má môi cho rak ngăn, po văng nhâ, tôh têa, choi phon. Tơdrêng amê, hnối hnê tối, mơhnhôk kuăn pơlê ‘mâi rơnêu túa rak ngăn, hơ’lêh hdrê nếo vâ ga tơtro ƀă tơdroăng ki tê rôe nôkố, ƀă kơdo mơ-eăm pro ti lâi tơrŭm pơla khu ki pêi pêt ƀă khu mơdró kâ ki rôe plâi hôt, mơ’no tê kloăng hôt vâ thăm mơdêk ki kơnâ dêi loăng hôt a tơring Ia Grai’’.

A tơring Đức Cơ châ ngăn cho tíu xiâm dêi tơdroăng pêt loăng hôt dêi kong pơlê Gia Lai, tâi tâng kơxô̆ tơnêi ki pêt mê ai dâng 14 rơpâu ha. Pôa Nguyễn Quốc Tư, Kăn Ƀơrô ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê dêi tơring Đức Cơ tối ăm ‘nâi, hơnăm kố, plâi ki kơtóu ƀă kơxô̆ châ krí plâi hôt tung lâp tơring hiăng kơdroh ing 20 troh 50%, la xuân ai mâu tíu ‘nâ ôh tá châ krí ki klâi. Tơdrêng amê, yă tê dê pơla kố iâ tâ hơnăm nah ai dâng 4 troh 5 rơpâu liăn 1 kilô.

Ki xiâm khoh chiâng ai tơdroăng kố cho xua hyôh kong prâi tô téa ó, ki tô pơtối rế tô, klêi mê a kơmăng ƀă kơxo má ai têa ngêa, têa ngô̆m chu lâm hên a mâu hlá plâi hôt mê khoh pro ôh tá ai plâi. Pôa Nguyễn Quốc Tư, Kăn ƀơrô ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê dêi tơring Đức Cơ tối ăm ‘nâi: ƀă tơdroăng ki plâi hôt hơnăm kố ôh tá dâi, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng hiăng mơhnhôk vâi krâ-nhŏng o kal athế xua khoa hok kih thuât, cheăng kơmăi kơmok tung kơdrum loăng hôt a tơrêm rơnó, rêm khế, drêng loăng hbú rơmôe, hlá, lo hveăng tơkâng, lo reăng, kơ’muăn plâi. Tơdrêng amê, kơhnâ khât tung mơ’no rôe phon choi, rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong vâ kơdrum loăng chiâng dâi lĕm. Ƀă tơnêi deăng ki ôh tá dâi, plâi bu iâ xua hdrê ôh tá dâi mê kal athế hnê tối kuăn pơlê hơ’lêh hdrê loăng hôt ki nếo lơ hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng plâi kâ ki ê, loăng ki kơnía liăn lơ pêt mâu hdrê loăng pơkeăng pá kơdâm xiâm loăng hôt.