Lo ing peăng kơnho\ng tơnêi têa mot rêh ối cheăng kâ a Dak Nông sap ing hơnăm 2000, pôa Nguyễn Hồng Hải, thôn Tân Tiến, cheăm Dak Ru, tơring Dak Rlâp ôh tá kâi piu tơdroăng ki rêh ối xahpá dêi rơpong hngêi dế mê nah. La, [ă tơdroăng kơdôu mơ-eăm kơhnâ, nôkố rơpo\ng hngêi pôa Hải hiăng ai 3 ha kơphế pêt tơvât loăng plâi bơr [ă sầu riêng, châ xo rêm hơnăm pá xôp 600 rơtuh liăn.

Pôa Hải ăm ‘nâi tơ’nôm, hdrối nah tơdroăng rêh ối xahpá, tơdroăng rêh ối hâi tơ-[rê tiah nôkố, la 5 hơnăm achê pơla kố, drêng tơdroăng mơhnhôk mơjiâng thôn pơlê nếo châ mơdêk, cheăm Dak Ru hiăng chôa ‘lâng ‘no liăn mơjiâng tơmeăm khoăng, troăng prôk tung pơlê krúa le\m, cho ki xiâm vâ mơnhông cheăng kâ rêh ối ăm kuăn pơlê tung cheăm.

‘’Mot rêh ối a tơnêi Dak Nông xuân hiăng châ 20 hơnăm kố, rơpo\ng hngêi rơtế [ă nho\ng o mơ-eăm pêi cheăng kâ, hdrối nah pêt kơphế, to lâi hơnăm achê kố hơ’leh pêt loăng plâi sầu riêng [ă loăng plâi [ơr, hiăng mơ-eăm pêi cheăng kâ’’.

Pôa Lê Văn Chữ, kăn thôn Tân Tiến, cheăm Dak Ru ăm ‘nâi, nôkố, ngiâ méa thôn pơlê dêi cheăm hiăng hlo hên ki hơ’leh nếo. Mâu tơmeăm khoăng châ mơjiâng pro mê cho troăng prôk, on tơhrik, hngêi trung, tơmeăm  xúa tung hngêi ki kuăn pơlê hmâ tơku\m hôp, hngêi kuăn pơlê ối [ă hên ki ê…châ tơnêi têa ‘no liăn mơjiâng pro klêi tơdrêng [ă hlối le\m ai tiô púi vâ ‘na rêh ối dêi kuăn pơlê. Mâu troăng prôk to tơnêi kơtâk nah nôkố hiăng tôh [ê tong le#m.  

Hr^ng to hngêi hiăng ton vâ tơ’nhiê nah nôkố hiăng châ kơjo kum liăn mơjiâng pro nếo, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê rế phâi tơtô.

‘’Tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê [ă kuăn pơlê hiăng châ mơnhông tơ-[rê, tung hơnăm kố nah pêi cheăng châ xo tâng riân rêm ngế kuăn pơlê dâng 47, 48 rơtuh liăn tung môi hơnăm. Kuăn pơlê hiăng pro hngêi le\m tâ hdrối nah bú bro to hngêi pơtân, nôkố hngêi ki lâi hiăng ai tu\m tơmeăm xúa’’.

Tiô pôa Vũ Trọng Tài, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Quảng Tín, tơring Dak Rlâp, tung hơnăm hdrối nah, Đảng [o# cheăm, mâu kăn [ă kuăn pơlê cheăm Quảng Tín, tơring Dak Rlâp pơtối mơ-eăm pê klêi mâu pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo re\ng tâ, tơ-[rê má môi. Riân pơla kố, cheăm Quảng Tín hiăng pê klêi 19/19 tơdroăng pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo. Tung mê, hnoăng cheăng kuăn pơlê pro xiâm hiăng pơtối rak vế, pêi pro tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo [ă troăng hơlâ  ‘’Kuăn pơlê ‘nâi, kuăn pơlê tơpui, kuăn pơlê séa ngăn [ă kuăn pơlê xúa’’.

Cheăm Quảng Tín hiăng pêi tro tơdroăng mơhnhôk tăng ivá veăng tung kuăn pơlê veăng mơjiâng pro thôn pơlê nếo. Pôa Vũ Trọng Tài tối:

‘’Tung pơla tơbleăng pêi mê [ă mâu pơkâ môi tiah pro troăng prôk kal thế ai veăng kum hên, laga tung pơla mơhnhôk hnê tối kuăn pơlê vâ môi tuăn. Tung pơla tơbleăng pêi kuăn pơlê pro tơ’lêi hlâu ăm mâu kăn cheăm tơring [ă mâu khu râ pơkuâ cheăng vâ pê klêi tơdroăng pơkâ mê. Malối tung hơnăm 2018 [ă tơdroăng mơ-eăm dêi Vi [an kong pơlê pro lối 22km troăng prôk, Vi [an cheăm xuân hiăng tơru\m [ă  khu rak ngăn [ă kuăn pơlê tung lâp cheăm pơkâ ‘na tơdroăng cheăng pêi, tơdroăng pêi hôm tơ-[rê cho xua ing râ kơpêng pơkâ’’.

Pôa Đỗ Ích Chiến, kăn pho\ hnê ngăn Vi [an cheăm Dak Sin, tơring Dak Rlâp ăm ‘nâi, [ă mâu tơdroăng ki pá dêi kong pơlê tơdroăng pơkâ ‘na pro troăng prôk, mơjiâng tơmeăm khoăng, thôn pơlê púi vâ ai veăng kum tu\m tơdroăng vâ kâi pê klêi mâu pơkâ tro tiô tơdroăng hiăng pơcháu a mơ’nui hơnăm 2020.

‘’Ki xahpá kân má môi dêi dêi cheăm tung tơdroăng tơbleăng pêi pro mơjiâng thôn pơlê nếo cho tơmeăm khoăng vâ mơjiâng pro nốkố troăng rế tơ’nhiê ó. Malối klêi roh kong mêi kân têa lân lu kố nah, mâu troăng ki ‘nâ hiăng tơ’nhiê ó. Xua mê tơdroăng mâu kăn cheăm tơring mơhnhôk kuăn pơlê rơtế veăng [ă mâu khu râ pơkuâ cheăng cheăm tơring pêi klêi tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo xuân kal ai liăn vâ pêi. Tơdroăng kố xuân kal veăng kum dêi tơnêi têa, râ kơpêng vâ pro ti lâi rơtế [ă mâu khu râ pơkuâ cheăng cheăm tơring kong pơlê pê klêi tơdroăng pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo’’. 

Tơring Dak Rlâp ai 10 to cheăm [ă 1 pơlê kân ai 110 thôn, pơlê [ă dâng 25 hdroâng kuăn ngo rơtế rêh ối tơchoâm. Vâ chê 10 hơnăm hdrối, kơnôm ai hnê mơhno [ă pêi pro tro mâu tơdroăng hnê tối, kuăn pơlê hiăng hơ’leh tuăn tơche\ng tơmiât, hiăng ‘nâi hlê, hiăng kơhnâ vâ veăng pleăng tơnêi, pleăng tơmeăm khoăng, veăng tơlo liăn [ă ‘no hâi veăng pêi vâ mơjiâng thôn pơlê nếo. Kố cho rôh ki pro tơ-[rê kân lâp lu mơhnhôk mâu pơlê cheăm ki ê a kong pơlê Dak Nông mơdêk tâ nếo tơdroăng pêi pro tiô pơkâ dêi tơnêi têa ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo.

Hoàng Qui chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng