Tíu pêi cheăng Vi ƀan hnê ngăn cheăm Đăk Ui, tơring Đăk Hà châ bro tung dế kơpong pơlê ngiât lĕm, hên hĭn to kơphế, báu klâng ƀă loăng plâi kâ. Krip lĕm tung plông tíu pêi cheăng cho kơjâ meăm bro ƀă hmốu chêh mâu inâi ‘na khế hơnăm dêi kơpong tơnêi tơplâ: “Kuăn pơlê ƀă yu kit Đăk Ui hiăng plâ ‘nhiê 289 rôh tơplâ xâ Mih, troh tah vâi lo ing kơpong tơplâ 885 inâi xâ; Kơdê 6 toăng rơxế chơ lêng; pĕng klêh 6 toăng tơƀai”.

Hơnăm 1971, khu lêng ƀă kuăn pơlê Đăk Ui châ diâp inâi kơnía git Cheăm khên tơnôu khu lêng kring vế tơniăn Kuăn pơlê. Kot mâ, xông kân ƀă tơplâ a kơpong tơnêi kố, klê kơ’nâi 50 hơnăm, pôa A Bok (74 hơnăm), cho kăn pơkuâ ngăn Đảng ủy tơrng Đăk Hà hneăng hdrối nah, mê tơdroăng ton nah tung hiâm mơno dêi mâu khế hơnăm tơplâ xuân ối chôu pâ tiah rôh mê nah:

“Tíu kố cho tíu tơplâ ki ó khât. Tơƀai kơneăng đi đo, thăm nếo phut ki lâi xuân ai tơƀai. Tâng ôh ti ai tơƀai kơneăng mê cho ai kơnŏng, răng ƀom, ôh tâng ôh ti ai pháu kơnŏng răng ƀom mê cho khu lêng, rơ-iêo khât. Kuăn pơlê akố nah vâi xơpá khât. Ing rôh ki tiô Đảng, Đăng pơkuâ djâ tơnêi têa ƀă tung pơla mê ai ngin cho rôh nôkố ngin hiăng hơ’lêh hên khât, hơ’lêh hên, hlo nhên tâ tâng pơchông ƀă hdrối. Ngin tơngah Đảng ƀă khŏm mơeăm prôk tiô Đảng troh tui lui”.

Hâi 24/3/1994 tơring Đăk Hà châ mơjiâng tiô Pơkâ 26 dêi Chin phuh. Mơdêk khôi hmâ cheăm khên tơnôu tung tơplâ xâ, Đảng ƀô̆, kăn pơkuâ, khu lêng ƀă kuăn pơlê Đăk Hà hiăng tơdjuôm ivá, môi hiâm mơno bro tơ’nôm mâu kế tơmeăm ki nếo tung mơjiâng Đăk Hà mơnhông. Ki xiâm môi tiah: mơjiâng ƀlêi chiâng cheăm thôn pơlê nếo Hà Mòn châ plah thôn pơlê nếo apoăng a kơpong Tây Nguyên, cho tơring ki apoăng a kơpong Tây Nguyên ai kơphế kơ-óu uâ châ tiô pơkâ OCOP 5 hơlŏng râ Tơnêi têa, tơring ối a hdrối dêi kong pơlê Kon Tum tung pêi chiâk deăng. Jâ Y Vêng, ngế kơdrâi pro yu kit Đăk Ui nah, nôkố cho Ngế cheăng tung tíu xiâm Đảng, Kăn pơkuâ ngăn Đảng, ngế xiâm pơkuâ Khu kăn Kuô̆k hô̆i kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, tung plâ 30 hơnăm hdrối, tơdroăng kal má môi vâ Đăk Hà mơnhông, rơtế ƀă mơdêk tiô khôi hmâ cheăm khên tơnôu tung tơplâ xâ ‘mêi, cho rak vế hiâm mơno tơrŭm ki djâ troăng ahdrối cho mâu kăn pơkuâ kân má môi dêi tơring:

“Xuân hiăng lối to lâi chât hơnăm á bro Kăn pơkuâ ngăn Đảng tơring, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê. Hmôu pơ tơdjêp ƀă dêi rơpó khôi hmâ hdrối ki kơnía. Ai tơdroăng ki tơrŭm, môi tuăn vâ tơkŭm ivá vâ tơkŭm mơjiâng ăm tơring Đăk Hà mơnhông tŭm têk môi tiah hâi kố”.

49 hơnăm klêi kơ’nâi tơleăng lĕm ƀă 30 hơnăm mơjiâng tơring, Đảng ƀô̆, kăn pơkuâ ƀă kuăn pơlê tơring Đăk Hà hiăng pêi klêi mâu tơdroăng ƀlêi chiâng ki kân kal tung mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla ƀă mơdêk tơdroăng rêh ối ăm kuăn pơlê.

Pôa Lê Xuân Hưng, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng cheăm Đăk Mar, ăm ‘nâi tŏng kum mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla, malối cho mâu thôn pơlê hdroâng kuăn ngo đi đo kơjo kum xiâm dêi khu râ Đảng ƀă kăn pơkuâ ing tơring troh cheăm.

“Cheăm tơkŭm mơjiâng, mơnhông cheăng kâ, túa lĕm tro rêh ối pơlê pơla, mơjiâng thôn pơlê nếo mơdêk ƀă thôn pơlê nếo tiô túa nếo. Malối mơjiâng mâu thôn pơlê hdroâng kuăn ngo châng thôn pơlê nếo tiô túa dêi cheăm”.

Troh nôkố tơring Đăk Hà hiăng ai 7 to cheăm plah thôn pơlê nếo, tung mê ai 2 to cheăm Hà Mòn ƀă Đăk Mar plah thôn pơlê nếo mơdêk; pêi châ liăn dêi lối 79.400 rơpâu ngế kuăn pơlê dêi tơring, tung mê, hdroâng kuăn ngo châ lố tơdế châ 50 rơtuh liăn môi ngế tung môi hơnăm. Tơring hiăng mơjiâng mâu kơpong ki pêt môi tiah kơphế a cheăm Hà Mòn, Đăk Mar, pơlê kân Đăk Hà; báu klâng a Đăk Ui, Đăk La; kơxu a Đăk La, Đăk Hring, Ngok Wang, Ngọk Réo; mơnhông 20 ƀăng tơnêi pêt kơphế, kơxu, báu, kơchâi plâi reăng; tê kơphế ngi mâu kong têa Alơmăng, Pơhlăng, Mexico, Ƀih, Swiss, Tây Ban Nha ƀă Mih.

Tung mâu tơdroăng ki pêi pro chiâng tung mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla dêi tơring Đăk Hà ai veăng kum dêi mâu rơxông hơnăm ối nếo. Ngoh Hà Quốc Mạnh, Kăn pơkuâ ngăn Đoân Droh rơtăm tơring Đăk Hà ăm ‘nâi, hâk tơngăm ƀă khôi hmâ pơlê cheăm hơnăm hdrối tối rơdêi ivá veăng kum dêi tơná ing hên túa pơkâ mơnhông cheăng kâ rêh ối, môi tiah pêt kơphế krúa vâ tê ngi kong têa ê, loăng plâi kâ pêt tiô troăng hưh cơ hăng pêt tơniăn krá:

“Rơxông hơnăm ối nếo dêi tơring hâk tơngăm khât drêng châ ai mâ, hriâm tâp tung môi tơdroăng ki tơ’lêi hlâu. Hiâm mơno hâk tơngăm mê chiâng ivá, chiâng tơdroăng pêi tung hriâm tâp, hriâm pât, mơ-eăm, djâ troăng ahdrối tung pleăng dêi ivá hơnăm ối nếo, tuăn ngoâ tung tơdroăng cheăng mơjiâng tơring rế hía rế kro mơdrŏng, rơkê plĕng”.

Mâu tơdroăng ki hiăng pêi pro châ mê ki tơring Đăk Hà, kong pơlê Kon Tum hiăng pêi châ lối 30 tơdroăng mơjiâng ƀă mơnhông cho ivá ki kal vâ tơring pơtối mơdêk rĕng ki rơdêi mơnhông tung la ngiâ tơxâng ƀă inâi ngoh khên tơnốu pêi cheăng ki Đảng, Tơnêi têa diâp ăm a hơnăm 2008. Tơring Đăk Hà dế pêi pro mâu troăng hơlâ vâ mơnhông pêi chiâk deăng tiô troăng pêt mơjiâng tơmeăm, xúa kơmăi kơmok chal nếo tro ƀă uâ pơliê, kơchơ tê roê ƀă mơjiâng bro ôm hyô ƀă hên tơdroăng ki ê; ki rơhêng vâ cho vâ plah tơring thôn pơlê nếo a hơnăm 2025.