Rế vâ chê mơ’nui rơnó pêt mơjiâng tơmeăm 2023 – 2024, yă kơphế rế pơtối to kơnâ yă.  Ki hên kơxô̆ kuăn pơlê pêt kơphế pơrá tê châ a kơlo yă 90 rơtuh liăn/tâ̆n, mơgêi ro môi rơnó pêt mơjiâng tơmeăm châ yă châ péa xôh, pêi lo châ hên. Tơrôu ing mê, sap ing yă kơphế pơ’leăng tơkâ hluâ kơlo 80 rơtuh liăn/môi tâ̆n, ki hên khu tê mơdró uâ pro kơphế a Tây Nguyên hiăng thế kơdroh tơdroăng pêt mơjiâng lơ pơtê tơdah xo mâu tơmeăm kơphế. Laga hiăng vâ chê 3 khế hiăng hluâ, khu tê mơdró xuân pơtối tơkôm xua kơphế đi đo tâk, to a kơlo yă 93 klêi mê 95 rơtuh liăn, ƀă nôkố hiăng vâ châ 100 rơtuh liăn/môi tâ̆n. Pôa Phan Bá Kiên, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó BaKa, uâ pro kơphế, kơ-ốu kơphế ƀă kơphế hơ’lâk a kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi, mơhé hiăng ai pơkâ pêi inhên, hbrâ mâu tơdroăng to kơnâ yă ăm tâi tâng rơnó, laga ƀă kơlo tâk dêi yă kơphế hơnăm kố khu tê mơdró mê chiu tro lŭp:

“Ƀă mâu tơmeăm hơp đông hiăng kĭ, khu tê mơdró chiu lup. La ngiâ, á thế mơhnhôk mâu ngế ki rôe, pơhlêh a mâu tơmeăm ki nếo’’.

Rơkâ kơdroh ôh tá ‘nâi pro ki klâi chiu lup cho tơdroăng tơdjuôm dêi mâu khu tê mơdró uâ mơdiê kơphế nôkố. Laga, tơdroăng kố ôh tá pro hiêm mơno tơmiêt ôh tá tro a mâu khu tê mơdró. Tiô jâ Dương Thị Sơn Long, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó kơphế Uyên Phương, pêi ‘na uâ mơdiê kơphế tơpoăng ƀă mâu tíu tê ô kơphế a Dak Lak, tơdroăng yă kơphế to kơnâ ăm hlo kơvâ kố dế ai troăng prôk la ngiâ cho tơdroăng tơdâng tơ’mô. Xua, hên hơnăm hiăng hluâ, yă kơphế bu kơpêng pá kơdâm 40 rơtuh liăn/tâ̆n mê yă đi đo kơnâ ki vâ iâ châ 4 xôh. Drêng mê, tâi tâng khu tê mơdró ai liăn rơkâ tơxâng, ƀă mơngế ki pêt mơjiâng pêi lo pơ’leăng kơphế mê chiu lup, bê thế ‘nhê dêi ƀăng deăng kơphế, lôi ôh tá pêt kơphế. Jâ Long tối, hneăng tâk yă pro pá ăm khu tê mơdró kô ôh tá bê ton ôh. Tơdroăng yă nếo kô châ pro, vâ tá kuăn pơlê pêi chiâk deăng, khu tê mơdró uâ mơdiê, tê mơdró kơphế rơtế tối tơbleăng ki kơnâ dêi kơvâ tơmeăm kố:

“Á châi ko ‘na tơdroăng kơphế to kơnâ yă laga a xuân hlo phiu ro. Tâng kơphế rak yă môi tiah kố mê kuăn pơlê pêi chiâk deăng kô ôh tá pơhlêh kơphế ƀă mâu lăng plâi ki ê môi tiah plâi sầu riêng...Xua ƀăng deăng kơphế rế hía rế kơdroh? Mê cho xua yă kơphế lối rơpâ. Drêng kố mơngế rôe xúa tá hâi môi tuăn mơdêk yă nếo a hneăng apoăng. Drêng hmâ ah vâi kô môi tuăn. Drêng mê tá kuăn pơlê pêi chiâk deăng ƀă khu tê mơdró kơphế, pơrá rêh ối mo châ’’.

Rơtế ngăn ‘na tơdroăng tơngah tơdâng tơ’mô tâ tung xing xoăng ki pơxúa tơdroăng ki kơnâ tơmeăm kơphế, pôa Lê Đức Huy, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Tê rôe tơmeăm lơ 2 khế 9 – (Sim-mek-skô) Simexco Dak Lak tối, pá puât nôkố xuân mơdêk mâu khu tê mơdró thăm tơdjêp ƀă mơ-eăm pơhlêh nếo. Mâu hơnăm hiăng hluâ, mâu khu tê mơdró a Tây Nguyên ki hên nếo bu tơdjêp ƀă kuăn pơlê pêi chiâk deăng vâ mơjiâng kơpong pêt. Tơdroăng nôkố pơkâ thế khu tê mơdró thế tơdjêp ƀă dêi pó, rơtế pêi pơla tơdroăng ti tăng tơ’nôm kong têa ki vâ tê ƀă ti tăng kong têa rôe ki nếo tung tơnêi têa:

“Á pá puât, ai tô tuăn tíu tê laga xuân ai mâu tơdroăng ki châ tơƀrê. Tơdroăng kal vâ dêi kơchơ mơdró nôkố cho hên. Rêm ngế pơrá chiâng rêh drêng ai tơdroăng ki phá tơ-ê ƀă tơdroăng ki phá tơ-ê mê tơxâng tơdroăng kal vâ dêi kơchơ mơdró. Pơtih môi tiah Simexco, mơhé hiăng tê châ hên ăm mâu ngế ki rôe lâp plâi tơnêi, laga pin xuân thế tơmiêt troăng tê ăm kơchơ mơdró peăng kơnhŏng vâ tơniăn ăm khu ki kơ-ốu. Ƀă ulâi mê, mâu khu tê mơdró kŭn mê hiăng hbrâ hiêm mơno, hbrâ tơdjêp ƀă ai troăng pêi kô chiâng mơnhông tâ tung la ngiâ.

Tây Nguyên nôkố ai dâng 640 rơpâu ha kơphế, cho kơpong pêt kơphế Robusta kân má môi lâp plâi tơnêi. Kố xuân cho kơvâ pêt mơjiâng châ troh tơdroăng ki kêi đeăng, kơphế a kơpong pêt đi đo tê châ ƀă yă vâ chê ƀă kơlo kơnâ pơcháu tơdrêng a mâu tíu tê mơdró kơphế lâp plâi tơnêi. Laga, ki kơnâ pêt mơjiâng tơmeăm tơdâng rêm hectar kơphế a kố mâu hơnăm hiăng hluâ bu châ dâng 120 rơtuh liăn/hơnăm. Ƀă mâu kơpong ki dâi lĕm châ khu tê mơdró roê tâi tâng tơmeăm, ki kơnâ rêm ha kơphế xuân bu tâk tơ’nôm dâng 10%, ôh tá chiâng kum kuăn pơlê pêi chiâk deăng tơniăn tơdroăng rêh ối.

Tơdroăng yă kơphế pơ’leăng tâk vâ chê 100 rơtuh liăn/tâ̆n tung rơnó kố, châ ngăn cho tơdroăng ki tơdâng tơ’mô ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Mâu khu tê mơdró kơphế hlê plĕng tơdroăng ki mê ƀă dế veăng hbrâ ăm troăng mơnhông nếo, tơmiêt la ngiâ pơxúa tơtro ƀă mơnhông krá tơniăn./.