Tiểu đường dzợ đợc nắc đái tháo đường nắc muy cr’ay nội tiết tu cóh a chắc cắh cợ nắc vêy nội tiết tố insulin. Âm cha liêm choom nắc râu chr’nắp bhlầng đắh  pa dứah  cr’ay tiểu đường. Cóh c’nặt t’ruíh: ma nuýh pa dứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon” t’ngay đâu, a zi nắc xay moon đoọng ha đhanuôr lâng pr’zợc cơnh âm cha crêê cơnh đoọng ha pêê crêê cr’ay đái tháo đường.

         Cr’ay tiểu đường choom pa dứah lâng chế độ âm cha cóh đhr’năng tiểu đường doó lấh ngân, tiểu đường tiềm tàng cắh cợ pa zưm lâng apêê za nươu pa xiêr đường cóh a ham lâng ngai tiểu đường mức độ trung bình lâng ngân. Lâng ngai cr’ay đái tháo đường. Lâng ngai cr’ay đái tháo đường nắc pa ghít cơnh âm cha mơ zập.

     1.Lâng ch’na vêy tinh bột: Nắc lêy cha râu bánh mì doó lúc lâng phụ gia cơnh bánh mì tăm, ch’néh lứt, khoai tây,  a rọ.. đợ tinh đoọng moọt ooy a chắc ma nuýh tiểu đường nắc mơ 50-60% ma nuýh lơơng. Đươi dua ta luôn ngũ cốc thô, oó lơi k’đoóh tu vêy bấc vitamin lâng liêm choom đoọng ha c’rơ tr’mông. Lêy zệê luộc đơ liêm choom bhlầng, cắh cợ nắc boóh, zệê đanh oó chiên xào.

     2.Lâng chất đạm: Pate cắh liêm choom lâng ngai tiểu đường. Oó cha bấc lệê cóh hộp, patê, xúc xich… xăl ooy đếêc nắc pa dzăm a ciu, cliêng a tứch sữa, zập râu chr’na tợơ sữa, a tuông… nắc lêy pa dzăm a xiu mòi, a xiu trích đơ liêm choom bhlầng, tu a xiu nâu vêy bấc n’xiêng liêm đoọng ha bhiệc zêl cr’ay da dul lâng ung thư.

     Ngai tiểu đường choom pa dzăm zập râu lệê a’ọc, lệê k’roọc ơy pay pa lứch n’xiêng. Oó đắh n’căr a tứch, a đha tu vêy bấc cholesterol. Cung cơnh râu chr’na pa dzăm vêy tinh bột, lêy zệ bhrợ đơ bhlầng nắc luộc, zệê pa đác, boóh, oó chiên.

    3.Lâng chất n’xiêng: Nắc oó bấc cha râu n’xiêng, apêê bác sĩ moon đợ cholesterol đoọng moọt nắc dứp 300Mg zập t’ngay lâng đợ n’xiêng bão hoà nắc xăl lâng zập râu dầu tợơ a tuông, dầu olive, dầu mè.

    4.Bhơi ra véh, p’lêê t’mêê: Muy t’ngay ma nuýh cr’ay tiểu đường nắc cha mơ 400gram bhơi ra véh lâng p’lêê t’mêê choom zêl bão hoà, n’jứah nắc chr’na pa xoọng vitamin, muối khoáng liêm choom bhlầng. Nắc lêy cha pa lứch liêm lấh pị pay đác âm lâng zập râu p’lêê, chất xơ đhị p’lêê nắc râu chr’nắp bhlầng bhrợ pa xiêr đường, bhrợ đường moọt a chắc zíh lấh lâng doó lấh bấc đhị ơy cha xang. Đhơ cơnh đếêc, ếêh râu zập p’lêê n’đoo cung liêm choom, ma nuýh cr’ay tiểu đườn nắc oó cha râu p’lêê ngam cơnh: nho, churn, na, nhãn…

    5.Chất ngam: Chất ngam nắc râu tu trực tiếp bhrợ váih cr’ay đái tháo đường, bhrợ cr’ay ting ngân lấh mơ,. Cơnh boóp pr’too âng bác sĩ nắc oó cha bánh kẹo, đác ngam vêy ga, a lắc… Apêê tiểu đường nắc đươi dua râu ngam âng ma nuýh bhrợ t’váih đoọng xăl đường cóh đác âm cơnh Aspartam lâng saccharine n’jứah nắc đoong pa xiêr đợ đường cha moọt ha dợ nắc dzợ bơơn xợơng cha yêm bọop. Cha đắh crêê cr’chăl lâng mơ zập nắc râu đơ chr’nắp bhlầng, pa zưm lâng tập thể dục thể thao ta luôn nắc cơnh pa dứah cr’ay nâu liêm choom bhlầng. Đhơ cơnh đếêc, chế độ âm cha nắc lêy đhị zập ngai cr’ay, clợơng h’mơ, đường cóh a ham, cr’ay ngân doó. Tu cợnh đếêc nắc lêy xợơng cơnh boóp pr’too âng bác sĩ.

     Ngai cr’ay nắc điêng râu cắh choom cha đoọng cr’ay oó lấh u ngân lâng váih cơnh lơơng:

     Râu căh đoọng cha: Đường, a tao, pazêng râu sữa ơy ta bhrợ liêm, cà phê, kẹo, đác píh, p’lêê đớc cóh hộp, pị đác p’lêê, chè, n’xiêng…

     Râu cha oó bấc: A vị, mì xào, hủ tiếu, bánh canh, bánh mì, bánh bích qui, p’lêê ngam.

    Râu chr’na choom cha zêng: lệê, a chông ,a xiu, a tam, mắm, bhơi ra véh, zập râu a tuông.

A    pêê p’lêê cơnh lê, táo; bhơi r’véh, ngũ cốc vêy đơơng chô ooy a chắc đường, râu đếêc nắc zooi đoọng đường cóh a ham doó bấc, doó m’bứi, lâng vêy chất xơ liêm choom lâng chất khoáng vêy vcom đăng lêy đường cóh a ham.

    Lâng ngai cr’ay tiểu đường, đường cóh a ham nắc ta luôn dal tợơ lấh bữa cha. Tu cơnh đếêc nắc đoọng manuýh cr’ay cha bấc chu lâng zập calo đhị zập chu cha.

    Lâng ngai xoọc đươi dua za nươu pa xiêr đường cóh a ham nắc cha lalăm bếch căh cợ nắc pa xoọng chr’na đhị bêl cha. Apêê chr’na vêy bấc chất xơ nắc bhrợ pa xiêr đường cóh a ham tợơ xang cha cha lâng đường moọt ooy a chắc đanh lấh. Chất xơ nắc dzợ choom zư đác cóh a chắc, pa chô a xít moọt ooy a chắc, buôn vêy cóh n’cam ngũ cốc, khoai tây, bhơi ra véh, p’lêê p’coo, pa bhlầng nắc zập râu a tuông. Tu cơnh đếêc nắc apêê kiêng dua cha ha dợ oó ló lứch kđoóh nhuum. Lêy oó bấc âm a lắc, tu buôn pa xiêr đường cóh a ham lâng ngai xoọc pa dứah lâng za nươu xiêr đường cóh a ham./.

CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG ĐÚNG CÁCH CHO NGƯỜI BỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

        Tiểu đường còn được gọi là đái tháo đường là một bệnh nội tiết do trong cơ thể thiếu hoặc không có nội tiết tố insulin. Chế độ ăn kiêng giữ một vai trò quan trọng trong việc điều trị bệnh tiểu đường. Trong tiết mục: Thầy thuốc buôn làng” hôm nay, chúng tôi xin giới thiệu cùng bà con và các bạn chế độ ăn uống đúng cách cho ngườibị đái tháo đường.

     Bệnh tiểu đường có thể được điều trị bằng chế độ ăn trong trường hợp tiểu đường nhẹ, tiểu đường  tiềm tàng hoặc kết hợp với các thuốc hạ đường huyết đối với các thể tiểu đường mức độ trung bình và nặng. Đối với bệnh nhân đái tháo đường, chế độ ăn kiêng phải chuẩn về chất lượng và cố định về số lượng.

    1. Đối với thức ăn chứa tinh bột: Nên ăn các loại bánh mì không pha trộn với phụ gia như bánh mì đen, gạo lứt, khoai tây, khoai sọ... lượng tinh bột đưa vào cơ thể người tiểu đường nên bằng khoảng 50-60% người thường. Sử dụng thường xuyên các loại ngũ cốc thô, chà xát ít vì lớp vỏ có chứa nhiều Vitamin và khoáng chất có lợi cho sức khỏe. Phương thức chế biến chủ yếu là luộc, nướng hoặc hầm chứ không nên chiên xào. 

    2. Đối với chất đạm: Pate không tốt cho bệnh tiểu đường. Hạn chế tối đa thịt hộp, patê, xúc xích... thay vào đó hãy ăn cá, trứng sữa, các sản phẩm chế biến từ sữa, đậu... nên ưu tiên cá mòi và cá trích vì trong hai loại cá này có chứa chất béo có lợi cho việc chống lại bệnh tim mạch và ung thư.

    Người tiểu đường (đái đường) có thể ăn các loại thịt lợn, thịt bò đã lấy sạch mỡ. Tránh tuyệt đối da gà, da vịt bởi nó có chứa rất nhiều cholesterol. Cũng như thực phẩm chứa tinh bột, nên chọn cách chế biến là luộc, kho, nướng hơn là chiên. 

    3. Đối với chất béo: Phải hết sức hạn chế mỡ, các bác sĩ khuyến cáo lượng cholesteron đưa vào phải dưới 300mg mỗi ngày và lượng mỡ bão hòa phải thay bằng các loại dầu thực vật như dầu đậu nành, dầu olive, dầu mè 

    4. Rau, trái cây tươi: Một ngày bệnh nhân tiểu đường (đái đường) nên ăn khoảng 400 gram rau và trái cây tươi, rau quả tươi vừa có tác dụng chống lão hóa, vừa là thức ăn bổ sung vitamin, muối khoáng tốt nhất. Nên ăn cả xác hơn là ép lấy nước uống, chất xơ ở rau quả là thành phần quan trọng làm giảm đường, làm chậm hấp thu đường và đỡ tăng đường sau khi ăn. Tuy nhiên, không phải loại trái cây nào cũng tốt, người mắc bệnh tiểu đường  phải tránh các loại trái cây ngọt như nho, xoài, na, nhãn... 

    5. Chất ngọt : Chất ngọt là nguyên nhân trực tiếp gây bệnh đái tháo đường, nó làm trầm trọng thêm quá trình bệnh lý, tăng các biến chứng nặng nề của bệnh. Lời khuyên của bác sĩ là tránh xa tuyệt đối các loại bánh kẹo, nước ngọt có ga, rượu... Bệnh nhân tiểu đường  nên sử dụng các chất ngọt nhân tạo có thể thay đường trong nước uống như Aspartam và sacharine vừa giúp làm giảm lượng đường ăn vào mà vẫn giữ được ngon miệng. Giữ vững thành phần và thời gian ăn là quan trọng, kết hợp với thể dục thể thao thường xuyên chính là phương pháp điều trị bệnh hiệu quả nhất. Tuy nhiên, chế độ ăn cụ thể phải dựa trên từng bệnh nhân, cân nặng, lượng đường trong máu, bệnh đã có các biến chứng hay chưa. Do vậy cần tham khảo ý kiến của bác sĩ đang theo dõi và điều trị.

    Người bị bệnh tiểu đường cần thực hiện chế độ ăn kiên nghiêm ngặt để tránh bệnh nặng và biến chứng:

    Thực phẩm cấm: Đường, mía, tất cả các loại sữa chế biến, cà phê, kẹo, đá chanh, trái cây đóng hộp, nước quả ép, kẹo, mứt, chè, mỡ.

   - Thực phẩm hạn chế: Cơm, mì xào, hủ tiếu, bánh canh, bánh mì, các loại khoai ( khoai lang, khoai mì...), bánh bích qui, trái cây ngọt.

   - Thực phẩm không hạn chế: Thịt, tôm, cá, cua, mắm, rau, tất cả các loại đậu. 

    Các thực phẩm như trái cây (nhất là lê, táo), rau, đậu, ngũ cốc có thể cung cấp cho cơ thể một lượng đường chậm (tức đường phải qua quá trình tiêu hóa mới trở thành đường hấp thu vào cơ thể) điều đó sẽ giúp cho lượng đường trong máu không quá cao hoặc quá thấp đồng thời cung cấp chất xơ có ích và chất khoáng chứa vcom kiểm soát lượng đường trong máu.

    Ở bệnh nhân tiểu đường, đường huyết thường tăng cao sau bữa ăn. Vì thế nên cho bệnh nhân ăn nhiều lần và phân bố lượng calo mỗi bữa cho thích hợp.

    Trường hợp đang dùng thuốc hạ đường huyết thì nên ăn trước khi ngủ hay thêm bữa vào những bữa ăn chính.Các thực phẩm giàu chất xơ sẽ làm giảm đỉnh cao đường huyết sau khi ăn và có thể kéo dài sự hấp thu của chất đường. Chất xơ cũng còn có tác dụng giữ nước, hấp thu axit mật, thường có trong cám ngũ cốc, khoai tây, rau xanh, trái cây nhất là các loại họ đậu. Vì thế người ta khuyên nên ăn gạo không chà kỹ quá. Nên hạn chế rượu vì rượu có thể thúc đẩy hạ đường huyết trên bệnh nhân đang điều trị với thuốc hạ đường huyết./.