***Klêi mâu hâi pơtê phiu ro Hơngui tơdah Têt, mơngế Rơđế kong pơlê Dak Lak lo lăm pêi chiâk deăng rơnó Xeăng tô, rak ngăn kơdrum kơphế, kơxu ƀă hía hé. Tơdroăng lo lăm pêi klâng, chiâk deăng hâi apoăng rơnó Hơngui kơdrâm phiu ro, vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng pói tơngah ai môi hơnăm pêi lo châ hên tơmeăm, apoăng ăm hơnăm nếo ƀă hên tơdroăng châ tơƀrê nếo.

H’Điêu Mlô, jâ Nhĭ, ối a ƀuôn Mui, cheăm  Čư Nĕ, tơring Krông Ƀuk, kong pơlê Dak Lak tối:

“Roh kâ Têt mâu hngêi ai liăn ngân mê hmâ tơkŭm po xối pleăng pâ ivá ăm kuăn cháu, môi tiah hngêi ai drôu xiâm, í, chu hmâ tơkŭm po mâu leh xối pleăng môi tiah 3 to í, 3 xiâm drôu ăm kuăn cháu lơ môi to chu ƀă 5 xiâm drôu, lơ 7 xiâm drôu. Klêi kơ’nâi kâ Têt pơxiâm pêi tơdroăng chiâk deăng. Nah mê lăm ko loăng, po nhâ vâ hbrâ ăm pêt báu, pêt alâi, nôkố mê lăm po nhâ kơxu, pôe tơkâng kơphế. Á pói vâ tung hơnăm nếo mo lĕm châ, tơdroăng cheăng kâ mơnhông mơdêk, vâi krâ kuăn pơlê đi đo phiu ro’’.

***Drô troăng kân mot a cheăm Ea Sin, Čư̆ Nĕ, Čư̆ Pơ̆ng, tơring Krông Ƀuk, kong pơlê Dak Lak, idrâp rơxế tu tuh, kơmăi tôh têa hiăng lo tung mâu kơdrum kơphế ngiât hlo rơbông to reăng. Pôa Y Ƀran Mlô (pôa Ngok), jâ Dhiă, cheăm Čư̆ Nĕ,  tơring Krông Ƀuk, kong pơlê Dak Lak  tối, hơnăm nah kơphế ai yă  la yă mâu tơmeăm rôe to kơnâ, pôa tơngah hơnăm nếo Qúy Mão yă têa kơxăng têa châu, phon rơvât kơdroh iâ vâ kuăn pơlê ki pêt kơphế châ ro iâ.

“Rơpŏng a pêt 1 ha kơphế, châ xo dêi 3 tâ̆n. La ƀă kơxô̆ liăn chĕn ‘no pêi rak ngăn rôe  phon pơkeăng ƀă xúa rêm hâi, rơpŏng hngêi  ối ‘măn dêi iâ kơxô̆ liăn vâ hrê, xua yă mâu tơmeăm to kơnâ. Tung hơnăm nếo, á tơngah ai ivá mo sêi, hơniâp ro, mơ-eăm mơnhông cheăng kâ, malối púi yă kơphế to kơnâ, têa châu, têa kơxăng, phon rơvât rak tơniăn yă. Tiah mê, kuăn pơlê nếo phiu ro, kơhnâ pêi cheăng’’.

***A thôn A Dơk Kông, cheăm A Dơk, tơring Đak Đoa, kong pơlê Gia Lai mâu hâi apoăng hơnăm nếo, khu râ kăn pơkuâ rơtế vâi krâ kuăn pơlê tơkŭm kui tah trâp hno têa, po văng nhâ pơchoh klâng chiâk vâ hbrâ pêt báu rơnó Xeăng tô. Pôa Y Xiu, Kăn pơkuâ thôn tối ăm ‘nâi: Ƀă vâ chê 200 rơpŏng kuăn pơlê, vâi krâ kuăn pơlê mơngế Bơhnéa ối a thôn pêt lối 70 ha báu klâng ƀă  lối 200 ha kơphế. Vâi krâ kuăn pơlê tung thôn hâk phiu lo lăm pêi cheăng apoăng hơnăm ƀă pói vâ rơnó báu hơnăm kố pêi lo châ hên, kơphế hơnăm kơ’nâi pơtối châ yă kơnâ:

“Tung thôn ngin krếo thế thôn, pơlê, ahdrối hbrâ tơdah hơnăm nếo kố, ngin po văng nhâ, kui tah trâp hno têa ‘mot tung klâng, kơ’nâi mê pông pơchoh, klêi mê mơdâ hdrê báu. Vâi krâ kuăn pơlê nôkố xúa hdrê ki pêi lo châ hên, tiô riân 1 sao klâng pêi lo châ sap ing 40 – 50 tă/hơnăm, ing phon rơvât, xôh pơkeăng vâi krâ kuăn pơlê xuân pêi tiô ƀối khoa hok, rêm hâi lăm ngăn klâng báu, ngăn têa xua mê báu xông ngiât lĕm rơdêi’’.

***Nâ Rơmah H’Peng, ối a Plei Thơ Nhueng, cheăm Ia Phang, tơring Čư̆ Pah, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, hdrối nah, tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng hngêi ƀă kuăn pơlê xơpá khât. La sap tơbleăng mơjiâng thôn pơlê nếo, pơlê hiăng tơlo liăn pro troăng ƀê tong tung thôn, châ mơjiâng pro hngêi tơkŭm hôp tung kuăn pơlê, hngêi trung râ má môi xuân mơjiâng pro nếo… 

Tơdrêng amê, kuăn pơlê tung pơlê hiăng châ kăn bô̆ ngăn pêi chiâk hnê pơ’lêh túa pêt loăng kơphế, pêt tiu, pơ’lêh pêt loăng plâi kâ, tung mâu hơnăm achê kố, veăng pêi cheăng tơrŭm vâ rơtế pêi cheăng. Tơná rơpong hngêi nâ, tung mâu hơnăm achê kố, xuân hiăng pơ’lêh hdrê báu ton mơdâ pêt hdrê báu nếo J02 nếo, kơpâu hên. Tơdrêng ƀă tơdroăng pơ’lêh dêi pơlê, tơdroăng rêh ối dêi rơpng hngêi nâ hiăng châ pơ’lêh iâ.

Xah hêi ro Têt, nâ H’Peng ôh tá piu mâu tơdroăng vâ pêi cheăng dêi tơná  tung hơnăm nếo 2023 hlối rơtế ƀă rơpŏng hngêi tơkm pêi pêi chiâk tung mâu hâi apoăng hơnăm:

“Tung hơnăm, ngin hiăng pro hngêi lối 350 rơtuh liăn. Hơnăm nếo, kâ Têt ngin tơkŭm xah ro, phâi tơtô, ro llêi. Ngin pêi klâng châ tơnêi têa kum ăm hdrê báu, tung pơla pêi vâi hnê ing mơdâ hdrê troh tơdroăng rak ngăn, tối tơdjuôm Tơnêi têa kơjo kum tŭm tâi tâng ƀă teăm. La ngiâ kố ah kô mơ-eăm tâ nếo pêi klâng vâ ai hên báu alâi’’.

***Ngoh Klil, ối a pơlê Wâu, cheăm Chư Á, pơlê kong kơdrâm Plei Ku, Gia Lai hơnăm 2022 pêi lo châ hrĭng rơtuh liăn/hơnăm kơnôm khên tơnôu mơ’no liăn cheăng pơ’lêh mâu klâng báu pêt kơchâi drêh. Nôkố, pơlê Wâu chiâng pơlê pêt kơchâi drêh dêi cheăm, ai hên rơpŏng pêi lo liăn sap ing 100 rơtuh liăn tơngi klêng rêm hơnăm. Tối ‘na tơdroăng ki vâ pêi pro tung hơnăm nếo, ngoh Klil tối:

“Kơ’nâi Têt vâi krâ kuăn pơlê ngin vêh tơdrêng ƀă tơdroăng pêi cheăng pêt kơchâi drêh, kố cho tơmeăm pêt ki xiâm dêi vâi krâ kuăn pơlê, xua nôkố pêt báu mê ôh tá bê têa, tro lŭp xua mê vâi krâ kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo a pơlê Wâu á pêi pro pơ’lêh hdrê pêt, ki nhên cho pơ’lêh pêt báu mê pêt kơchâi drêh, môi tiah kơchâi hông hối, rơpeăng, hăng, klêi mê alâi, pêt pía kái ƀă hía hé. Vâi krâ kuăn pơlê tung pơlê mơnhên kố cho troăng mơnhông mơdêk cheăng kâ tung la ngiâ’’.

***Hơnăm 2022, rơpŏng hngêi pôa Rưm, 48 hơnăm, ối a pơlê Kơtu, cheăm kơpong III Kông Chiêng (cho Kon Chiêng), tơring ‘Mang Yang, kong pơlê Gia Lai pêi lo lối 200 rơtuh liăn ing 1,5ha kơphế, lối 2ha pôm ƀă 1.600 xiâm kơxu hiăng kúa xo cháa. Ƀă púi vâ pơtối châ xo hên tâ nếo tung pêi chiâk deăng, sap hâi apoăng hơnăm, pôa Rưm hiăng pơkâ rak ngăn, mơdât khoăng a loăng plâi dêi rơpŏng hngêi, malối, kơ’nâi kong prâi tô ó, loăng plâi kal rak ngăn tôh têa:

“Rơpng hngêi a cho rơpŏng pêi chiâk, mê bú tơkŭm kâ Têt ăm rơpng hngêi 2 hâi, a hâi má môi ƀă má 2 Têt tê.  Klêi mê vêh pêi chiâk deăng môi tiah hmâ, rak ngăn loăng kơphế, tiu… xua rơnó Têt kong hmâ tô ó thế rĕng tôh dêi loăng plâi, rơvât phon tŭm vâ drêng lâi kong mêi ah loăng kô xông rơdêi, ai plâi hên”.