Rơpŏng jâ Lê Thị Phi Yến, ối a tôh kơphô̆ 7, pơlê kân Krông Kmar, tơring Krông Bông to lâi hơnăm hdrối xuân ối tung rơpŏng kơtiê. Hơnăm 2019, drêng kuăn kơnốu Lê Đăng Khoa lăm pêi cheăng a kong têa Nhuk, tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng hiăng pơhlêh. Jâ Yên tối ăm ‘nâi, rêm khế, klêi kơ’nâi riân mâu kơxô̆ mơ’no hrê rôe tơmeăm khoăng vâ ôu kâ, ngoh Khoa pơrá pơtroh ăm rơpŏng lối 20 rơtuh liăn.

Kơnôm mê, bu klêi kơ’nâi môi hơnăm, ing kơxô̆ liăn kuăn kơnốu pơtroh a hngêi, jâ Yến hiăng chêl kơxô̆ liăn chĕn hdrối mê; tơdrêng amê ai kơxô̆ liăn mơjiâng kơdroăng păn í, chu ƀă chiâ klôh păn ká vâ mơnhông cheăng kâ:

“Kuăn lăm pêi cheăng klêi 3 hơnăm a peăng mê tơdroăng rêh ối xuân tơniăn, xuân ai liăn pơtroh a hngêi vâ mơjiâng pro hngêi trăng, thăm nếo kuăn á xuân ‘nâi tơdroăng rêh ối pơlê pơla rơkê klêi mê gá pêi tơdroăng lĕm ăm pơlê pơla pin hlo cho hơniâp, sôk ro ‘nâng. Tối tơdjuôm akố xuân hên ngế ôh tá xê krê to rơpŏng á, djâ kơxô̆ liăn vêh a hngêi xuân hên, tối tơdjuôm xuân tơniăn’’.

Hngêi kơdrâm kuăn ‘nĕng xua mê mơhé plâ hơnăm pêi tơbrêi tơbrêh laga tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng pôa Y Hai Niê, ối a ƀuôn Hluk, cheăm Ea Tiêu, tơring Čư Kuiñ xuân pá puât. ‘Nâi tơdroăng ‘na lăm pêi cheăng ngi kong têa ê, rơpŏng pôa hiăng mung liăn vâ ăm dêi kuăn kơdrâi H’Hằng ɃKrông lăm pêi cheăng a kong têa Nhuk. Ƀă tơdroăng cheăng tung kơvâ mơgrúa hngêi ối, hngêi ăm tơmối kâ koi ối pơtê, H’Hằng châ mơhá 4 rơtuh liăn/hâi.

Bu klêi kơ’nâi 1 hơnăm pêi cheăng H’Hằng hiăng pơtroh liăn a hngêi vâ nôu pâ mơdrếo tâi kơxô̆ liăn chĕn. Nôkố tŭm 2 on veăng H’Hằng pơrá pêi cheăng a kong têa Nhuk, rêm khế pơrá pơtroh liăn vêh ăm nôu pâ. Pôa Y Hai Niê tối:

“Kuăn á pêi cheăng a kong têa ê vâ kum iâ tơdroăng rêh ối dêi á kơdroh pá puât. Nôkố hiăng chía tâ, tơdroăng rêh ối xuân hiăng pơtân tơniăn, pói kuăn pêi cheăng lĕm tro vâ la ngiâ xông mơnhông cheăng kâ chôa ‘lâng’’.

Tiô tơbleăng dêi Khu pơkuâ cheăng pêi – Mô đô̆i rong râ ƀă Rêh ối pơlê pơla kong pơlê Dak Lak, hneăng hơnăm 2019 troh khế 10/2023, lâp kong pơlê hiăng ai 5.763 ngế lăm pêi cheăng a kong têa ê. Mâu kong têa ki lăm pêi cheăng ki hên cho Nhuk, Đài Loan, Hàn Quốc ƀă hía hé, ƀă mâu kơvâ cheăng ki hên cho: Hâng tơmeăm, mơjiâng pro hngêi trăng, krâ điê̆n tưh, pêi chiâk deăng ƀă hía hé. Pêi lo liăn tơdâng dêi mơngế pêi cheăng a kong têa ê dâng 20 rơtuh liăn/môi ngế/khế.

Tiô jâ Đặng Thị Huyền Trang, Kăn phŏ pơkuâ Ƀơrô Pêi cheăng Mô đô̆i rong râ ƀă rêh ối pơlê pơla tơring Čư Kuiñ, mâu hơnăm hiăng hluâ, tơdroăng djâ mơngế pêi cheăng lăm pêi cheăng a kong têa ê tiô tơkêa kô châ mâu khu râ, mâu kơvâ cheăng tơmâng tŏng kum, laga ki nhên khât kơxô̆ mơngế pêi cheăng lăm pêi cheăng a kong têa ê tiô tơkêa ối iâ tâng pơchông ƀă kơxô̆ mơngế pêi cheăng dêi kong pơlê.

Tơdroăng chiâng cheăng, tơpui kong têa ê, tơdroăng pêi cheăng kơmăi kơmok tá hâi rơkê khât. Xua mê, kơxô̆ mơngế pêi cheăng lăm pêi cheăng ki hôm mê tơdroăng pơtâng tối, rah xo ƀă hnê rah tơdroăng pêi cheăng môi tiah rah xo kong têa lăm pêi cheăng cho tơdroăng ki kal khât:

“Tung la ngiâ, Ƀơrô Pêi cheăng Mô đô̆i rong râ ƀă rêh ối pơlê pơla thăm pơtâng tối, tơbleăng trâu hơngế mâu troăng pơkâ pêi, troăng hơlâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa xuân môi tiah dêi kong pơlê ‘na mâu tơdroăng lăm pêi cheăng ngi kong têa ê kum kuăn pơlê mơdêk hlê plĕng nhên tơdroăng kong têa vâ lăm pêi cheăng, pơtối mơdêk mâu troăng pêi tơdjêp pơla mâu cheăm, mâu khu tê mơdró ƀă mơngế pêi cheăng; tơkŭm po mâu roh pêi cheăng, tơmâng troh tơdroăng rah xo mơngế pêi cheăng ki chiâng pêi cheăng xuân môi tiah tơbleăng ăm Vi ƀan tơring ‘na ăm mung kơxô̆ liăn lăm pêi cheăng a kong têa ê’’.

Pơkâ Hneăng hôp Đảng ƀô̆ kong pơlê Dak Lak roh má 17 pơkâ tơdroăng pêi hneăng hơnăm 2021 – 2025, Dak Lak mơ-eăm tăng cheăng pêi ăm 150 rơpâu ngế; djâ 7.000 – 7.500 ngế lăm pêi cheăng ai hâi khế a kong têa ê. Troh nôkố, kơxô̆ mơngế pêi cheăng a kong têa ê tiô tơkêa cho 3.480 ngế, ƀă 50% pơkâ pêi. ‘Na mâu troăng pêi vâ pêi pro pơkâ kố, pôa Nguyễn Quang Thuân, Kăn phŏ pơkuâ cheăng pêi mô đô̆i rong râ ƀă Rêh ối pơlê pơla kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Nôkố Khu ngin xuân hiăng chêh tối klêi vâ tơbleăng ăm Khu râ kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng, Vi ƀan tơbleăng ăm pêi pro tơdroăng tơkêa bro ‘na lăm pêi cheăng ngi kong têa ê ‘na djâ mơngế Việt Nam lăm pêi cheăng ai hâi khế a kong têa ê tiô tơkêa, ƀă kô po kơchơ mơdró, ki rơhêng vâ tối cho pêi cheăng a châu Âu vâ ai hên tơdroăng ki rah ăm mâu ngế ki veăng. Pakĭng mê, ngin xuân tối kal ai tơdroăng ki veăng khu cheăng kal kí, tung mê tơdroăng ó rơdêi khu râ kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng, khu râ kăn pơkuâ kong pơlê ƀă tơkŭm a 2 tơring kơtiê ƀă mâu ngế kơtiê tung lâp kong pơlê vâ djâ vâi lăm pêi cheăng a kong têa ê môi iâ nếo mơdêk pêi lo liăn, môi iâ nếo xo vế túa ki rơkê tơtro vâ hbrâ khu pêi cheăng ăm tơdroăng pêi cheăng kơmăi kơmok, tiô rơxông nếo, la ngiâ drêng kong pơlê toi hên khu tê mơdró mơ’no liăn cheăng a Dak Lak’’.

Lăm pêi cheăng ngi kong têa ê cho môi troăng tăng cheăng pêi châ tơƀrê, rêm hơnăm djâ kơxô̆ liăn ing kong têa ê kân ăm kong pơlê, kum hnê cheăng pêi, xăm kơklêa kơdroh kơtiê, pơhlêh tơdroăng rêh ối ăm mơngế pêi cheăng. Tơdroăng rêh ối dêi hên ngế pêi cheăng hiăng pơhlêh kơnôm khên tơnôu lăm pêi cheăng a kong têa ê.