Kơ’nâi hên khế kong tô ó, long Đan Kia - Suối Vàng, xiâm têa ki hên má môi a chêng ngo Lang Biang hiăng xiâ troh a kơdó. Tơnêi trâp long têa xuân hiăng rơheăng. Tơdroăng cheăng pêi chiâk deăng tung kơpong kal têa vâ tôh loăng plâi dêi long, kuăn pơlê a pơlê kân Lạc Dương, tơring Lạc Dương, kong pơlê Lâm Đồng đi đo thế tơ’môe tơ’nôm xŏn nếo klŏng  tôh bê ta troh a têa krông ki ối bú iâ a tíu ki to lâi khế hdrối nah ngăn cho a kơdó têa ki trâu má môi. Pôa Cil Mên, ối a pơlê kân Lạc Dương ăm ‘nâi kong tô mơdrăng ó hơnăm kố mơni tô ton tâ rêm hơnăm, dế pro ‘mêi  ăm kơdrum loăng plâi dêi rơpŏng hngêi:

“Hmâ hlo rêm hơnăm troh kéa kố hiăng ai mêi, nôkố hâi hlo ai mêi hí môi xôh. Kuăn pơlê dế tô tuăn la ôh ti ‘nâi pro ti lâi, malối kơdrum loăng plâi tâng ôh tá ai têa tôh mê loăng kơ hlâ răng tâi”.

Xuân xua kong tô ó, tâi tâng loăng plâi pêt a ƀăng deăng thôn Đoàn Kết, cheăm Ayun Hạ, tơring Phú Thiện, kong pơlê Gia Lai hiăng răng hlâ. 80 ha báu klâng a kố hiăng chếo tâi, ôh tá kâi vâ kum ăm xông rêh nếo. Pôa Vũ Văn Khiển, kuăn pơlê thôn Đoàn Kết, ăm ‘nâi, rơnó pêt báu xeăng tôu kố, rơpŏng hngêi pôa mơdâ pêt 12 ha báu ƀă kơxô̆ liăn ‘no pêi vâ chê 400 rơtuh liăn, la kong tô mơdrăng ó mơni kô hlâ tâi:

"Xua hơnăm kố kong mêi rĕng prăng. Akố pêi klâng chiâk kơnôm to têa krông Ake.  Tiô riân ngăn rơnó pêi cheăng dêi ngin luâ rơnó pêi, troh hâi ki kố a rêm hơnăm xuân ối ai têa tôh, la ƀă hâi chôu ki kố hơnăm kố têa krông hiăng xiâ tâi chiâng ai tơdroăng báu răng hlâ môi tiah kố”.

A tơring Krông Nô, kơpong “Kơdó long têa hiăng khăng khoăng” a kong pơlê Dak Nông, hơnăm kố hiăng hlo khăng khoăng ó tâ rêm hơnăm. Kơdó têa a 33 to rơchôa xuân hiăng xiâ trâu, ai mâu tíu ki ‘nâ hiăng khăng khoăng. Pôa Doãn Lộc, Ngế pơkuâ Ƀơrô ngăn Chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Krông Nô, ăm ‘nâi, tơring dế hbrâ pêi cheăng ƀă mâu tíu pêi cheăng rak ngăn mâu long têa, rơchôa têa a mâu têa kroăng têa krông kân vâ mơ’no têa tôh báu loăng plâi ăm kơpong ki pêi tơkŭm hên. Tung mê, mâu long rơchôa hngêi kơmăi on tơhrik thế mơ’no têa ăm peăng hdroh mơ’no tá drêng ôh tá mơ’no on tơhrik:

“Chôu ki mơ’no hên drêng on tơhrik kơtâu ing mâ hâi lo troh a hlâm mê thế mơhnhôk mâu khu pêi cheăng ngăn kơmăi on tơhrik. Ngin thế tơrŭm ƀăng Hngêi kơmăi on tơhrik Ƀuôn Kuôp, sap ing 10 chôu kơxo troh 15 chôu kơxê kŏng ti nếo pơtê, la sap ing 15 chôu kơxê troh 9h kơxo hâi kơ’nâi ah Kŏng ti kô thế pêi pro tơdroăng mơ’no têa vâ tôh báu loăng plâi, mơhé lơ ai  ‘no kơmăi há lơ ôh”.

Tiô pôa Trần Khánh, Ngế pơkuâ Kŏng ti ngăn on tơhrik Ƀuôn Kuôp - Tíu pêi cheăng rak ngăn 3 toăng hngêi kơmăi mơ’no on tơhrik tiô kơlo kông a kơpong peăng xôp kroăng Krông Nô, ki hiu tơkâ luâ 2 kong pơlê Dak Nông ƀă Dak Lak, ăm ‘nâi, hơnăm kố vâ tối El Niño ăm hlo nhên. Têa mêi ƀă kơxô̆ têa mêi hiu mot tung long bú iâ tê tâng vâ pơchông ƀă mâu hơnăm hdrối. Kŏng ti hiăng pêi tơdroăng cheăng kố ƀă mâu tơring dêi péa kong pơlê Dak Lak ƀă Dak Nông vâ ‘nâi mâu tơdroăng ‘na púi vâ xúa têa dêi kong pơlê.

Ing mê, chêh pơkâ tơdroăng mơ’no têa ing tơdroăng pêi pro tro tiô pơkâ mơ’no têa a long hdoăng têa hiăng châ Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh kĭ  ăm phêp.

“Pêi pro tiô Pơkâ hnê mơhno dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh ƀă mâu hlá mơ-éa dêi mâu kong pơlê Dak Lak, Dak nông tung tơdroăng hbrâ ví ƀă tơdroăng tơ’lêi tro kong tô mơdrăng khăng khoăng, ôh tá ai têa, ngin tơrŭm ƀă vâ pro tơniăn mơ’no têa’’.

Rơnó tô mơdrăng, sap ton nah hiăng chiâng tơdroăng pơloăng mơnúa kân troh tơdroăng rêh ối, pêi chiâk a kơpong Tây Nguyên. La hyôh kong prâi hơ’lêh, hía kong đi đo, dế mơnhâu pro ôh tá tơniăn ‘na kơnhŏng têa. Mâu kong pơlê dế tơrŭm hên mơngế pêi cheăng, tơbleăng hên troăng rơhlâ pêi vâ kơdroh tô mơdrăng khăng khoăng, kơdroh ki lŭp hên tung pêi chiâk .

Tiô Rơ’jíu ngăn ‘na hyôh kong prâi kơpong Tây Nguyên, tung mâu khế apoăng hơnăm 2024 kơxô̆ têa mêi a Gia Lai iâ tâ ki tơdâng tung hên hơnăm. Sap mơ’nui hơnăm 2023 troh nôkố, kơdó têa a mâu têa kroăng têa krông xế xiâ ƀă hlo xiâ hên kơnhŏng têa a mâu tíu ki ‘nâ ôh tá ai kơnhŏng têa vâ tôh mâu loăng  plâi ƀă hlối hngế ing rơchôa.

Ing mê, kơdó têa a mâu têa kroăng Pa ƀă têa kroăng Ayun hlo rế xiâ, tâi tâng ngăn têa hiu chôa iâ tâ ôh tá têi sap 31-49% tâng vâ pơchông ƀă ki tơdâng tung hên hơnăm. Tiô tối hdrối sap nôkố ta troh khế 5/2024 kong tô mơdrăng pơtối ai nếo ƀă kong tô kô hlo tô ó a ƀă thăm rế tô tâ nếo. Tung pơla kố mâu têa kroăng, têa krông a kong pơlê Gia Lai mơni kô rế xiâ hên kơnhóng têa. Kô pro chiâng khăng khoăng a hên tíu mâu kơpong ki ôh tá ai têa hbrâ vâ toh loăng plâi ƀă hơngế ing rơchôa. Tíu pêi cheăng mê xuân hiăng tối tơbleăng hdrối, sap ing mơ’nui khế 3 mơni koong kô tô mơdrăng khăng khoăng kô ôh tá ai têa rế ó a hên tíu tung kong pơlê Gia Lai.