T’ngay tơợp c’xêê 10, cóh đhr’nông đông dal ty chr’nắp âng nhà hàng Yang Sin, cóh vel Akô Dhông, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, đợ xa’nưl chiing goong r’rộ r’răm. Nâu đoo nắc xa’nưl chiing bhui har, xay moon p’cắh j’niêng cr’bưn hơnh déh c’rơ đoọng ha zâp apêê t’coóh t’ha cóh vel đông ra’văng bhrợ têng.

Đhị ta đương hơnh déh ta mooi, 12 zợ búah nắc ơy bơơn ta chọ đhị zâp t’noọl cóh đông ting tơợ pậ tước tứi, dáp lêy tơợ p’loọng, đợ t’nooi chiing cha gâr ơy ta dông đợc laliêm. Xa’nưl chiing cha gâr bêl grơm bêl priêng, cơnh ngoọ t’đang k’đươi zâp ngai đhanuôr cóh vel đông lâng ta mooi ch’ngai đăn nắc lêy pấh chi ớh bhui har.

C’la manứih âng bhiệc bhan hơnh déh c’rơ nâu nắc 6 apêê t’coóh t’ha tơợ 76-84 c’moo, ooy đợ xa’nập acoon cóh t’mêê, tớt ắt đhị liêm chr’nắp bhlâng. Bhiệc bhan hơnh déh c’rơ nắc bơơn lêy bhrợ ting 8 nhịp chiing. Zâp nhịp chiing nắc xay moon p’cắh mưy bh’rợ lêy bơơn bhrợ têng. Xang bêl manứih k’đhơợng bhrợ bhiệc bhan xay moon zâp j’niêng cr’bưn, n’toong chiing t’đang chô k’rong pazưm nắc bơơn bhrợ, zâp apêê pân đil Ê Đê cóh xa’nập acoon cóh la liêm ting lêy múa đoọng hơnh déh. Xang nặc zâp apêê k’coon cha châu cóh pr’loọng đông nắc ting lêy pazao hun pr’hêl, pa coọng đoọng pa noọng đồng cóh têy zâp apêê t’coóh. J’niêng cr’bưn bơơn bhrợ têng lâng bhiệc ôộm búah đhị pazêng 12 zợ, xơợng n’toong chiing goong lâng hát pr’hát acoon cóh.

Tước pấh bhiệc bhan, bấc đhanuôr cóh vel Akô Dhông, lấh mơ nắc đợ apêê t’coóh t’ha pa bhlâng bhui har. Apêê cơnh ngoọ bơơn chô cớ ooy đợ bhiệc bhan ty chr’nắp bêl ahay dzợ ting cơnh j’niêng cr’bưn cơnh ngoọ mưy râu chr’nắp cắh choom lơi ooy pr’ắt tr’mung. T’coóh H Lũ Arul, 81 c’moo nắc mưy ooy 6 t’coóh bơơn ta bhrợ bhiệc bhan hơnh déh c’rơ nâu moon: “Nâu đoo nắc bhiệc bhan hơnh déh c’rơ tr’mung đoọng ha pêê t’coóh t’ha, tu cơnh bêl ahay nắc nâu đoo nắc g’lúh đoọng k’coon cha châu lêy k’rang zư lêy đoọng ha pêê t’coóh t’ha nắc bh’cộ thành phố lêy bhrợ têng hơnh déh đoọng ha pêê t’coóh t’ha cóh vel Ako Dhông zi. Ooy đâu nắc zâp ngai đhanuôr cóh vel Akô Dhông zêng bhui har hơnh déh. Bêl đâu t’ngay bhui har, râu pr’đươi lêy hơnh déh nắc vêy mưy p’nong a’ọc lâng mưy p’nong k’roóc”.

Ha dợ lâng đợ apêê p’niên, nâu đoo nắc mưy g’lúh chr’nắp đoọng apêê bơơn lêy lâng năl gít lấh mơ ooy đắh văn hoá âng acoon cóh đay. Ooy bêl bhiệc bhan nâu vêy bấc apêê đha’đhâm c’moor nắc acoon a’châu âng zâp apêê t’coóh t’ha bơơn bhrợ bhiệc bhan pấh hơnh déh, bhui har đh’rứah lâng zâp apêê t’coóh. Amoó H Zu Ni Niê, cha châu n’đil âng t’coóh H Gôc Niê đoọng năl: “Bêl đâu bơơn pấh bhiệc bhan hơnh déh c’rơ âng a’dích cu nắc acu xơợng bhui har bhlâng, tu bơơn lêy a’dích mamung k’rơ, cung rơơm a’dích mamung k’rơ lấh mơ lâng k’coon cha châu nắc têêm ngăn, hơnh déh lấh mơ”.

Ooy đắh văn hoá ty chr’nắp âng manứih Ê Đê, bhiệc bhan bhuốih c’rơ nắc mưy j’niêng cr’bưn chr’nắp. Ting cơnh j’niêng cr’bưn, bêl c’la đông zâp tơợ 60 c’moo nắc a’tếh nắc bơơn k’coon cha châu cóh đông bhrợ têng bhiệc bhan hơnh déh c’rơ. Nâu đoo nắc bh’rợ chr’nắp đoọng p’cắh loom luônh chắp nhêr, liêm ta níh âng k’coon cha châu lâng apêê n’niên t’váih, băn par ađay.

Đhị pr’đơợ nâu, ta lưm t’ngay Apêê t’coóh t’ha bha lang k’tiếc c’moo đâu, UBND phường Tân Lợi, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk nắc ơy bhrợ têng padưr bhiệc bhan hơnh déh c’rơ đoọng ha zâp apêê t’coóh t’ha cóh vel Ako Dhông. J’niêng cr’bưn bơơn bhrợ têng vêy râu pazưm bhrợ âng xoọc đâu lâng râu ty chr’nắp ahay, đợ jập đồ, bhiệc bhuốih nắc ơy ta lơi, dzợ mưy zư đợc bhiệc n’toong chi ớh chiing goong, pazao đoọng pa noọng coọng hơnh déh c’rơ tr’mung lâng ôộm búah, xang nặc nắc vêy tước bhiệc bhan. T’coóh Y Blah Ê Ban, t’coóh vel cóh vel Ako Dhông đoọng năl: “Cơnh bêl ahay apêê bhrợ bhiệc bhuốih lâng ta rí k’roóc đoọng hơnh déh tuổi, apêê t’coóh nắc cóh pr’loọng đông bhrợ bhiệc bhuốih la lêếh, cắh vêy bool bhrợ bấc manứih, pazưm zâp apêê t’coóh t’ha 70-80 c’moo đh’rứah bhrợ têng cơnh đâu. Nâu đoo nắc g’lúh tr’nơợp mưy bh’rợ cơnh đâu nắc bơơn ta bhrợ, tu cơnh đâu cung rơơm kiêng bh’rợ nâu nắc bơơn bhrợ ta luôn”.

Ting cơnh truyền thống ahay, j’niêng cr’bưn hơnh déh c’rơ âng manứih Ê Đê ta bhrợ ooy 3 t’ngay, hân đhơ cơnh đêếc, lâng bhiệc pazưm bhrợ nâu, j’niêng cr’bưn nâu nắc bơơn lêy bhrợ pa đệ liêm buôn lấh mơ, bhrợ ooy 1 t’ngay, bhrợ têng zr’nưm đoọng chrooi pa’xoọng doọ lấh pa glúh bhrợ bil bấc zên bạc, hân đhơ cơnh đêếc cungd zợ zư đợc liêm chr’nắp cơnh truyền thống âng manứih Ê Đê. Nâu đoo cắh nặc mưy g’lúh đoọng k’coon cha châu lêy bhrợ đoọng, hơnh déh k’căn k’conh, bhrợ p’cắh râu đoàn kết liêm chr’nắp âng k’căn k’conh lâng apêê k’coon cha châu, đhanuôr cóh vel đông, tô bhúh... nắc dzợ moon p’too ooy đắh truyền thống lâng padưr liêm dal đợ râu chr’nắp liêm âng pr’loọng đông lâng đhanuôr zâp ooy./.

Lễ mừng sức khỏe –

nét đẹp trong văn hóa trọng người cao tuổi của người Ê Đê

                       PV H Xíu

       Ở Tây Nguyên có rất nhiều phong tục mang đậm nét văn hóa đặc sắc và lễ mừng sức khỏe của đồng bào Ê Đê là 1 trong số đó. Những nhịp chiêng ngân vang hòa chung hương thơm của những ché rượu cần và sắc màu của trang phục nghi lễ dành cho các cụ cao tuổi chính là nghi lễ để con cháu thể hiện lòng hiếu nghĩa với ông bà, cha mẹ. Đó cũng là nét đẹp trong văn hóa trọng người cao tuổi của dân tộc Ê Đê.

        Ngày đầu tháng 10, trong ngôi nhà dài truyền thống của nhà hàng Yang Sin, ở buôn Akô Dhông, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, nhịp chiêng đồng vang lên rộn rã. Đây là nhịp chiêng vui, báo hiệu nghi lễ mừng sức khỏe cho các cụ cao niên trong buôn chuẩn bị được bắt đầu.

Trong gian khách, 12 ché rượu cần đã được buộc vào các cây cột theo thứ tự từ lớn đến nhỏ (tính từ ngoài cửa vào), giàn chiêng đồng, trống lớn đã treo sẵn trên giá. Nhịp chiêng ngân lên lúc trầm lúc bổng, thúc giục, mời gọi mọi người dân trong buôn và khách quý gần xa đến chung vui.

Chủ nhân của lễ mừng sức khỏe là 6 cụ cao niên từ 76 đến 84 tuổi, trong những bộ sắc phục thổ cẩm mới, ngồi ở vị trí trang trọng nhất. Lễ mừng sức khỏe được cử hành thứ tự qua 8 nhịp chiêng. Mỗi nhịp chiêng là báo hiệu một hoạt động cần được thực hiện. Sau khi người điều hành lễ tuyên bố bắt đầu các nghi thức, bài chiêng  “Gọi về sum họp” được tấu lên, các thiếu nữ Ê đê trong trang phục thổ cẩm múa theo để chúc mừng. Tiếp đó, các con cháu trong gia đình lần lượt trao quà, đeo vòng đồng vào tay các cụ. Nghi lễ được tiếp tục với phần thưởng thức rượu cần ở cả 12 ché theo thứ tự, nghe diễn tấu cồng chiêng và hát dân ca.

Tham dự buổi lễ, nhiều người dân buôn Akô Dhông, đặc biệt là những người cao tuổi rất vui mừng. Họ như được trở về không khí của những lễ hội thuở xưa khi buôn làng vẫn còn theo tín ngưỡng đa thần, và những lễ nghi như một phần của đời sống. Cụ bà H Lũ Arul, 81 tuổi, là 1 trong 6 cụ được làm lễ, chia sẻ:“Đây là lễ mừng cho người cao tuổi, bởi vì như ngày xưa thì đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu kính với cha mẹ. Còn như bây giờ là nhà nước quan tâm chăm lo cho người cao tuổi cho nên lãnh đạo thành phố đến tổ chức chúc mừng người cao tuổi trong buôn Ako Dhông chúng tôi. Qua đây thì tất cả mọi người dân trong buôn Akô Dhông đều rất vui mừng. Hôm nay ngày vui, lễ vật ăn mừng là 1 con heo và 1 con bò”.

       Còn đối với những người trẻ, đây là một dịp đặc biệt để họ được tận mắt thấy và cảm nhận không gian của văn hóa của dân tộc mình. Trong buổi lễ có nhiều chàng trai, cô gái là con cháu của các cụ được làm lễ đến chúc mừng, chung vui cùng các cụ. Chị H Zu Ni Niê, cháu gái cụ bà H Gôc Niê cho biết:“Hôm nay được tham dự lễ mừng sức khỏe của bà thì em cảm thấy rất vui và hạnh phúc bởi vì được chứng kiến lúc bà được làm lễ mừng cho sức khỏe của bà, cũng mong bà có sức khỏe thật tốt để sống với con cháu được đầm ấm, hạnh phúc hơn”.

       Trong văn hóa truyền thống của người Ê đê, lễ cúng sức khỏe là một nghi lễ rất quan trọng. Theo phong tục, khi chủ nhà đủ từ 60 tuổi trở lên thì được con cháu trong gia đình tổ chức lễ mừng sức khỏe. Đây là hoạt động ý nghĩa nhằm nhằm thể hiện lòng hiếu nghĩa của con cháu đối với người sinh thành, nuôi dưỡng mình.

Trên cơ sở này, nhân dịp Ngày Quốc tế Người Cao tuổi năm nay, UBND phường Tân Lợi, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk đã tổ chức phục dựng lễ mừng sức khỏe cho các cụ cao tuổi ở Buôn Ako Dhông. Nghi lễ được thực hiện có sự kết hợp giữa yếu tố hiện đại và truyền thống, lễ vật và phần cúng được lược bỏ, giữ lại hoạt động biểu diễn cồng chiêng, trao vòng đồng chúc sức khỏe và uống rượu cần, sau đó là phần hội. Cụ ông Y Blah ÊBan, già làng buôn Akô Dhông cho biết:“Như ngày xưa là người ta làm lễ cúng với trâu bò để mừng tuổi, người già thì trong gia đình làm lễ cúng riêng lẻ thôi chứ chưa từng có cách làm theo kiểu cộng đồng, tập trung tất cả người cao tuổi ở vào độ tuổi 70, 80 cùng tổ chức như thế này. Đây là lần đầu tiên một hoạt động như thế này được tổ chức, cho nên, tôi cũng mong muốn hoạt động này sẽ được tổ chức thường xuyên”.

       Theo truyền thống, nghi lễ mừng sức khỏe của người Ê đê diễn ra trong 3 ngày, tuy nhiên với cách kết hợp này, nghi lễ rút gọn lại trong 1 ngày, tổ chức theo hình thức cộng đồng nhằm góp phần giảm bớt gánh nặng về chi phí cho chủ lễ nhưng vẫn giữ được nét đẹp theo truyền thống của người Ê Đê. Đây không chỉ là dịp để con cháu báo hiếu ông bà cha mẹ, thể hiện tình đoàn kết giữa cha mẹ với con cháu, bà con trong dòng họ và bà con trong buôn làng mà còn là môi trường giáo dục truyền thống và đề cao những giá trị cao đẹp của gia đình mẫu hệ trong đời sống cộng đồng./.