Cr’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục vêy đhr’năng bhrợ chêết bil cắh cậ đợc lơi bấc râu cr’ay đoọng ha pêê k’ay. Bêl cắh pr’đoọng crêê cr’ay c’lâng a’ham a’bục, đoọng manứih k’ay đấh chô dứah cớ nắc ahêê lêy năl gít c’léh c’năl cr’ay, cấp cứu manứih k’ay đấh loon, t’bhlâng lêy zư padứah lâng pachô paliêm cớ xang bêl zư padứah. T’ruíh Manứih padứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon bêl đâu đhanuôr lâng pr’zợc đh’rứah chấc lêy năl đắh bhiệc lêy bhrợ paliêm, zư padứah bêl k’ay c’lâng a’ham a’bục.

              Tai biến c’lâng a’ham a’búc nắc mưy râu cr’ay buôn bhrợ bấc ngai chêết bil lâng hadang pr’đoọng vêy mặ dưr zi’lấh nắc cung đợc lơi bấc râu cr’ay ngân cơnh liệt m’pâng manứih, liệt têy dzung, prá a’voọ a’vợp, âm cha ma ha’tộ zroọ, c’năl bh’rợ cắh liêm crêê, lướt êệ đhọ cắh choom. Cr’ay nâu buôn lưm lêy ooy apêê t’coóh, cung vêy đợ apêê đha’đhâm c’moor cung crêê cr’ay nâu. Cr’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục dưr váih bêl mưy bha’lắh a’bục cắh zâp a’ham lướt moót băn zư, zâp tế bào a’bục cắh zâp oxy nắc ma chêết bil. Râu tu nâu nắc buôn lưm nắc tu a’ham dzoọc ooy a’bục k’đoong tu xơ vữa động mạch bhrợ k’đêệng k’đoong c’lâng a’ham, buôn bhrợ c’cọ a’ham cắh cậ c’lâng a’ham ma griing goóh buôn ha voóh, bhrợ xuất huyết a’bục.

          C’léh bh’rợ đoọng năl bhiệc tai biến c’lâng a’ham a’búc:

             Cr’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục dưr váih đấh, lâng buôn dưr váih bêl hi’dưm, hadang cắh lêy p’gít liêm nắc ahêê k’đhạp năl tước c’léh cr’ay nâu. Tu cơnh đâu, hadang cóh đông vêy apêê t’coóh, ahêê lêy p’gít paliêm đoọng bơơn lêy năl c’léh cr’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục. hân đhơ cơnh đêếc, nắc lêy ting đhr’năng âng cr’ay, ngân hay doọ, cóh a’bục lêy vaih ha cơnh, manứih k’ay tai biến c’lâng a’ham choom dưr n’léh váih bơr pêê râu c’léh cơnh đâu:

• Xơợng k’ay a’cọ cơnh ngoọ vêy ngai gêếh.
• Vir móh mặt cắh cậ p’đhiêr zâp cơnh, cắh mặ dzoọng, buôn c’lâm…
• P’jấh lêy ni bri mắt, lêy cắh dzợ gít liêm,...
•  P’jấh lêy xơợng dzung têy ma đhưr, k’ay, cắh choom mặ k’đhơợng vêy râu cóh têy, dzung têy cung cắh choom ha dưr, lấh mơ nắc xơợng đhưr m’pâng a’chặc.
• Lêy tr’vị boọp, prá áp, cắh cậ cắh choom prá, cắh năl pân lơơng moon, cắh choom mặ xay moon râu rị.

               Bêl lêy zâp râu c’léh cr’ay cơnh đêếc nắc ahêê năl manứih k’ay n’nắc nắc crêê cr’ay c’lâng a’ham a’bục, tu cơnh đâu nắc lêy sơ cấp cứu manứih k’ay nâu liêm crêê đấh loon lâng âng đơơng đấh ooy bệnh viện đăn bhlâng đoọng trông dấc lâng zư padứah. Oó đoọng manứih k’ay ặt đenh cóh đông nắc choom chêết bil lâng hadang cắh đấh đơơng tước bệnh viện nắc k’đhạp đoọng padứah pachô paliêm cớ, zư padứah bil bấc zên bạc, c’rơ g’lêếh. tu cơnh đâu, ahêê nắc lêy năl gít lâng manứih k’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục, oó đoọng coọc a’bục lâng ha’voóh, lêy bhrợ paliêm pa’đấh đoọng zêl cha’groong zâp cr’ay cơnh: liệt zâng a’chặc a’zân, a’bục, mamung thực vật cắh năl râu rị cắh cậ choom chêết bil… tu cơnh đâu, manứih cóh đông lêy oó tự zư padứah cóh đông, cơnh cha’đị huyệt nhân trung, châm cứu,… choom bhrợ cr’ay ting dưr ngân lấh mơ, k’đhạp đoọng zư padứah. Manứih cóh đông nắc lêy bhrợ đợ bhiệc chr’nắp đoọng ha manứih k’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục cơnh đâu:

         - Đấh t’đang xe cấp cứu đoọng âng đơơng manứih k’ay tước bệnh viện đăn bhlâng. Xoọc bêl đương xe cấp cứu, apêê cóh đông lêy cha’mêết lâng ta’moóh đoọng năl manứih k’ay nâu dzợ năl râu rị cắh….

            - Hadang manứih k’ay dzợ tưn taách nắc apêê cóh đông lêy đoọng ađoo ặt bệch mưy đhị têêm ngăn, đha’hư tưn taách, đoọng đa’đêng a’cọ mưy đắh, oó đoọng xập xa’nập độp xiên, oó k’uốih lâng đương lêy xe cấp cứu tước. bêl đâu apêê cóh đông nắc choom moon lâng manứih k’ay đoọng têêm ngăn lấh mơ. Moon manứih k’ay p’hơơm tr’xin tu bhiệc nâu nắc bhrợ đoọng manứih k’ay nâu doọ râu k’pân, pr’hân lâng nắc zúp đoọng ha ham lướt moót dzoọc ooy a’ham bấc lấh, liêm choom lấh. lêy zư đha’hư tưn taách. Choom pay pluum m’bứi đá chriết ooy khăn r’boọt, lêy dzụt đhị a’cọ manứih k’ay đoọng zư liêm cha’ngaách.

            - Hadang manứih k’ay ra’ngắt, nắc manứih cóh đông lêy manứih k’ay dzợ p’hơơm liêm choom cắh, p’hơơm đấh hay tr’xin, cắh cậ xợơng doọ ơy pắt pr’hơơm… hadang lêy manứih k’ay pắt pr’hơơm nắc lêy hô hấp nhân tạo pa’đấh, hadang plong lâng boọp cung choom.

                     Lêy p’gít cơnh đâu:

          Manứih cóh đông nắc lêy tr’xin j’ooi lêy bhrợ sơ cứu manứih k’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục lâng bêl âng đơơng manứih k’ay tước bệnh viện nắc lêy zư nhâm mâng a’chặc a’zân đoo lâng đoọng a’cọ manứih k’ay nâu, oó đoọng p’gớt k’rơ choom bhrợ cắh liêm crêê ooy a’bục.

              Đợ râu bhiệc lêy oó bhrợ bêl sơ cấp cứu manứih k’ay tai biến c’lâng a’ham a’bục:

            Lêy oó p’gợt k’rơ a’cọ zâp cơnh, tuôr manứih k’ay, oó đoọng crêê ta’gợ n’gúh vêy ooy nắc bhrợ cr’ay ngân lấh mơ, bêl bhrêy tắh lêy a’cọ tuôr buôn choom ha vêếh nắc lêy bhrợ pa’nhâm.

             Oó đoọng manứih k’ay âm cha đhơ đhơ râu, tu xoọc đâu manứih k’ay xoọc cắh liêm choom lâng măh l’lơơn, buôn bhrợ hoọc k’đoong.

           Xang nặc lêy âng đơơng manứih k’ay tước bệnh viện đăn bhlâng đoọng zư padứah ha manứih k’ay. Đhị bệnh viện, manứih k’ay tai biển c’lâng a’ham nắc lêy bơơn zư padứah ting phác đồ zư padứah liêm choom đoọng manứih k’ay đấh loon pachô paliêm cớ./.

CÁCH XỬ LÝ KHI BỊ BỆNH TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO

             Bệnh tai biến mạch máu não có nguy cơ gây tử vong cao hoặc để lại di chứng cho người bệnh. Khi không may bị bệnh tai biến mạch máu não, để bệnh nhân nhanh chóng hồi phục chúng ta cần nắm rõ dấu hiệu nhận biết bệnh, cấp cứu bệnh nhân tai biến mạch máu não kịp thời, điều trị tích cực và phục hồi di chứng sau tai biến não hiệu quả. Tiết mục “ Thầy thuốc buôn làng hôm nay” mời bà con và các bạn cùng tham khảo cách nhận biết và xử lý khi bị bệnh tai biến mạch máu não.

               Tai biến mạch máu não là một bệnh nặng dễ gây tử vong cho bệnh nhân và nếu may mắn qua khỏi thì để lại nhiều di chứng rất nặng nề như: liệt nửa người, liệt tay chân, rối loạn ý thức, đại tiểu tiện không tự chủ. Bệnh thường gặp ở người già và độ tuổi từ tuổi trung niên trở lên, một số người trẻ tuổi cũng bị bệnh tai biến mạch máu não. Bệnh tai biến mạch máu não xảy ra khi một phần não bị thiếu máu nuôi dưỡng, các tế bào não thiếu oxy sẽ bị chết đi. Nguyên nhân thường gặp là do mạch máu đến não bị tắc nghẽn do xơ vữa động mạch khiến lòng mạch bị hẹp, dễ tạo cục máu đông gây tắc nghẽn hoặc thành mạch bị chai cứng dễ vỡ, gây xuất huyết não.

          Dấu hiệu nhận biết bệnh tai biến mạch máu não:

         Bệnh tai biến mạch máu não diễn tiến nhanh, lại thường xảy ra vào ban đêm, nếu không để ý kỹ, chúng ta sẽ rất khó nhận biết dấu hiệu ban đầu. Do đó, nếu trong nhà có người già, hay những người tiền sử dễ bị bệnh tai biến mạch máu não, chúng ta cần đặc biệt chú ý để nhận biết rõ dấu hiệu của bệnh tai biến mạch máu não.

- Đau nhức đầu dữ dội như búa bổ.

- Mặt mày choáng váng hoặc chóng mặt quay cuồng, có thể gây mất thăng bằng, dễ bị ngã…

- Đột ngột bị mờ một hay hai mắt đột, hoa mắt nhìn không rõ, nhìn đôi, bán manh...

- Đột ngột bị yếu tay chân, cảm giác tê ram ran, không cầm được vật trên tay hoặc đang cầm thì bị rơi xuống, tay chân không nâng lên được, yếu nửa mặt hay yếu một nửa thân người (dân gian hay gọi là bán thân bất toại, nghĩa là nửa thân người không cử động theo ý muốn)

- Méo miệng, nói ngọng, hoặc không nói được, chỉ ú ớ, không hiểu người khác nói, không diễn đạt được vấn đề.

              Khi thấy các dấu hiệu như đã nói ở trên, thì chúng ta biết bệnh nhân đã bị bệnh tai biến mạch máu não, do đó cần sơ cấp cứu bệnh nhân đúng cách kịp thời và chuyển ngay lên bệnh viện gần nhất để cấp cứu và điều trị cho bệnh nhân. Không được để bệnh nhân nằm lâu ở nhà sẽ rất nguy hiểm và đến viện muộn thì khó hồi phục và chi phí điều trị sẽ rất cao, rất tốn kém, thời gian nằm viện sẽ kéo dài ra. Chúng ta phải hiểu rằng, đối với bệnh nhân bị tai biến mạch máu não, thời gian là vàng, mạch máu đông hoặc vỡ phải được xử lý thật nhanh để đề phòng các biến chứng như: liệt toàn thân, bại não, sống đời thực vật, hoặc có thể tử vong … Vì vậy, người nhà không được tự ý điều trị cho bệnh nhân dù chỉ là các động tác như bấm huyệt nhân trung, châm cứu, đánh gió... có thể vô tình làm tình trạng bệnh trầm trọng hơn, khó cứu chữa hơ. Người nhà chỉ cần làm những việc cần thiết cho bệnh nhân bị tai biến mạch máu não như sau:

          - Gọi ngay xe cấp cứu để đưa bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất. Trong khi chờ xe cấp cứu tới, người nhà nên quan sát và hỏi để biết bệnh nhân còn tỉnh táo hay lơ mơ hoặc đã hôn mê.

           - Nếu bệnh nhân còn tỉnh: Người nhà cần để bệnh nhân nằm chỗ yên tĩnh, thông thoáng, tư thế thoải mái, nghiêng đầu sang một bên, nới lỏng quần áo, tránh ồn ào và chờ xe cấp cứu đến. Lúc này người nhà có thể nói chuyện với bệnh nhân để bệnh nhân yên tâm. Nói bệnh nhân thở chậm đều và sâu vì điều này giúp bệnh nhân bình tĩnh và đồng thời giúp đưa máu lên não nhiều hơn, tốt hơn. Cần giữ đầu mát và thân ấm. Có thể bọc một ít đá lạnh trong khăn bông mềm, chấm nhẹ nhàng qua đầu bệnh nhân để giữ mát. 

            - Nếu bệnh nhân hôn mê: Người nhà cần xem bệnh nhân có còn thở bình thường hay không, thở nhanh hay thở chậm, hay đã ngừng thở... Nếu thấy bệnh nhân ngừng thở: phải hô hấp nhân tạo ngay, nếu cần phải dùng miệng thổi hơi vào miệng bệnh nhân để bệnh nhân có thể thở được.

              - Lưu ý: Người nhà phải hết sức bình tĩnh khi xử trí sơ cấp cứu bệnh nhân tai biến mạch máu não, và lúc đưa bệnh nhân đến bệnh viện phải giữ cố định thân và đầu bệnh nhân, tránh lắc lư mạnh có thể ảnh hưởng đến não.

                   Những điều không được làm khi sơ cấp cứu bệnh nhân tai biến mạch máu não:

               - Không được di chuyển đầu, cổ bệnh nhân, tránh va đập gay tổn thương não. Trong trường hợp tai nạn, đầu hoặc cổ có thể bị gãy hoặc bị thương, do đó cần phải cố định đầu

                - Không được cho bệnh nhân ăn hoặc uống bất cứ gì, vì lúc này bệnh nhân đang bị rối loạn nuốt, không thể nuốt có thể gây sặc nghẹn, 

               - Sau đó đưa bệnh nhân đến bệnh viện chuyên khoa gần nhất để điều trị cho bệnh nhân. Tại bệnh viện, bệnh nhân tai biến mạch máu não sẽ được điều trị theo phác đồ điều trị thích hợp để bệnh nhân nhanh chóng hồi phục nhất./.