https://vov4.vov.vn/xodang/pei-chiak-nha-nong/mau-bai-sau-rieng-viet-nam-kova-tomeam-rotal-dollars-ba-troang-prok-toi-rodei-tiu-oi-bai-1-tobre-tung-10-honam-ba-todroang-ki-oh-ta-hlo-nhen-na-tonhie-493008.vov4

https://vov4.vov.vn/xodang/pei-chiak-nha-nong/mau-bai-sau-rieng-viet-nam-kova-tomeam-rotal-dollars-ba-troang-prok-toi-rodei-tiu-oi-bai-2-mojiang-mah-kopong-ki-khat-torum-kra-ki-poxua-am-mau-plai-ka-493054.vov4

Klêi kơ’nâi tơmot chiâng môi ƀă Phú Yên, kơpong pêt plâi sầu riêng dêi kong pơlê Dak Lak nếo hiăng po rơdâ lối 41.000 hectar. Troăng kân tơnêi têa 29 tơdjêp têa kơxĭ Phú Yên ƀă tơkăng kong peăng mâ hâi Luô, xŏn lối 260 km, chiâng ‘’troăng kân tơnêi têa plâi sầu riêng’’ dtêng prôk tơkâ hluâ mâu kơpong pêt ki kân a tá Đông Trường Sơn ƀă Tây Trường Sơn môi tiah Sông Hinh, Krông Năng, Ƀuôn Hồ, Čư M’gar...

Vâ kơpong pêt plâi sầu riêng kân má môi lâp tơnêi têa krá ing tơdroăng ki xiâm vâ mơnhông tơdroăng ki ê, Khu pơkuâ pêt plâi sầu riêng Dak Lak hiăng kĭ tơkêa ƀă Kơ koan xiâm Khoa hok Kih thuât Pêi chiâk deăng Tây Nguyên mơ-éa chô vế tơrŭm cheăng tah lôi Cadimi ƀă mâu troăng pơkeăng ki u ối tung tơnêi; mơjiâng khu pơkâ ‘na hbrâ kih thuât kơvâ plâi sầu riêng; mâu hdrê ƀă kơpong kŭn sinh thái lĕm má môi. Pôa Phan Việt Hà, Phŏ Viê̆n trương Viê̆n Khoa hok Kih thuât pêi chiâk deăng Tây Nguyên kheăn kơdeăn, kố cho troăng prôk ki kal, tơmiêt troh rak ngăn plâi sầu riêng tiô pơkâ ki kơtăng, pro inhên tiô rêm kơpong ki kŭn tơnêi tơníu 0 kong prâi:

‘’Plâi sầu riêng a rêm kơpong mơnhông mơdêk phá tơ-ê dêi pó. Tâng bu ai môi khu pơkâ tơtro krá mê cho pá vâ châ tiô pơkâ. Tiô á tơmiêt, la ngiâ, ing tơdroăng mơnhên ki chiâng ing tơnêi tơníu kong prâi, cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla ƀă khôi hmâ pêt loăng plâi rêm kơpong, pin kô mơjiâng môi khu pơkuâ tơtro tơdjuôm, tung mê ai pơhlêh tiô kơpong, ƀă pơkâ kân má môi cho tơmeăm tơdâng tơ’mô’’.

Klêi kơ’nâi tơmot chiâng môi, Dak Lak xuân ai pơkâ pêi mơjiâng môi troăng kân ăm phêp rơxế kơtâu têi 29.000 rơtal liăn, tơdjêp mâu kơpong pêt plâi sầu riêng, loăng plâi ton hâi kân rơdâ a kơpong kong ngo chu a têa kơxĭ, kơdroh ‘nâng ‘nâi hrĭm kilômet troăng chu a kơno tuk ƀă troh mâu tíu tê mơdró ngi kong têa ê a tơkăng kong Peăng kơnhŏng tơnêi têa. Pôa Nguyễn Văn Hà, Phŏ Kăn pơkuâ Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă Kong prâi Dak Lak tối, hngêi trăng troăng klông nếo prôk tơkâ hluâ mâu tơnêi ki ối ai kân rơdâ xuân pro tơ’lêi hlâu vâ mâu khu tê mơdró ƀă mâu cheăm kô mơjiâng mâu hnôu ‘măn tơmeăm khoăng ƀă kơmăi uâ pro plâi sầu riêng:

‘’Vâ tơniăn pơkâ rak tơniăn krúa lĕm kế kâ, thế djâ mâu mơdró kố mot, môi tiah mơdró logistics vâ khu tê mơdró ai ivá mơjiâng mâu tơmeăm hnôu ‘măn pro hngíu, tơniăn mâu pơkâ dêi mâu kong têa ê rôe plâi sầu riêng. Pakĭng tê ngi kong têa ê plâi drêh ƀă pro hngíu, kong pơlê dế mơhnhôk mâu khu mơ’no liăn cheăng tung uâ pro plâi sầu riêng ƀă mâu tơmeăm plâi sầu riêng chiâng mâu tơmeăm ki ê’’.

Roh tơ’lêi kân ăm mơjiâng mâu troăng tơdjêp pêi chiâk deăng – kơmăi kơmok uâ pro, kuăn pơlê pêi chiâk deăng – khu tê mơdró thăm chiâng hlo nhên drêng râ cheăm nếo châ xing xoăng hnoăng ó rơdêi. Pôa Bùi Thanh Nam, Phŏ Ngế xiâm Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă Kong prâi tối ăm ‘nâi, hiăng troh drêng mâu cheăm kô chiâng pơkâ troăng pêi cheăng ton xŏn mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng dêi tơná tiô troăng tơdâng tơ’mô, tơdjêp mâu troăng pêi ki kơnâ. Ƀă xua tiah mê, tơdroăng la ngiâ mâu kơpong pêt plâi kâ - sầu riêng dế po rơdâ:

‘’Nôkố, tiô troăng xing xoăng râ, khu râ kăn pơkuâ péa râ hiăng châ diâp hnoăng ó rơdêi tâ, ki rơhêng vâ tối cho tung kơvâ pêi chiâk deăng. Môi tiah, râ cheăm nôkố châ pơcháu troh 17 hnoăng cheăng inhên. Kố cho tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ mâu kong pơlê hbrâ mơ’no liăn cheăng, tŏng gum ‘na hngêi trăng troăng klông, rơchôa hno têa, hnê kih thuât...tơdrêng amê tơrŭm krá tơniăn ƀă khu tê mơdró, khu tơrŭm kơvâ pêt mơjiâng loăng plâi vâ mơdêk tơdjêp pêt mơjiâng – tê mơdró, vâ rơtế mơjiâng, chiâng mâu kơpong pêt tơniăn, ing tơdroăng xing xoăng tíu mot troh tíu tê’’.

Plâi sầu riêng Việt Nam tối tơdjuôm, Tây Nguyên tối krê, ai kơjo kân tâng pơchông ƀă mâu kong têa Đông Nam Á ‘na tơnêi tơníu, kong prâi tơ’lêi hlâu, ai tơmeăm tê plâ hơnăm ƀă achê tíu tê mơdró ngi kong têa ê. Tâng tah lôi mâu tơdroăng ki ôh tá rơdêi ‘na kơmăi kơmok uâ bro, ki kơnâ dêi kơvâ rơtal dolar kố kô thăm lĕm tro tâ mê nếo. Jâ Nguyễn Thị Thái Thanh, Kăn pơkuâ Kŏng ti Ban Mê Green Farm tối, mâu khu tê mơdró dế kal tơkôm tung tơdroăng pêi cheăng, tŏng gum hên ing khu râ kăn pơkuâ 2 râ vâ mơdêk pêi pro kơvâ kal kố, pro krá tơniăn ivá tơbriêt cheăng, mơdêk tíu pêi cheăng dêi kơvâ plâi kâ.

‘’Uâ mơdiê trâu ƀă rak lĕm klêi kơ’nâi krí plâi cho kal khât. Plâi tum drêh lĕm mê kơbố xuân vâ kâ, laga mot rơnó, 400 rơpâu tâ̆n bu tung péa khế a Dak Lak mê kơbố há kâi kâ tâi? Xua rơnó krí plâi mê vâi ai roh hjip yă pin. Kal khât ai troăng hơlâ tŏng gum khu tê mơdró mung liăn mơ’no liăn cheăng ƀă liăn rơkâ tơniăn vâ pêi cheăng châ tơƀrê’’.

Tâng mơjiâng kơpong pêt tơdâng tơ’mô kơmăi kơmok uâ mơdiê cho ki klâi ‘’troăng pêi ki xiâm’’ ăm kơvâ plai sầu riêng, mê tơdroăng khăm ngăn ki rơlối pơkeăng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng cho thế pêi pro, dế châ mâu kong pơlê ai hên ƀăng deăng plâi sầu riêng tơmiêt la ngiâ. A hneăng hôp mơnhông kơvâ plâi sầu riêng Việt Nam xua Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă Kong prâi tơkŭm po a kong pơlê Dak Lak a mơ’nui khế 5 hơnăm 2025, hên kăn teăng mâ hiăng tối rơdêi: Pơkuâ ki dâi lĕm a kơdrum, séa ngăn ki rơlối pơkeăng tung plâ a kơdrum cho troăng pêi ki thế pơklât pêi, kum ăm tơdroăng mơjiâng inâi tơnêi têa ‘na plâi sầu riêng. Pôa Trần Minh Châu, teăng mâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Mơnhên ki dâi lĕm Vinacontrol, tối:

‘’ ‘Na kih thuât, nôkố ngin ai tŭm tâi tâng ivá pêi pro. Laga, vâ mơjiâng nếo môi kơbong mơnúa ối tơdjâk hên tơdroăng ‘na luât: ‘na kong prâi, kih thuât, mâu pơkâ tung kĭ tiô Tơdroăng pơkâ 107, kơ’nâi mê cho mơnhên tiô pơkâ ISO 17025, klêi mê mơnhên tơdroăng pơkâ. Tâng Khu xiâm pêi kơtăng, rơtế ƀă tơdroăng rơtế dêi mâu khu xiâm kơvâ cheăng ƀă khu râ kăn pơkuâ, á loi tơngah khât tơdroăng kóo kô châ pêi pro rĕng tâ’’.

Bu kơ’nâi péa hơnăm châ tê ngi kong têa ê chĭnh ngăch ngi kong têa Sinuâ, plâi sầu riêng Việt Nam hiăng mơjiâng tơdroăng ki châ tơƀrê: chiâng tơmeăm plâi kâ tê ngi kong têa ê ai kơlo tơtêk rĕng má môi, ƀă pêi lo liăn tơkâ hluâ 3 rơtal dolar tung hơnăm 2024, châ lối 50% tâi tâng ki kơnâ tê ngi kong têa ê khu plâi drêh lĕm. Xúa roh tơ’lêi hlâu, mơnhông tro troăng ƀă mơdât tơdroăng ki pro ôh tá tơniăn châ tơƀrê, sầu riêng kô chiâng kơvâ ki xiâm, djâ vêh sap ing 5 – 7 rơtal dolar tung to lâi hơnăm la ngiâ.

Mâu troăng pêi tơdâng tơ’mô ăm tơdroăng ki dâi lĕm ƀă tơdroăng ki hên tơmeăm plâi sầu riêng ôh tá xê to ai kơnâ ăm kơvâ ki xiâm kố, mê ối ai ki kơnâ gâk kring inâi ăm pêi chiâk deăng Việt nam.

Vâ plâi sầu riêng păng ‘nâng chiâng Tơmeăm Ton xŏn Tơnêi têa, kal tơdroăng ki veăng kơtăng, tơdâng tơ’mô ƀă tơdrăng ing tâi tâng mâu râ – ing mơngế pêu, khu tê mơdró troh kơ koan pơkuâ luât. Drêng mê, tíu ối dêi plâi sầu riêng – ‘’plâi kâ pơtáu’’ dêi Việt Nam kô chiâng prôk troh hơhngế, tơ’mô ƀă mâu inâi tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki má môi lâp plâi tơnêi./.