***Sap ing kơxo má, hên rơpŏng pêt kơphế a kong pơlê Dak Lak hbrâ ăm tơdroăng rơvât phon rơnó khăng khoăng, tôh kơphế, pôe tơkâng ...Jâ H Nuah Êban, ối a ƀuôn Trấp, pơlê kân Ƀuôn Trấp, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak:

“Kuăn pơlê xuân hbrâ tơdah Têt. Tung roh Têt mê pơto kuăn ‘nĕng lăm hêi, lăm kơ-êng dêi pó. Kơ’nâi leh Têt kuăn pơlê lo lăm pêi cheăng pêi ki rêm hâi. Rơpŏng pêi klâng mê kô lăm pêi klâng. Rơpŏng ki lâi pêt kơphế mê hbrâ pôe tơkâng, tôh têa ƀă rơvât phon. Ngin pói tơngah môi hơnăm nếo pêi lo châ hên, kuăn pơlê ai pêi lo liăn ƀă tơdroăng rế hía hế mơnhông tâ’’.

***Rơpŏng pôa Điểu Hùng, pơlê By Ndong A, cheăm Quảng Tân, tơring Tuy Đức, kong pơlê Dak Nông ai lối 1 ha kơphế. Rơnó hdrối kố nah, yă kơphế kơnâ, pro mơngế ki pêt kơphế phiu ro. Hâi apoăng hơnăm nếo, pôa Điểu Hùng lo a kơdrum toh kơphế tung tuăn púi vâ môi rơnó ki pơtối kô pêi cheăng châ pon mơhúa, hlối ai yă kơnâ.

“Hơnăm kố nah, yă kơphế kơnâ, kuăn pơlê phiu ro ƀă xuân púi vâ, tơngah rơnó pơtối kô châ hên, tê ai yă. Kuăn pơlê xuân mơ-eăm vâ rak ngăn kơdrum loăng plâi ăm xông dâi lĕm. Drêng troh hơnăm nếo á xuân rơkâu vâi krâ nhŏng o tung pơlê pêi cheăng kâ tơ’lêi hlâu, tơdroăng rêh ối rế xông tơƀrê’’.

***Rơpŏng pôa Y Dết, ƀon Dak Rla, cheăm Dak Ndrot, tơring Dak Mil ai 1 ha tơnêi pêt kơphế tơvât plâi sầu riềng ƀă mâu loăng plâi kâ. To lâi hơnăm achê kố, ki má lối cho hơnăm 2023, yă kơphế ƀă plâi sầu riêng pơrá to kơnâ, pêi lo liăn dêi rơpŏng pôa xuân hôm kum pôa ai liăn mơjiâng pro hngêi kân lĕm rơdâ, tâi tâng rơpŏng pôa kơbố xuân phiu ro. Apoăng hơnăm nếo, pôa Y Dết lo lăm pêi cheăng ƀă tơdroăng cheăng tôh kơphế ƀă sầu riêng. Tơdroăng phiu ro hơnăm ton cho ki mơhnhôk vâ hơnăm nếo rơpŏng pôa mơ-eăm pêi kâ, mơdêk pêi lo liăn.

“Hơnăm kố nah mê rơpŏng á phiu ro xua yă kơphế, sầu riêng pơrá kơnâ, pêi lo liăn dêi rơpŏng cho hôm ‘nâng. Hơnăm nếo mê rơpŏng xuân kô pơtối mơ-eăm rak ngăn kơdrum loăng plâi sầu riêng ƀă kơphế i lĕm, pói tơngah hơnăm nếo kô pêi lo liăn hên vâ tơdroăng ê rêh ối lĕm tâ mê nếo’’.

***Ƀă lối 20 ha tơnêi pêi chiâk pêi cheăng lagim pêi chiâk tiô inâi chêh rôe tơmeăm ƀă mâu ngế ki mơdró kâ, châ xo hên liăn ing 3 troh 4 rơtal liăn rêm hơnăm, rơpŏng hngêi nâ Ka Niếu ối a thôn Chi Rông, cheăm Phú Hội, tơring Đức Trọng, kong pơlê Lâm Đồng pơtê Têt la ôh tá pơtê pêi cheăng. Kơ’nâi 3 hâi Têt, tơdroăng cheăng a chiâk deăng  tơvâ tơvân. Lối 30 ngế pêi cheăng rêm hâi xuân châ pơtê to lâi hâi Tết tiô pơkâ, nôkố xuân hiăng vêh pêi cheăng nếo. Nâ Ka Niếu tối, bú mơ-eăm, tâi  ivá tơná ƀă tơdroăng cheăng pêi nếo klêi tơniăn:

“Á xuân púi vâ vâi nâ o pin hriâm túa pêi cheăng kâ. A xuân krếo thế vâi nâ o hdroâng kuăn ngo  mơ-eăm pêi cheăng kâ, pôi tá xâu tơná lŭp tung pêi cheăng kâ, xua tung pơla pêi cheăng kâ xuân ai drêng trâm tơdroăng ki ôh tá mơhúa, xuân ai drêng tro lŭp... pêi cheăng tro lŭp mê pin nếo ai hlê hên túa pêi cheăng tung mơnhông cheăng kâ. Nâ o pin ôh tá tô tuăn lối râ tơdroăng pêi cheăng tro lŭp ôh tá châ kâ, ngế ki lâi xuân vâ pêi cheăng châ xo rơkâ hên, vâ ai tiah mê thế pêi hên tâ mê nếo châ tơƀrê’’.

***Hơnăm 2023 pơla kố nah cho hơnăm ai hên tơdroăng phiu ro kân ƀă rơpŏng ngo A Lưnh, kuăn pơlê pêi chiâk deăng rơkê a pơlê Biă Tih, cheăm A Dơk, tơring Đak Đoa, kong pơlê Gia Lai, drêng kơphế ƀă mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki ê pêi lo châ hên, yă kơnâ. Hơnăm nah, ing 3 ha kơphế, 1 ha báu klâng rơpŏng ngoh pêi lo châ lối 300 rơtuh liăn. Xuân tung hơnăm, ngoh A Lưnh hiăng mơjiâng châ toăng hngêi kơnâ lối 1,4 rơtal liăn. Têt troh, rơpŏng ngoh hbrâ tŭm tơmeăm, ai drôu xiâm, ai têa ngeăm, ai hơ’nêh, ai kơƀăn tek, kĕo, kía hăng ...vâ rơtế rơpŏng phiu ro ƀă kuăn ‘nĕng. Ƀă kố cho roh vâ mâu ngế ki pro pâ, pro nôu ai mâu rơkong pơchân, mơhnhôk kuăn ‘nĕng mơ-eăm tâ mê nếo tung hriâm tâp. Ngoh A Lưnh tối:

“Hluâ môi hơnăm pêi kâ tơbrê tơbrêh, Têt troh xuân tơkŭm po phiu ro ƀă kuăn ‘nĕng, krếo nhŏng o, hdroâng hdrê tơkŭm vâ hnê kuăn ‘nĕng mơ-eăm hriâm, pêi cheăng ki klâi xuân thế mơ-eăm. Krê á, klêi kơ’nâi tơkŭm rơtế nhŏng o pú hmâ môi péa hâi mê vêh pêi chiâk deăng, tơdroăng klâng chiâk, rak ngăn kơdrum loăng plâi, tôh loăng plâi, tâng á ôh tá rak ngăn lĕm mê la ngiâ kô ôh tá ai ki klâi; thế rak ngăn drêng kong tô khăng khoăng loăng plâi kal têa tôh tiah kố, thế tôh, phon rơvât tŭm, môi tiah mê pêi lo kô châ hên, tơdroăng rêh ối tơniăn, ai tŭm tơmeăm tâ’’.

***Hâi kố kuăn pơlê a cheăm kơtiê xơpá Đăk Na, tơring Tu Mrông  rêm ngế lo lăm pêi cheăng a poăng hơnăm. Tơdrêng ƀă tơdroăng pơtối râk vế pêi pro, po rơdâ 517 ha tơnêi pêt loăng plâi rêm hơnăm djâ hdrê nếo ki ai plâi hên, lĕm tơƀrê tung pêi cheăng kâ, mâu kăn ƀă mâu khu cheăm Đăk Na hnê kuăn pơlê pêt tơ’nôm pơkeăng kong Ngọc Linh, pơkeăng pôm têa tôu... vâ ai tơ’nôm kơxô̆ liăn pê lo. Kuăn pơlê xuân thế mơdêk tơ’nôm mâu tơmeăm pê lo vâ mơnhông ôm hyô tung kuăn pơlê. Tung tơdroăng sôk ro lo pêi cheăng apoăng hơnăm nếo, nâ Nguyễn Thị Thiên Nga, Kăn phŏ hnê ngăn Khu vâi kơdrâi cheăm Đăk Na, tơring Tu Mrông tối pơkâ rơtế ƀă mâu tơdroăng tơmiât vâ pêi tung mơnhông cheăng kâ dêi kuăn pơlê ƀă khu tơrŭm cheăng dêi Khu a pơlê cheăm:

“Vâi nâ o tung cheăm Đăk Na nôkố mơnhông cheăng kâ kơnôm ai liăn mung ing hngêi rak liăn vâ rôe hdrê pơkeăng kong Ngọc Linh, kum mơnhông tơdroăng rêh ối vâi nâ o rế xông tơƀrê tâ. Pơkâ dêi Khu vâi  kơdrâi a cheăm Đăk Na tung hơnăm 2024 cho tơkŭm tăng mâu tơmeăm, pế pơchên mâu kơchâi kâ tiô khôi hmâ ton nah vâ tê ăm tơmối ki troh ôm hyô a Siu Puông, ki hên cho kơchâi kâ tiô hmâ ton nah dêi hdroâng kuăn ngo. Pakĭng mê, Khu vâi kơdrâi cheăm pơtối mơdêk hnê tối ăm vâi nâ o mơ-eăm veăng pêi cheăng hnê tối vâ pơ’lêh tuăn tơchĕng tơmiât túa pêi cheăng dêi hdroâng kuăn ngo vâ tơdroăng cheăng kâ dêi mâu rơpŏng hngêi kô châ tơƀrê tâ hơnăm 2023’’.