***Mơngế Jarai xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo nhŏng o ki ê ai hâi Têt Lo hơnăm nếo tiô khôi hmâ ôh tá tro hâi ƀă Têt dêi mơngế Xuăn. Laga hâi Têt Lo hơnăm nếo dêi mơngế Xuăn châ kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo ngăn kố cho Têt tơdjuôm dêi mâu kuăn pơlê Việt Nam. Xuân hbrâ rơnáu kơƀeăng hmê ôu kâ tơkŭm, hbrâ rơnáu rơnuâ hngêi trăng. Jâ Rmah H’Bloi, pơlê Mok Đen, cheăm Ia Dom, tơring Đức Cơ, kong pơlê Gia Lai tối:

“Vâ hbrâ tơdah hơnăm nếo, ƀă mơngế Jarai ngin tâng hngêi ki lâi ai phái tơxông mê á pế tơxông, hngêi ki lâi ai chu, ai í mê kơdê pro mâm, klêi mê á kơxuô kơƀăn tơxông, tung mâu hâi ki kố á xuân athế kơpuih văng mơngrúa lĕm dêi hngêi trăng lĕm krúa, mâu um ki kơtúa a mơnât tung hngêi mê châ xut krúa lĕm vâ hơnăm nếo pin kô tơdah xo mâu tơdroăng ki nếo lĕm, hvât lôi mâu tơdroăng ki tá hâi lĕm tro tung hơnăm ki ton, rơhêng vâ ăm tơdroăng rêh ối phâi hơtôu, hơniâp ro tâ”.

***Pôa Rahlan Kil krâ pơlê ối a ƀuôn Mlah, cheăm Phú Cần, tơring Krông Pa, Gia Lai ăm ‘nâi, tung tơdroăng rak vế ‘na túa lĕm tro dêi mơngế Jarai, hdrối nah ôh tá ai Têt. Mơngế Jarai bú ai rơnó mơdĭng tê, hmâ po mơdĭng a rơnó hơngui, drêng kuăn pơlê hiăng klêi pôe dêi báu, đôu dêi alâi. La hên mâu hơnăm achê kố, mơngế Jarai hiăng tơrŭm mơđah túa lĕm tro ƀă mâu nhŏng o ki ê, mê xuân pơtê, xah hêi a Têt Lo hơnăm nếo. Drêng kô, kuăn pơlê hmâ kơpuih văng dêi hngêi trăng krúa lĕm, văng dêi hơlâ troăng ƀă hbrâ mâu kế kâ kơhiâm, pế drôu xiâm, vâ rơtế ƀă rơpŏng hngêi, nhŏng o hdrông hdrê, pú hmâ xah ôm hêi.

“Tiô jâ pôa pin hmâ ing nah klêi kâ ôu phâi ngế ki lâi vêh dêi a hngêi tơná. Tơdroăng tơkŭm po mơdĭng nôkố ôh tá po ôu kâ krip kân tung hên hâi môi tiah hdrối nah xếo, kuăn pơlê xuân hiăng hlê ha, thế kơdĭng, ai to lâi kâ to mê tê, ôh tá mơ’nhiê, ki kal gá kuăn pơlê pin châ trâm dêi rơpó, xah hêi ro ƀă dêi rơpó hiăng hôm’’.

***A pơlê Kon Hoa, cheăm H’Ra, tơring ‘Mang Yang, kong pơlê Gia Lai, hơnăm 2023 ai 10 rơpŏng kơtiê châ Tơnêi têa kum ôh tá xo laih ƀă 44 rơtuh liăn, rơpŏng mung kơjo a Hngêi rak liăn tŏng kum rêh ối pơlê pơla tơring 40 rơtuh liăn vâ pro hngêi ối. Hdrối Têt Lo hơnăm nếo, mâu toăng hngêi kố hiăng châ bro klêi, ƀă pơcháu ăm mâu ngế ki châ kum. Têt vêh, on veăng nâ Mech rơtế ƀă 3 ngế kuăn a pơlê Kon Hoa, cheăm H’Ra phiu ro châ mot ối ƀă kâ Têt tung toăng hngêi nếo dêi tơná. Nâ Mech phiu ro:

“Têt kố ai hngêi nếo cho kơnôm Tơnêi têa kum, á phiu ro khât. Hngêi ki kố hdrối nah hiăng tơ’nhiê, rơnó mê xi kơchoh tung lâp hngêi, ôh ti ai tíu koi, ôh tá chiâng ối, hơ-ui mâu kuăn ‘nĕng ki kŭn ôh tá ai tíu ối. Châ Tơnêi têa kum, mê rơpŏng má mung liăn kơjo nếo mê on veăng má phiu ro khât, mơnê Tơnêi têa. Ing nôkố, hiăng ai hngêi ối lĕm krá rơpŏng má kô hnê tối dêi rơpó, mơ-eăm pêi cheăng mơnhông cheăng kâ, hơ’lêh tơdroăng rêh ối”.

***Châ hên kơphế ƀă hlối ai yă, rơpŏng hngêi pôa Hmou ối a pơlê Groi Wêt, cheăm Glar, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tơdah hơnăm nếo tung hngêi nếo tung hiâm mơno phiu ro. Hơnăm 2023 kố nah, yă kơphế to kơnâ troh 70 rơpâu liăn môi kg, pro pơxúa pê lo liăn ăm rơpŏng hngêi vâ xúa tung rêh ối ƀă hbrâ tơdah hơnăm nếo. Hâi vâ troh Têt, rơpŏng hngêi pôa Hmou mơdoh uâ dêi mâu kơxâk kơphế ki hiăng khăng dêi rơpŏng hngêi hbrâ vâ Têt. Tâng idrâp dêi kơmăi uâ kơphế, pôa Hmou tối tơdroăng ki phiu ro dêi tơná: 

“Têt hơnăm kố sôk ro ‘nâng. Rơpŏng hngêi xuân hiăng hbrâ drôu xiâm, í ƀă rôe tơ’nôm hơ’nêh chu, kế kâ, têa ôu pa kong vâ rơpŏng hngêi xah hêi Têt. Hơnăm kố kơphế ai yă, mâu kuăn pơlê ngế ki lâi xuân ai kơphế, ki iâ ga xuân châ 1 troh 2 tâ̆n, yă hlối to kơnâ há mê ngế ki lâi xuân sôk ro’’.

***Tây Nguyên hơnăm hdrối kố nah châ kế tơmeăm hên, hlối tê ai yă kơnâ, mê vâi krâ nhŏng o tơdah Têt hơniâp ro tâ. Rơpŏng ngoh Y Lũy, hdroâng M’Nông a ƀon Ndrung, cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song ai vâ  chê 1ha tơnêi pêt kơphế ƀă tiu. Rơnó pơla hdrối kố nah, maluâ tro tơdjâk xua kong tô mơdrăng, kơphế ôh tá plâi kơtóu hên la yă tê kơnâ mê pêi lo liăn xuân ối tơniăn. Yă kơphế kơnâ cho ivá vâ mot tung hơnăm nếo rơpŏng ngoh pơtối mơ-eăm pêi cheăng.

“Rơnó pơla hdrối kố nah mê yă kơphế to kơnâ, vâi krâ nhŏng o ôh tá châ kơphế hên la teăng amê tê ƀă yă kơnâ, vâi krâ nhŏng o xuân phiu ro. Tung hơnăm nếo á kô mơ-eăm tâ nếo vâ pêi châ hên tâ mâu tơdroăng ki tơchĕng tơmiât vâ pêi cheăng kâ rơpŏng hngêi. Mot tung hơnăm nếo mê rơpŏng á kô pơtối mơ-eăm pêi cheăng kâ, ‘no liăn vâ rak ngăn dêi kơdrum loăng pêt ăm gá lĕm tâ. Drêng mot tung hơnăm nếo á rơkâu tâi tâng vâi krâ nhŏng o môi hơnăm ai hên ivá, ƀlêi chiâng mâu tơdroăng cheăng”.

***Rơpŏng pôa Điểu Gưu, pơlê Srê, cheăm Đăk Gru, tơring Dak Rlâp ai 5 ha kơphế ƀă loăng plâi sầu riêng. Loăng plâi sầu riêng nếo pêt, dế xông kân. ‘Na loăng kơphế hiăng châ krí. Rơnó kơphế hơnăm kố nah yă to kơnâ pro mơngế ki pêt kơphế môi tiah pôa Điểu Gưu hâk ro.

“Rơpŏng hngêi a pêt sầu riêng 100 xiâm, pêt kơphế ƀă loăng plâi hôt mê hiăng ton hơnăm. Rơnó kơphế hơnăm kố nah yă to kơnâ, kuăn pơlê pêt kơphế hâk phiu ro, ai liăn vâ xah ro Têt, rôe tơmeăm xúa tung rêh ối Rơpŏng hngêi a 1 hơnăm châ xo dêi kơphế plâi hôt dâng 300 - 400 rơtuh liăn. Mot tung hơnăm nếo rơpŏng hngêi kô pơtối mơ-eăm rak ngăn dêi kơdrum loăng khât tâ nếo vâ ing mê mơdêk xo tơ’mot liăn’’.

***Ing môi ngế kuăn pơlê ki pêi chiâk chêng kŏng to kơmôu trâp, hâi ki lâi xuân pêi cheăng hơ’lâk prêi xơmong ăm vâi pro hngêi, ngoh Y Noan Ayun (hmâ khĕn cho Pâ Hy), ƀuôn Čuôr Dăng B, cheăm Čuôr Dăng, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak hiăng mơ-eăm chiâng ngế ki xo pro hngêi, kum vâi krâ nhŏng o pro klêi hên mâu hngêi ối, veăng kum tăng cheăng pêi ăm vâ chê 20 ngế tung thôn, pơlê. Ngoh Y Noan Ayun tối phiu ro drêng vâ mot tung rơnó Hơngui nếo:

“Á hlo tung hơnăm hdrối nah ai hên tơdroăng ki ro. Mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng môi tiah, tiu, kơphế, sầu riêng tê châ yă kơnâ mê vâi krâ nhŏng o phiu ro. Rơpŏng á châ xo liăn ing tê kơphế xuân hên khât la rơpŏng á ai tơ’nôm pêi lo liăn ing tơdroăng cheăng ki ê môi tiah bro hngêi, chơ mâu ngế ki lăm ôm hyô ƀă rơxế ki ai 16 to tăng ‘nân ƀă 7 to tăng ‘nân. Rơhêng vâ hơnăm nếo rơpŏng á ƀă tá pơlê cheăm pơrá ivá rơdêi, tơdroăng rêh ối mơnhông tâ”.

***Hên pơlê kơpong Tây Nguyên, kuăn pơlê tơkŭm xah ro Têt tung kuăn pơlê, lâp tung pơlê rơtế hbrâ tơdah Têt. Â cheăm Ea Tar, tơring Čư̆ Mgar, tơdah Têt hơnăm kố lâp pơlê nếo pro klêi hngêi ăm kuăn pơlê tơkŭm hôp. Hngêi kuăn pơlê tơkŭm hôp buôn Kđoh châ mơjiâng a kơpong plông kân tơdế pơlê, ai tơnêi kân rơdâ lối 100m karê, mơjiâng pro tiô túa hngêi xŏn Rơđế, a kuâ lêm tôl, mơnât meăn ƀă brik bă trêi meăn bê tông lêk găt reăng. Jâ Ra Lan H’Tưởng, kăn buôn Kđoh tơdroăng veăng kum mơjiâng pro hngêi kuăn pơlê tơkŭm hôp kân rơdâ lĕm cho tơdroăng sôk ro dêi kuăn pơlê. Kố cho tíu tơkŭm hôp, mơhno túa lĕm tro, hơdruê xuăng, tơ’noăng ivá, tơkŭm po hnê troăng rơhlâ dêi Đảng, Luât tơnêi têa troh kuăn pơlê tung pơlê. Têt troh, Pơlê hâk ro hbrâ rơnuâ dêi hngêi kuăn pơlê tơkŭm hôp, tơkŭm xah ro kơmăng tâi hơnăm ton vâ lo hơnăm nếo ƀă tơdroăng hơdruê xuăng, xah hêi ro tiô chal krâ nah ƀă pế pơchên hmê kơchâi.

***Pơlê cheăm vâi krâ nhŏng o K’Ho klêi kơ’nâi xo dêi tơmeăm khoăng, rôh mơ’nui hơnăm hmâ tơkŭm po Mơdĭng Ñô năng – mơdĭng mơnê mâu Xeăng hiăng kum ăm môi rơnó châ pêi lo hên mâu kế tơmeăm. Krâ pơlê ngế ki teăng mâ pơlê rah xo môi kơpong tơnêi ki tơbăng ƀă rơdâ vâ pro tíu ki tơkŭm po mơdĭng. Tiô pôa Ông Rơ Ông Ha Jràng a cheăm Liêng Srônh, tơring Dam Rông, kong pơlê Lâm Đồng, mơdĭng châ tơkŭm po tiô túa mâu rơpŏng tung pơlê rơtế ƀă dêi rơpó veăng tơdjuôm môi pong báu, môi pŭm í, môi xiâm drôu vâ veăng hơniâp, roê môi pŭm kơpôu rah (kơpôu xŏn sap ing môi met ngi klêng) lơ ro vâ xối xeăng, ƀă rơhêng vâ mơnê xeăng tung môi hơnăm hdrối hiăng ăm vâi krâ nhŏng o tung pơlê ai ivá, châ xo hên mâu kế tơmeăm, xuân môi tiah rơhêng vâ mot tung hơnăm nếo kô pon mơhúa tâ:

“Klêi kơ’nâi hiăng rah xo kơpôu rah, kô mơdâng kâng châ rơnuâ lĕm krâu ing 15 hâi hdrối mê ƀă trăng vâ kât kơpôu xôi Xeăng, mơdâng kâng vâ vâi krâ nhŏng o tung pơlê cheăm ‘nâi pin hiăng vâ ñô năng, vâi krâ nhŏng o mơhno tơdroăng ki ro xua môi hơnăm châ xo hên tơmeăm, vâi krâ tung pơlê kô mơnê mâu xeăng báu, xeăng têa kroăng, xeăng têa, xeăng kong ƀă hên khu xeăng ki ê xua Xeăng ndu hiăng kum ăm báu phái ăm pơlê cheăm rế hía rế phâi hơtôu, xeăng tơnêi kum ăm tơnêi hơpok lĕm pêt kế tơmeăm chiâng xông rơdêi. Klêi mê, tâi tâng droh rơtăm, vâi hdrêng ƀă mâu ngế ki hiăng krâ rơtế ƀă dêi rơpó tŏn chêng, kơhnhon xuăng tâ tá kâng ki nếo poh mâm kơpôu. Kơpôu châ pế kâ rơtế ƀă hmê vâ ôu kâ tơdjuôm, klêi mê rêm ngế kô trêng drôu tung plôi ki khăng rơtế dêi rơpó ôu, ƀă kơhnhon xuăng plâ măng”.

***Hên pơlê tung rôh kố xuân tơkŭm po mơdĭng rơnó Hơngui lơ tĭng kâ báu nếo. A rôh kố, rêm rơpŏng hngêi xuân thâ djâ dêi báu vêh a hnôu ƀă xo mơhúa báu vêh a hngêi. Pakĭng mê tơkŭm po mơding kâ báu nếo vâ mơnê kơ xeăng tơnêi, xeăng báu, jâ pôa pin rôh nah hiăng kum ăm châ xo hên báu ƀă rơkâu môi rơnó báu pêng hnôu, pêng hneăm. Klêi tĭng kâ hmê nếo, mâu pơlê tơkŭm po mơdĭng xối kleăng kơneăng têa, vâ rơkâu kong mêi tro tô ‘ló, têa hên ôh tá kâi xiâ, hyôh kong prâi rơngiâp lem, rêm ngế mo sêi, rêm hngêi ai hên báu, alâi, kơpôu, ro chu, í. Kố xuân cho hâi mơdĭng kân dêi rêm pơlê, vâ veăng ‘no hnoăng rak vế hyôh kong prâi, rak xiâm tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê, pakĭng mê, tối pơchân rêm ngế thế ‘nâi rak ngăn kong, tơnêi, kơnhŏng têa... xua mâu tơdroăng ki mê cho tơmeăm khoăng kơnía má môi sap ing ton nah dêi pâ pôa pin ‘măn ăm. Jâ H’Pen Mjâo, ƀuôn Ea Sup A, pơlê kân Ea Sup, tơring Ea Sup, kong pơlê Dak Lak tối, hơnăm nếo kuăn pơlê a pơlê xuân sôk ro Têt tơdah rơnó Hơngui ƀă púi vâ rêm ngế trâm tơdroăng ki lĕm ro tung hơnăm:

“Ton nah kuăn pơlê hmâ tơkŭm po mơdĭng, ai drêng ‘nâ po môi khế môi hdroh. Pơtih, môi tiah apoăng hơnăm hmâ tơkŭm po mơdĭng kâ báu nếo vâ mơnê kơ mâu xeăng hiăng kum ăm kuăn pơlê ai tơdroăng rêh ối hơniâp ro phâi tơtô. Nôkố tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê hiăng pơhlêh, púi vâ hơnăm nếo mo lĕm châ, tơdroăng rêh ối nếo, pêt báu, alâi châ pon mơhúa’’.

***Rơtế ƀă khu râ Đảng, khu kăn pơkuâ mâu cheăm tơring, kăn ƀô̆, lêng mâu đông mố đô̆i gâk tơkăng kong ối tung mâu kong pơlê Kon Tum, Gia Lai, Dak Lak ƀă Dak Nông xuân vêh a mâu pơlê cheăm a tíu tơkăng kong tŏng kum Têt ăm rơpŏng ki châ tơnêi têa, mâu ngế kơtiê. A tơring tơkăng kong Ia H’Drai, kong pơlê Kon Tum, kăn pơkuâ ngăn Đoân Droh rơtăm Kŏng san Hồ Chí Minh hiăng diâp túa pơkâ mơnhông mơdêk cheăng kâ kơnâ 2 rơtal liăn kum liăn kơjo vâ đoân viên, droh rơtăm tơring cheăm mơnhông cheăng kâ; diâp 30 kơxuô tơmeăm ăm kŏng nhân Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu Cao su Čư̆ Mô Ray ƀă Kŏng ti Tơlo liăn Cao su Sa Thầy ƀă tơkŭm po ro Têt ƀă vâi krâ nhŏng o kơpong tơkăng kong Kon Tum. Ngoh Ngô Văn Cường, kăn pơkuâ ngăn Tíu xiâm Đoân Droh rơtăm, kăn pơkuâ Vi ƀan Séa ngăn Tíu xiâm Đoân, ăm ‘nâi:

“Ing mâu tơdroăng cheăng kố cho vâ ăm mâu ngế pêi cheăng, droh rơtăm kŏng nhân, ngế ki ai tơdroăng rêh ối xơpá ai rôh vâ vêh pơlê kâ Têt châ hơtôu tâ, rơpŏng hngêi hơniâp ro tâ. Klêi kơ’nâi môi rôh Têt mê kô ai mâu ivá mơ-eăm kơhnâ tâ vâ kum ăm mâu ngế pêi cheăng xuân môi tiah mâu droh rơtăm kŏng nhân ƀă droh rơtăm ki ai tơdroăng rêh ối xơpá pêi cheăng tro tâ nếo drêng tơdah môi rơnó Têt hơtôu”.

***Tơdroăng “Têt tơkŭm – Rơnó Hơngui tŏng kum” xuân châ po a hên kong pơlê tung kơpong Tây Nguyên. Ro tung tơdroăng kố, kăn ƀô̆ lêng rơtế ƀă Kuăn pơlê kơpong tơkăng kong tơkŭm kơxuô kơƀăn, mơhno túa lĕm tro ƀă hbru tơmeăm ăm mâu ngế pêi cheăng, rơpŏng châ tơnêi têa kum, ngế ki châ kuăn pơlê loi nhuô̆m. Thươ̆ng tươ̆ng Võ Minh Lương, ngế xiâm phŏ pơkuâ ngăn lêng hiăng teăng mâ ăm mâu tíu pêi cheăng dêi Khu xiâm pơkuâ ngăn lêng diâp lối 1.500 kơxuô tơmeăm ƀă tâi tâng kơnâ lối 10 rơtal liăn ăm mâu rơpŏng kăn ƀô̆, lêng, ngế pêi cheăng ai tơdroăng rêh ối xơpá tung Binh đoân 15 ƀă kuăn pơlê, krâ pơlê, ngế pơkuâ thôn, ngế ki châ kuăn pơlê loi nhuô̆m tung pơlê pơla hdroâng kuăn ngo a kơpong tơkăng kong dêi péa to kong pơlê Gia Lai, Kon Tum. Tung mâu hâi Têt, pakĭng hnoăng cheăng lăm pơtrui ngăn, hbrâ mơdât, mâu tíu pêi cheăng Tơkăng kong ối pơtroh khu lêng thăm mơdêk lăm troh a mâu cheăm tơring tơrŭm rak vế gâk kring tơniăn mơdĭng tơdah Pơ’lâng hơnăm tơdah hơnăm nếo, kơpong xah hêi tơkŭm hên kuăn mơngế rơtế ƀă kuăn pơlê phiu ro rơnó Hơngui, tơdah Têt. Tâi tâng tơmiât troh môi rơnó Hơngui nếo hơtôu, ro rih, kơdĭng, ai to tơdroăng ki tơrŭm.