Tung toăng hngêi bâ eăng lĕm dêi on tơhrik, reăng mai trĭng tơ-eăng lĕm, pôa Triệu Văn Hạnh, ối a cheăm Ea Knuêč, tơring Krông Păč, kong pơlê Dak Lak, phiu ro, Têt kố rơpŏng ôu kâ kân kơnôm pêi lo châ liăn hên ing 2 hectar plâi sầu riêng pêt tơvât ƀă kơphế. Tá plâi sầu riêng ƀă kơphế rơnó pơla kố nah pơrá chía ai  hên, yă kơnâ, pêi châ lối 2 rơtal liăn. Pơtối tơdroăng pêi lo châ  liăn hên, rơpŏng hiăng vêh mơ’no liăn rak ngăn kơdrum loăng plâi ăm rơnó ki nếo:

“Hơnăm 2023 pêi tơmeăm chía châ lo hên mê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê ngin hiăng châ mơdêk nhên tâng pơchông ƀă mâu hơnăm hdrối mê hía nah. Tung hơnăm 2024, ngin kô pơtối mơ’no liăn vâ pêi pro ki rơhí rơhó tâ vâ thăm mơdêk tơmeăm pêi lo tung mâu rơnó. Ƀă yă tê tơmeăm chía kơnâ, tơdroăng pêi lo tơmeăm ing chiâk deăng chía hôm môi tiah nôkố mơni tơdroăng rêh ối kô mơnhông tâ hdrối mê hía nah’’.

Pêi pêt mơjiâng tơmeăm ing chiâk deăng châ hên cho xua ing troăng ki bâ eăng tung um méa cheăng kâ dêi mâu kong pơlê a kơpong Tây Nguyên tung hơnăm pơla kố nah. Ing mâu loăng plâi ki xiâm môi tiah: kơphế, tiu, sầu riêng, troh mâu hdrê ki rĕng châ xo, môi tiah kơtếo, báu pơrá pêi lo chía hên, yă chía kơnâ há, pêi lo liăn xuân hôm há. Pôa Nguyễn Hoài Dương, Kăn pơkuâ Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng mơnhông thôn pơlê kong pơlê Dak Lak, ai tối:

“Hơnăm 2023, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng châ mơnhên ai hên tơdroăng ki châ tơtêk, tơƀrê hôm ‘nâng. Tâi tâng ki kơnâ pêt mơjiâng tơmeăm dêi kơvâ pêi chiâk deăng tâk 13% tâng pơchông ƀă hơnăm 2022. Tung kơvâ pêt tơmeăm ƀă ki má môi drêng hiăng pêi pro mâu tơdroăng tơkêa bro vêh pơhlêh, vêh tơkŭm po pêt mơjiâng tơmeăm, mâu loăng plâi ki xiâm môi tiah kơphế, tiu, báu, alâi ƀă ki rơhêng vâ tối cho plâi sầu riêng hiăng hlo yă ga kơnâ  hên ‘nâng’’.

Vêh pơhlêh pêi chiâk deăng, pêt mơjiâng tơmeăm tiô mâu  kơvâ tơmeăm dế cho troăng prôk ki tro kum pêi chiâk deăng Tây Nguyên mơnhông krá tơniăn. Pôa Phạm Tuấn Anh, Kăn pơkuâ Khu pơkuâ pêi chiâk deăng mơnhông mơdêk thôn pơlê Dak Nông, tối ăm ‘nâi:

“Kơvâ ngăn ‘na pêi chiâk deăng ngin kô pơtối mơjiâng mâu kơpong pêt tơmeăm tiô mâu kơvâ tơmeăm, ƀă rêm kơpong pêt kô mơjiâng mâu khu tơrŭm cheăng vâ pro tíu tơdjêp ƀă mâu khu tê mơdró pa kong. Vâi cho khu ki xiâm ki râng ko ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng tung mâu tơdroăng tơkŭm po pêt mơjiâng tơmeăm, tơdjêp tơdroăng ki tê, tá ‘na tơdroăng pơkuâ rak liăn ngân ki ăm mung... Má péa nếo, ôh tá xê to pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng kum ăm tơdroăng kal vâ kế kâ, tơmeăm kâ ki pêi chiâk deăng Dak Nông ối mơnhông tiô troăng hên ki tơ’ló, mê cho pêi chiâk deăng hnối tơrŭm ƀă ăm tơmối mot ôm hyô, pêi chiâk deăng ki châ hlo nhên ki tơƀrê ƀă mâ... Mê cho môi tung mâu tơdroăng ki tơ’lêi hlâu ki kơvâ pêi chiâk deăng kal thế xúa pêi pro vâ kum kuăn pơlê pêi chiâk deăng thăm pêi lo liăn hên tâ’’.

Pêi chiâk deăng châ mơnhông hnối tơrŭm ƀă tơ’mot tơmối mot ôm hyô cho môi tung mâu tơdroăng ki rơdêi dêi Tây Nguyên, laga ki má môi cho pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, Lâm Đồng. Hơnăm nah, ing pêi chiâk deăng hiăng kum ăm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đông tơdah châ lối 8 rơtuh 600 rơpâu roh tơmối, tâk 15% tâng pơchông ƀă hơnăm hdrối. Pôa Phạm S, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Lâm Đồng mơnhên tối, rơtế ƀă mơnhông mâu tơdroăng ôm hyô ki hiăng ai hlâu, ki tíu xiâm cho Đà Lạt – pơlê kong kơdrâm Festival Reăng ki ô eăng má môi dêi Việt Nam, pơlê kong kơdrâm tơmiât pêi rơkê ‘na tơdrá prôa dêi UNESCO, kong pơlê dế pơtối ai troăng vâ mơdêk ôm hyô ‘na chiâk deăng mơnhông mơdêk:

“Tung hneăng la ngiâ, kong pơlê ai mơnhên troăng prôk la ngiâ cho kơjo, mơhnhôk mâu troăng pêi mâu ƀăng deăng ki kân rơdâ, tơmeăm ôh tá bô bối, djâ tơdroăng ki tơmiât pêi rơkê, tơtro ƀă troăng pêi la ngiâ dêi kơchơ mơdró, ki rơhêng vâ tối cho kâi trâng ƀă kong prâi hơ’lêh. Lâm Đồng ai tơ’lêi tâ mê kô mơnhông vâ mơjiâng tơmeăm ôm hyô ki phá tơ-ê ƀă mơnhông mơdêk krá tơniăn tung la ngiâ’’.

Rơtế ƀă Lâm Đồng, hơnăm kơvâ ôm hyô mâu kong pơlê Tây Nguyên hiăng chôa ‘lâng tơniăn. Ing leh tơbleăng mơhno kơphế Ƀuôn Ma Thuột, troh hâi leh mơđah khôi túa lĕm tro, tơ’noăng ivá ƀă ôm hyô mâu hdroâng kuăn ngo a kơpong Tây Nguyên roh má I tơkŭm po a kong pơlê Kon Tum, Măng tĭng khôi túa lĕm tro – Ôm hyô Gia Lai ƀă Tơ’noăng mơđah tơbleăng tơmeăm kơnía git ‘na hiâm mơno UNESCO Tíu khôi túa lĕm tro chêng koăng Tây Nguyên, Măng tĭng leh mêa ôm hyô Lâm Đồng ƀă hên mâu leh tơbleăng ki ê hiăng mơhnhôk kơdrâm tơmối troh ƀă kơpong tơnêi kân rơdâ. Khôi túa lĕm tro ki má môi cho mâu tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ ôm hyô mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên pơtối châ mơnhông. Pôa Trương Hải Long, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Gia Lai, tối ăm ‘nâi:

“Kong pơlê hiăng mơnhên mâu troăng mơdêk ôm hyô ki nhên. Má môi cho mơjiâng mâu hngêi trăng, troăng klông ôm hyô, mơjiâng hngêi trăng tíu ối ăm tơmối ôm hyô. Ngin xuân tơkŭm mơjiâng mâu tơdroăng tơkêa bro mơnhông ôm hyô nếo ƀă pêi kêi đeăng djâ xúa mâu tơdroăng tơkêa bro hiăng châ kĭ ăm pêi pro. Mơdêk tơrŭm ôm hyô, po rơdâ trâm mâ tơpui tơno, tơdjêp, ki má lối cho ƀă mâu kong pơlê peăng tơdế tơnêi têa ƀă Pơlê kong kân Hồ Chí Minh; kô tơkŭm mơdêk tơdroăng pêi pro mâu tơdroăng tơkêa bro ôm hyô tiô kơ troăng ki tơtro má môi, mơjiâng mâu tíu tê mơdró rế tơ’mot tơmối ôm hyô, mơnhông pêi pro tiô túa ôm hyô’’.

Mot hơnăm nếo hơnăm 2024, 5 kong pơlê Tây Nguyên pơrá châ Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh kĭ pơkâ pêi hneăng hơnăm 2021 – 2030, hnoăng cheăng vâ pêi troh a hơnăm 2050. Pơkâ pêi tơdjuôm ăm tâi tâng kơpong Tây Nguyên xuân dế châ mơnhên ƀă kơlo pơkâ pêi plah djâ mơdêk Tây Nguyên chiâng kơpong mơnhông rĕng, krá tơniăn djâ cheăng kâ tơtêk krúa lĕm kong prâi, mơnhông đi đo, pêng păm khôi túa, lĕm tro hdroâng mơngế. Ai pơkâ pêi tŭm tâi tâng, tơtro pơkâ vâ mâu kong pơlê tơkŭm mơ’no liăn cheăng, mơ-eăm ó rơdêi. Tung roh pêi cheăng a Tây Nguyên roh apoăng hơnăm 2024, tơbleăng pơkâ pêi dêi mâu kong pơlê Kon Tum, Gia Lai, Dak Lak, Ngế pro xiâm phŏ hnê ngăn tơnêi têa Trần Hồng Hà tối nhên, tiô pơkâ pêi hiăng ai, mâu kong pơlê thế mơnhên châ mâu tơdroăng pêi kal tơdrêng ƀă rak tơniăn tơtro, tơdâng tơ’mô, khoa hok. Ngế pro xiâm phŏ hnê ngăn tơnêi têa Trần Hồng Hà tối nhên a hneăng hôp tơbleăng pơkâ pêi kong pơlê Kon Tum.

“Pin pơxiâm ai mâu troăng tơmiât pêi vâ pin pêi pro rế hía rế mơdêk ki kơnâ dêi tơná tâ: ki kơnâ ai xêh, ki kơnâ ki hiăng ai sap ing nah, ki kơnâ khôi túa lĕm tro ƀă mâu ki kơnâ ki ai xêh hiăng ăm pin. Á pói vâ drêng tối troh tíu kố, tơring kố, cheăm kố mê pin hiăng hlo mâu troăng prôk tung la ngiâ, pin hiăng hlo mâu toăng hngêi a mâu tơrêm troăng prôk. Tơdroăng ki chêh kơchuâ mê thăm pro mơdêk mâu ki kơnâ tá ‘na hiâm mơno, ngê̆ thuât ƀă mâu ki kơnía ai xêh’’.

Pêi chiâk deăng châ ƀlêi trâng, ôm hyô châ tơtêk, pơkâ pêi tơtro, mot a hơnăm nếo Giáp Thìn ƀă kong prâi tơ’lêi hlâu, kuăn mơngế rêh ối lĕm ƀă dêi pó, Tây Nguyên dế loi tơngah khât mơnhông tơƀrê khât tung tơdroăng ki hơniâp ro, phiu niu koh tơdah rơnó hơngui nếo kố.