T’coóh Bàn Xuân Đức, ma nứih Dao Tiền ặt cóh chr’val Phoeneg Luông, chr’hoong Mộc Châu trúih: Bánh Dua Ít âng ma nứih Dao vêy tơợ lang a hay âi. Râu bánh n’nâu ặt p’têệt đh’rứah lâng muy t’rúih  a hay, nắc đoo vêy muy đha đhâm lướt t’moóh k’điêl. Pr’loọng đong n’đil kiêng lêy loom a đoo n’;jứih, k’đươi ặt pa bhrợ muy bơr t’ngay. Bêl ra văng dưr chô, pr’loọng đong n’đil âi ra văng muy râu bánh. Pr’đươi nắc pa zêng ch’nêếh đêệp yêm bhlâng đơơng chong, clóh pa ghlêy, xang n’nắc lúc lâng p’rêệt đác a tao lâng đác a hứ xang n’nắc tôm lâng ha la prí. Bánh dal dâng 20-25, pậ dâng tra bơr c’broo têy. Xang bêl tôm xang, chọ tâm proọ tra bơr, đha nuôr đơơng đhoóh đanh dâng 30 phút nắc chêện ặ. Buôn nắc đong a đoo n’đil vêy tôm hắt bhlâng 30 bêệ bánh pác bhrợ 2 t’nôm, 1 t’nôm đoọng ha ma nứih bhrợ bhr’la lâng muy t’nôm nắc đoọng ha đha đhâm chô đơơng ha ca conh ca căn, đhi noo c’bhúh xoọng. N’đhơ ặt đhị pr’đơợ  âng pr’loọng đong nắc đha đhâm vêy ặt xoọl đong n’đil pa bhrợ bấc t’ngay, n’đhang nắc buôn ặt đhị 3-5 t’ngay, lâng vêy xơợng bhrợ tơợ 5-7 g’lúh cơnh đêếc. T’coóh Bàn Xuân Đức, đoọng năl: “Bánh n’nâu nắc tơợp vêy tơợ bh’rợ n’đoo đha đhâm chô ặt xoọl đoọng pa bhrợ ha đong n’đoo n’đil. Tước t’ngay thứ 4 bêl a đoo n’jứih dưr chô, đong n’đil vêy ra văng muy râu bánh, ma nứih Dao moon nắc Dua ít đoọng a đoo n’jứih đơơng chô”.

Ảnh: Ánh Nguyệt

  Bêl đong n’đil âi kiêng a đoo n’jứih, vêy đoọng ha n’n’jứih chô xay trúih lâng ca conh ca căn ra văng t’ngay crêê c’xêê liêm tước t’moóh p’toọt boóp lâng đoọng 2 n’đắh pr’loọng đong tr’năl. Zấp bêl đha đhâm xang cr’chăl ặt xoọl lâng bơơn đớp muy t’nôm a vị đhoóh cha trúih c’lâng nắc bơơn năl đong n’đil cắh tộ a đay. Ha dợ ha dang bơơn đoọng chô đơơng bánh Dua Ít nắc pr’loọng đong n’jứih n’năl đong n’đil âi ơơi đoọng ca coon. Tơợ đêếc râu bánh n’nâu bơơn ma nứih Dao đươi đoọng pa cắh ha c’léh ch’roonh zr’muông, díc điêl.

Ha dang pr’loọng đong n’đil cắh tộ bhrợ bánh Dua Ít nắc choom xăl lâng bánh râu lơơng moon nắc bánh rán – muy râu bánh công bơơn bhrợ lâng pr’nung đêệp, xang nắc đị bhrợ đh’đhép lâng pa đing cóh pa chêên. Banh xang bêl bhrợ xang nắc vêy cắh pa k’tứi đoọng đha đhâm n’jứih chô đơơng ooy đong. T’coóh Bàn Xuân Đức đoọng năl cớ: “Công vêy pr’loọng đong n’đil cắh bhrợ bánh Dua Ít nắc bhrợ bánh rán. Đươi ch’píah cắt cr’tứi, pậ ma mơ lâng bánh Dua Ít xang n’nắc đoọng đha đhâm n’jứih chô đơơng lâng xay trúih lâng ca conh ca căn nắc âi ặt xoọl xang cóh đong n’đil”.

Ma nứih Dao buôn cha bánh Dua Ít ting ra rụp, cắh cha la lêếh cơnh lâng pr’chắp nắc díc điêk brương tr’nu vêy n’niên ca coon n’jứih lâng n’đil, pr’loọng đong têêm ngăn. Bêl cha bánh, apêê đoo buôn loọ tr’xin mơ cha mơ đêêc loọ n’nóh đoọng bơơn xơợng râu đha hum yêm âng ch’nêếh đêếp, p’rêệt đác a tao lâng a há âng a hứ. P’căn Bàn Thị Xuân, ặt cóh vel Suối Khem, chr’val Phiêng Luông, Mộc Châu đoọng năl: “Bêl cha apeeê cắh đia zr’hố, đhuốh, nắc loọ n’đắh piing l’lăm. Bơr têy vêy k’đhơợng đưl n’đắh dúp, mơ cha mơ đêếc loọ lâng cha ting ra rụp cắh cha la lêếh, đoọng brương tr’nu dưr váih díc điêl xang n’nắc vêy váih ca coon n’jứih lâng n’đil”.

  Vel đong ting t’ngay ting pa dưr, muy bơr đhr’niêng bh’rợ cắh dzợ bơơn đha nuôr đươi dua. Ting n’nắc, cóh bh’rợ xay xơ, bấc đha đhâm ma nứih Dao Tiền cóh Mộc Châu zêng cắh dzợ bhrợ bh’rợ ặt xoọl ooy đong pân đil. N’đhơ cơnh đêếc, bánh Dua ít công cắh choom cắh vêy cốh apêê tết tóc, n’đhơ  bh’rợ xa nay chr’nắp. Lấh mơ, đha nuôr dzợ bhrợ cóh t’ngay c’xu đoọng tr’đoọng dhd’rứah, cơnh lâng rơơm kiêng veye muy pr’ặt tr’mông têêm ngăn ca coon a nại đay đơớh bơơn lêy ma nứih đay kiêng liêm crêê./.

Bánh " Dua Ít" –

 Bánh tình yêu của người Dao tiền Mộc Châu

                           Triệu Biên

      Trong số rất nhiều  nét văn hóa, ẩm thực  đặc sắc của cộng đồng người Dao Tiền ở Mộc Châu, Sơn La  phải kể đến bánh Dua ít-một loại bánh được bà con coi là biểu tượng cho tình yêu đôi lứa. 

       Ông Bàn Xuân Đức, người Dao Tiền ở xã Phiêng Luông, huyện Mộc Châu kể: "Bánh Dua Ít của người Dao có từ bao đời nay, từ đời các cụ của ông đã có loại bánh này. Loại bánh này gắn liền với một câu truyện xưa, đó là có một chàng trai đi hỏi vợ. Gia đình nhà gái muốn thử thách chàng trai yêu cầu chàng ở lại làm công vài ngày. Trước khi chàng trai ra về, gia chủ bên nhà gái đã chuẩn bị một loại bánh. Nguyên liệu gồm những hạt gạo nếp ngon nhất đem ngâm, giã nhuyễn, sau đó trộn với mật mía và nước gừng rồi gói với lá chuối. Chiều dài loại bánh này khoảng 20 - 25 cm, kích thước bằng 2 ngón tay. Sau khi đã gói xong, bó thành từng cặp 2 chiếc, bà con đem đồ lên khoảng 30 phút là chín. Thường nhà gái sẽ gói ít nhất 30 cái bánh chia làm 2 gói, 1 gói để cho người làm mối và một gói cho chàng trai mang về biếu bố mẹ, anh em họ hàng. Tùy vào điều kiện của gia đình mà chàng trai sẽ ở lại nhà gái làm công bao nhiều ngày, nhưng thường sẽ ở lại 3 - 5 ngày, và sẽ thực hiện từ 5 đến 7 đợt như vậy. Khi nhà gái đã ưng chàng rể tương lai, sẽ cho chàng trai về báo cáo với bố mẹ chuẩn bị ngày lành tháng tốt sang xin dâu và để 2 bên gia đình đi lại. Mỗi một chàng trai khi hết hạn làm công mà nhận được một gói xôi ăn đường có nghĩa là nhà gái không ưng mình. Còn nếu chàng trai mang về vài cặp bánh Dua Ít thì gia đình nhà trai hiểu rằng nhà gái đã đồng ý và chuẩn bị lo đám cưới cho con.  Từ đó loại bánh ấy được người Dao dùng như là một biểu tượng của tình yêu:“Bánh này bắt nguồn từ việc chàng trai đi làm công cho gia đình nhà gái. Đến ngày thứ 4 khi chàng trai ra về, nhà gái sẽ chuẩn bị gói một loại bánh, người Dao gọi là Dua Ít cho tràng trai mang theo về”.

Nếu gia đình nhà gái không làm bánh Dua Ít có thể thay thế bằng bánh rán kích thước lớn - loại bánh này cũng được làm bằng bột gạo nếp giã nhuyễn, sau đó nặn bột thành hình dẹt và đem lên chảo rán chín. Bánh sau khi làm xong sẽ cắt nhỏ để chàng trai mang về nhà. Ông Bàn Xuân Đức cho biết thêm: “Cũng có gia đình nhà gái không làm bánh Dua Ít mà làm bánh rán. Dùng dao cắt từng miếng một , kích thước tương tự như bánh Dua Ít rồi để chàng trai mang về báo cáo với bố mẹ là đã làm công xong cho gia đình nhà gái”.

  Người Dao thường ăn bánh Dua Ít theo cặp, không ăn một chiếc với quan niệm vợ chồng sau này sẽ sinh con có trai có gái, gia đình hạnh phúc.  Khi ăn bánh, người ta vừa bóc dần lớp lá chuối bên ngoài vừa ăn để cảm nhận vị  thơm, ngọt bùi của gạo nếp, mật mía, xen lẫn vị cay cay của gừng.  Bà Bàn Thị Xuân, ở bản Suối Khem, xã Phiêng Luông, Mộc Châu cho biết: “Khi ăn người ta không dùng thìa hay đũa mà bóc lớp lá phía trên. Hai tay sẽ cầm lớp lá phía dưới, uốn cong đi, phần ruột bánh sẽ bong dần ra, bong đến đâu cắn đến đó và phải ăn theo cặp vì trai gái có đôi, có lứa, sau này thành vợ chồng rồi sẽ sinh đựơc cả con trai và con gái”.

  Xã hội ngày càng phát triển, một số nghi thức, thủ tục không cần thiết đã được bà con loại bỏ dần. Theo đó, trong việc cưới hỏi, những chàng trai người Dao Tiền ở Mộc Châu hầu hết không còn phải ở lại làm công cho nhà gái nữa. Tuy nhiên, bánh Dua Ít vẫn không thể thiếu trong các dịp lễ tết,  hay trong các nghi lễ quan trọng. Ngoài ra, đồng bào còn làm trong ngày thường làm quà biếu nhau, mời nhau trong những ngày vui, với mong muốn một cuộc sống hạnh phúc, no đủ và con cái mình sớm tìm được ý trung nhân./.