Klêi môi rơnó kơphế châ xo hên ƀă yă hlối kơnâ má môi riân sap nah ta troh nôkố, kuăn pơlê thôn Đức An, cheăm tơkăng kong Thuận An, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông hâk phiu ro văng dêi hngêi trăng ƀă troăng klông vâ hbrâ tơdah lo hơnăm nếo. Péa pâ troăng thôn, thăm hlo eăng tơpok mơngiơk reăng hlá ƀă tung hiâm mơno tâ hơniâp ro.

Péa kơpeăng kŏng râng kơnêp ki kân vâ pôe hveăng hlá ki a ngiâ hngêi, pôa Nông Minh Thước ăm ‘nâi, ƀă tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo, rơpŏng hngêi  a thôn Đức An xuân tâ tơná ai hnoăng cheăng pêi. Cheăng kâ dêi kuăn pơlê tung thôn hiăng  xông tơƀrê mê nôkố kuăn pơlê hiăng ai chôu châ văng ngăn dêi hngêi trăng, troăng klông thôn pơlê ăm krúa lĕm. Tơdrêng ƀă ki lĕm dêi troăng prôk tung thôn nếo mơjiâng pro, pôa Thước ối tâ ki lĕm dêi tuăn pâ dêi rơpó nhŏng o tung pơlê, ki tơrŭm pơla mâu kăn ƀă kuăn pơlê.

“Á ối a kố xuân hiăng lối 30 hơnăm kô, hâi ki á nếo troh akố nah akố ối to kong, hdrối nah troăng tơnêi, nôkố hiăng bê tông tâi, tối tơdjuôm thôn pơlê hiăng pơhlêh.  Rêm râ khu pơkuâ cheăng hnê tối ăm kuăn pơlê mê kuăn pơlê môi tuăn pêi pro, mâu tơdroăng ki lâi kăn ƀô̆ hnê kuăn pơlê pêi ƀối. Hâi kố thôn pơlê hiăng mơnhông tơƀrê tiah kố cho tơdroăng ki hâk mơnê ‘nâng’’.

Pôa Tôn Quốc Trưởng, Kăn thôn Đức An (cheăm Thuận An, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông) ăm ‘nâi, thôn ai lối 400 rơpŏng kuăn pơlê, sap hơnăm 2022 hiăng ôh pá ai xếo rơpŏng kơtiê. Tơnêi lối 560 ha pêt kơphế, sầu riêng, tiu pro pơxúa ăm kuăn pơlê châ xo liăn tơniăn; mâu khu tơrŭm pêi pêt, têng, uâ pơliê pro, tê  kơphế hiăng ai, hên rơpŏng tơdroăng rêh ối xông tơƀrê ƀă kro mơdrŏng. Ƀă tơdroăng mơ-eăm mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi, kuăn pơlê xuân rơtế môi tuăn, tơdjuôm ivá vâ mơjiâng mâu tơmeăm khoăng, mâu tơmeăm mơjiâng pro dêi thôn.

Mâu troăng prôk ki kuăn pơlê veăng ‘no hnoăng pêi, tơlo liăn, tơlo tơmeăm ôh tá xê châ mơjiâng pro lĕm mê ối ngiât, krúa lĕm. Tiô Kăn thôn pơlê tối, thôn hiăng pêi tro tiô pơkâ mơjiâng thôn pơlê tiô túa nếo ƀă kuăn pơlê dế pơtối mơ-eăm vâ chiâng môi kơpong thôn rơkê plĕng, pêi cheăng tiô túa nếo:

“Kuăn pơlê hiăng veăng pêi pro, veăng ‘no hnoăng, tơlo liăn mơjiâng pro troăng prôk, ing mê xuân hiăng pro lĕm pơlê tiô túa nếo dêi thôn Đức An cho ai on eăng, krúa, ngiêt lĕm ƀă la ngiâ kô mơjiâng thôn rơkê plĕng”.

Tiô pôa Lê Xuân Lý, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kuăn pơlê cheăm Thuận An, tơring Dak Mil, hơnăm 2011, kong pơlê hiăng tơbleăng mơjiâng thôn nếo ƀă pơxiâm ing apoăng ối kơtiê xơpá trâm hên tơdroăng pá puât. La kơnôm ‘no liăn pêi cheăng tro tiô tơdroăng ki kal cho mơjiâng tơmeăm khoăng, malối ‘na troăng prôk, mê tơdroăng cheăng kâ nếo châ mơnhông rơdêi rĕng. Tơdrêng ƀă tơdjuôm ivá, môi tuăn dêi kuăn pơlê hiăng kum mâu pơkâ tung mơjiâng thôn pơlê nếo rĕng pê klêi  tơdroăng pơcháu ƀă cheăm dế pơkâ mâu tơdroăng vâ pêi hên tâ tung la ngiâ:

“Hơnăm 2018, cheăm Thuận An ối má môi ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo, tung tơdroăng mơ-eăm mơnhông mê troh mơ’nui hơnăm 2023 cheăm hiăng châ mối má môi thôn pơlê nếo. Mơjiâng thôn pơlê nếo bú ai tíu ki xiâm ôh tá ai tíu ki mơ’nui. Cheăm Thuận An dế mơ-eăm tung hơnăm 2025 vâ chiâng thôn pơlê pêi cheăng kâ tiô túa nếo’’.

Cho xiâm pêi chiâk ki tơƀrê dêi kong pơlê Dak Nông, tơring tơkăng kong Dak Mil đi đo ‘nâi nhên vâ thôn pơlê nếo krá rơdêi, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê thế châ mơnhông mơdêk, thế mơ-eăm ƀă ivá tơná, ôh tá kơnôm ngah to a tơnêi têa tŏng gum. Xo kuăn pơlê pro xiâm, cho ngế ki pơkuâ djâ, tung pơla mơjiâng thôn pơlê nếo a tơring Dak Lak đi đo mơhno thế mơhnhôk tăng ivá kuăn pơlê, thế ai tơrŭm môi tuăn ing kuăn pơlê. Mâu tơdroăng tơkêa bro châ tơbleăng pêi tro tuăn kuăn pơlê, tơbleăng tối tơdrăng ăm rêm ngế ‘nâi, tiô pơkâ “Kuăn pơlê ‘nâi, kuăn pơlê tơpui, kuăn pơlê pêi, kuăn pơlê lăm ngăn”, ‘na râ ủy đảng, mâu kăn đi đo rơtế ƀă kuăn pơlê ƀă khu mơdró.

Pôa Nguyễn Văn Tuấn, Ngế pơkuâ ƀơrô ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Dak Mil ăm ‘nâi, troh nôkố, tâi tâng dêi 9 to cheăm  dêi tơring hiăng châ mơnhên tối thôn pơlê nếo, tung mê ai 3 to cheăm châ mơnhên tối pêi cheăng kâ châ tơƀrê. Ki xiâm pơkâ pêi vâ troh hơnăm 2025 chiâng tơring thôn pơlê nếo dêi tơring  tơkăng kong Dak Mil hiăng ai, bú ối tơkôm râ kơpêng mơnhên ƀă kĭ.

“Tơdroăng hiăng châ pêi pro tung mơjiâng thôn pơlê nếo dêi tơring Dak Mil bú cho rôh ki apoăng tê. Tơring ôh tá pơtê a dâng mê, mê thế pơtối mơdêk tâ nếo, pakĭng rak krá ối thế mơdêk ki tơƀrê tung pêi mâu pơkâ. Vâ pêi tơdroăng mê tơdrêng ƀă liăn ngân dêi Tơnêi têa, kong pơlê mê ki kal má môi xuân cho  tơdroăng veăng tơmâng  dêi kuăn pơlê. Malối cho tung pêi pro ‘mâi mơnhông kơvâ pêi chiâk, hmâ ƀă hyôh kong prâi, pro ti lâi vâ mơdêk tơƀrê tơmeăm pêi lo, tơdroăng rêh ối kuăn pơkê, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê ƀă kơxô̆ liăn pê lo châ tơniăn’’.

Xo kuăn pơlê pro xiâm, to pêi chiâk deăng  pro ki xiâm, pơtối pêi tro tơdroăng cheăng, tơdroăng pơkâ mơnhông thôn pơlê nếo dêi Tơring tơkăng kong Dak Mil tối krê, kong pơlê Dak Nông tối tơdjuôm dế chôa lâng vâ pêi klêi. Mâu râ  ủy đảng, mâu kăn cheăm tơring kong pơlê rơtế ƀă kuăn pơlê dế pơtối mơ-eăm vâ mơjiâng mâu pơlê pêi cheăng tơƀrê, kro mơdŏng lĕm, mâu pơlê hơngế hơngo tơxâng rêh ối.