Hiăng vâ chê troh rơnó krí kơphế, vâ chê 30 ngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng a thôn 9, cheăm Ea Sar, tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak sôk ro ƀă lâm hnê pơtâp ‘na pêt kơphế kâi trâng ƀă kong prâi hơ’lêh’’ xua Tíu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng Ea Kar tơkŭm po. Lâm hriâm tơkŭm po tâi tâng ‘’pêi ƀă kŏng’’, bu pêi pro 1 xôh, tơmiêt troh vâ chê 30 ngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng dêi lâm hriâm. Ti lâi mâu kăn ƀô̆ mơhnhôk pêi chiâk deăng hriâm kân, tá hiêm mơno hnê mơhno môi tiah Dak Lak ƀă tá Tây Nguyên, pơtối ôh tá pêi cheăng xúa kŏng ngê̆, vâ tâi tâng kuăn pơlê pêi chiâk deăng tung kơpong rơtế ai pơxúa? Tiâ ‘na tơdroăng hêng vâ ‘nâi kố, kih sư Nguyễn Văn Kiên, Kăn pơkuâ Tíu xiâm Mơhnhôk pêi chiâk deăng tơring Ea Kar tối:

‘’Kuăn pơlê pin nôkố ki hên cho pêi xêh. Ƀă tơdroăng tŏng kum dêi tơring dêi Tơnêi têa mê troăng hơlâ tiô teăm laga tơdroăng ki mơ’no mê tiô ôh tá teăm’’.

Hnoăng pơkuâ tơnêi têa ôh tá tiô teăm kơlo mơnhông rĕng, pêi chiâk deăng Tây Nguyên dế trâm hên tơdroăng ki ôh tá tơniăn xua ôh tá môi tuăn tung khu mâu kơvâ cheăng; trâm ƀă tơdroăng ôh tá tơniăn kơ’nêi lôi a ngâ tơdroăng ki dâi lĕm xua ôh tá tŭm mâu tơdroăng pơkâ tơtro.

Pêi chiâk deăng Tây Nguyên xuân hía ki tơdâng tơ’mô xua ôh tá ai tŭm tơmeăm uâ mơdiê trâu mê cho xiâm kối xua ki kal cho pơkâ pêi, pơkuâ ‘na tơnêi tơníu, kơmăi kơmok – mơjiâng ôh tá tơ’lêi hlâu ăm mâu khu tê mơdró ki veăng. Pôa Hoàng Danh Hữu, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Tê mơdró ‘na kơdrum pêt mơjiâng tơmeăm, păn mơnăn EDE, kong pơlê Dak Lak tối:

‘’Drêng kong pơlê ai troăng mơjiâng inhên mê thế kơjo mâu khu tê mơdró tung kong pơlê hiăng pêi cheăng, ai tíu tê. Ví tơdroăng ai mâu ngế krê pro pơxúa ăm dêi tơná troăng hơlâ, khu ki vâ pro pơxúa ăm dêi tơná ‘na tơnêi klêi mê lôi chúa amê. Ƀă khu tê mơdró pêt mơjiâng tơmeăm – tê mơdró môi tiah ngin hiăng pêi cheăng ton hơnăm a kong pơlê, ai tơbleăng hnoăng mơhá inhên, pơtối ôh tá ai roh tơ’lêi vâ châ achê tơnêi môi tiah mê’’.

Tây Nguyên nôkố ai vâ chê 2 rơtuh hectar tơnêi pêt mơjiâng tơmeăm ƀă lối 2 rơtuh hectar kong.

Tơdroăng kố châ khu râ kăn pơkuâ mâu kong pơlê mơnhên ai pơxúa má môi lâp tơnêi têa ‘na pêi pro pêi chiâk deăng – pêt rak ngăn kong – ôm hyô tơdjêp, la ngiâ châ ối tung tơdroăng ôm hyô pêi chiâk deăng, pêt kong rak ngăn kong ai k kơnâ châ hrĭng rơtal dolar, laga troăng pêi ‘’Pêi chiâk deăng, ôm hyô ƀă kơphế môi tuăn tung môi troăng pêi ton xŏn ƀă khŏm mơ-eăm’’, châ Chin phuh tối sap ing hơnăm 2027, troh nôkố xuân tá hâi châ pêi pro. Pôa Phạm S, Kăn phŏ hnê ngăn Viƀan kong pơlê Lâm Đồng, tối ăm ‘nâi.

‘’Ôm hyô pêi chiâk deăng – pêt kong rak ngăn kong lâp plâi tơnêi hơnăm 2019 ai ki kơnâ 190 rơtal dolar ƀă a hơnăm 2026 tiô tối hdrối cho 260 rơtal dolar, mê tơmeăm ki vâ mơnhông cho kân, ôh tá ai kơpong ki lâi ƀă Tây Nguyên ôh. Laga Pơkâ 156 pơkâ ki vâ iâ 3 tơdroăng ki pá, tung mê ai tơdroăng ôh tá chiâng po troăng mot kơpong ôm hyô, ôh tá tơdjâk hên loăng pơlái kong kế, laga tơpui têa mê ôh tá ai mơnhên pêi pro mê tơdroăng ôm hyô sinh thái kong pá vâ chiâng pêi pro’’.

A Hneăng hôp pêi pro Tơdroăng lo pêi dêi Chin phuh pêi pro Pơkâ kơxô̆ 23 dêi Khu xiâm kal kí ‘na mơnhông Kơpong Tây Nguyên, tơkŭm a pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng, pôa Phạm Minh Chính, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hiăng mơnhên, tơdroăng teăm tơdrêng ngăn hlo nhên pá puât, tơrŭm tah lôi rĕng, môi hiêm mơno po rơdâ pêi pro...cho kal má môi vâ Tây Nguyên mơnhông mơdêk.

‘’Tơdjâk dêi lâp plâi tơnêi pakong nôkố tơkŭm po rêm hâi rêm chô, mê pêi pro troăng hơlâ thế teăm tơdrêng, thế rĕng, thế châ tơƀrê ƀă tơtro ƀă tơdroăng nôkố. Kơ’nâi mê cho thế tâi ivá krá chân, khên tơnôu hdrối mâu tơdroăng pá puât tơvâ tơvân, ƀă thế tơrŭm môi tuăn, môi tuăn sap apoăng troh tá tui lui, pêng kơ’nâi môi hiêm mơno, tâi tá vâ môi tuăn; tơrŭm môi tuăn tung Đảng, tơrŭm môi tuăn tung khu cheăng kal kí ƀă tơrŭm môi tuăn tung kuăn pơlê’’.

A mâu hneăng hôp dêi Hô̆i đong hnê mơhno kơpong Tây Nguyên pơkâ mơ’no mâu tơdroăng tối tơbleăng hdrối, troh hơnăm 2050, Châu Mih ƀă Châu Âu kô tơdjâk ó xua kong prâi hơ’lêh, ƀă hyôh tô tâk ƀă kong mêi kơdroh. Tung 6 kơpong cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla dêi Việt Nam, xuân ai troh 5 kơpong ko tro tơdjâk hên, krê Tây Nguyên rak tơdroăng ki tơniăn. Kố cho tơdroăng ki xiâm kô châ Chin phuh séa ngăn vâ mơjiâng môi troăng pêi ton xŏn tơtro, kum Tây Nguyên Nguyên  mơnhông tơxâng ki rơdêi dêi tơná. mâu tơdroăng pá puât dế pơtối châ tah lôi tâi tâng ing râ xiâm troh râ cheăm, mơnhông lĕm tro hnoăng dêi ‘’Tơnêi têa’’ tung ‘’tơdjêp 3 hngêi’’, tíu cheăng dêi môi tung mâu tíu xiâm pêi chiâk deăng lâp plâi tơnêi dêi Tây Nguyên dế châ mơjiâng rĕng ƀă krá tơniăn./.