1. Apêê c’leh âng virus cúm A/H1N1

          Ma nuyh ca cay k’hir lâh 38 độC, pa xươl cha kệêt, ca ay mr’loọng, đêl moh, ca ay a cọ, p’jâhcha kệêt, ca ay a chắc a rang.

          Vêy ngai nắc xợơng kiêng k’tặ, k’tặ, ca ay luônh, pr’zuôh.

          Ngân lâh nắc bhrợ căh choom p’hơơm, ca ay xooh.

          2. Cúm A/H1N1 trơơi bọo cơnh ooy?

          Virus cúm A/H1N1 choom trơơi tợơ ma nuyh nâu tước manuyh tốh ting đăh c’lâng nâu:

          Trơơi đăh c’lâng pr’hơơm: Đăh c’lâng dịch tiết, t’dzọt bọo bêl ma nuyh ca cay k’ooh, chếêh gluh coh nguôi môi trường…

          Trơơi đăh c’lâng bêl ặt pa đăn: Bêl crêê tân gợ têy ooy pr’đươi buôn đươi dua coh zập t’ngay vêy virus ặt bọo, xang đếêc k’tiêl ooy moh mắt, boop, nắc đhị vi khuẩn choom moọt ooy a chắc.

          Cúm A/H1N1 trơơi tợơ ma nuyh nâu tước ma nuyh lơơng nắc 1 t’ngay lalăm vaih cr’ay lâng đanh đhị 7 t’ngay bêl vaih cr’ay. P’niên k’tứi nắc trơơi boọ đanh lâh. Đươi dua pr’đươi za zưm, ly âm đác, căh căh bót n’tút k’niêng za zưm lâng ma nuyh ca cay cung choom trơơi virus cúm A/H1N1.

          Virus cúm A/H1N1 ặt coh môi trường zăng đanh, 24-48 giờ đhị mặt bàn, mặt ghế, đhị cr’đhợơng têy… Coh xa nập xập ặt bọo tợơ 8-12 giờ. Choom ặt coh tr’pang têy tước 5 phút. Môi trường đác nắc môi trường liêm choom bhlầng đoọng ha virus nâu ặt vaih. Chr’năp  bhlầng, môi trường a bóc đác khách sạn, pleng k’tiếc boo dzệêp, căh zập p’răng… nắc đhị liêm buôn bhlầng đoọng virus dưr vaih bấc k’rơ.

          3. Bhrợ têng cơnh ooy đoọng cha groong cúm A/H1N1?

          Cúm A/H1N1 nắc cr’ay buôn trơơi đâh pa bhlầng. Tu cơnh đếêc, nắc lêy bhrợ ghit bơr pêê cơnh đâu đoọng cha groong liêm choom:

          A chắc a rang liêm sạch, rao têy lâng xà phòng tợơ bêl chô đăh nguôi, lalăm cha cha lâng xang lướt pr’noong.

          Bêl chếêh, k’ooh nắc lêy têy k’bịt boop, mooh, oó đoọng dịch gluh ooy nguôi bấc.

          Clọp chr’por boop y tế đoọng zư lêy a chắc a zân, g’đéch trơơi cr’ay ting c’lâng chếêh.

          Vệ sinh liêm choom, aih đhí đhị trường học, đong ặt. Dzút pa liêm pa sạch pa pan, tủ, đhị rau cr’đhơơng… dzut lâng dung dịch sát khuẩn.

          Lêy cha mệêt ghit c’rơ âng c’la đay lâng pr’loọng đong, ha dang n’leh đhr’năng k’hir, k’ooh, ca ay mr’loọng… coh g’luh pr’luh, lêy đâh lướt khám đhị cơ sở y tế đoọng bơơn năl cr’ay lâng đoọng ặt lalay pa dưah.

          Ma nuyh buôn trơơi cr’ay nắc p’niên k’tứi, pân đil a chắc k’đhap, ma nuyh vêy đha nuôr coh a chắc, ma nuyh ta cooh ta ha… lêy g’đéch pa đăn lâng ma nuyh crêê cr’ay lâng pazêng ngai hếch lêy nắc crêê cr’ay.

          N’đhơ đhơ ngai nắc cung đoọng ặt lalay, oó ặt pa đăn lâng ma nuyh crêê cr’ay căh cợ hếch lêy cr’ay. G’đéch trơơi boọ đhị apêê cơ sở y tế, ma nuyh đong âng apêê ca ay nắc lêy clọp chr’por boop oó đoọng trơơi boọ cr’ay, ặt ch’ngai 1-2m lâng apêê ca ay.

          Oó tự đươi dua za nươu bêl hếch lêy crêê cr’ay, pa bhlầng nắc za nươu zêl virus. Pa đâh tước khám đhị cơ sở y tế chuyên khoa đoọng bơơn bhrợ xét nghiệm lâng năl rau cr’ay pa dưah đâh loon.

          Cơnh liêm choom bhlầng nắc g’đéch cúm nắc tiêm vaccine chủng cha groong cúm zập c’moo.

          Apêê pr’loọng đong nắc lêy đơơng p’niên tước tiêm chủng crêê t’ngay c’xêê, zập t’niêm, tiêm pa hay đoọng pa ghit cha groong g’đéch pr’luh.

          4. Nắc lêy bhrợ n’hau bêl hêch lêy crêê cúm A/H1N1?

          Bhrợ têng xét nghịêm: Lêy bhrợ xét nghiệm đoọng bơơn năl ghit vêy crêê cúm A/H1N1 hay căh, pa bhlầng nắc xoọc g’luh vaih pr’luh.

          Nắc tước khám bác sĩ bêl n’leh đhr’năng tợơ lâh bêl hêch lêy crêê cúm A/H1N1.

          Cơnh lâng p’niên k’tứi: P’niên p’hơơm đâh, lêy cơnh k’đhap p’hơơm. N’căr t’viêng,. Căh choom lơơn đác, k’tặ bấc chu.

          P’niên bếch đanh đươnh, g’lếêh a chắc căh ặt cha ơh. K’hir 1-3 t’ngay, doó lâh hooi đh’mâl ha dợ k’hir lâng k’ooh bấc lâh.

          Cơnh lâng ma nuyh ta ha: k’đhap p’hơơm, p’hơơm đâh. Ca ay, tức đha đhưa, luônh. Buôn vil moh mắt, k’tặ bấc chu, ta luôn. Đhr’năng ting ngân lâh, k’ooh, k’hir ting t’ngay ting ngân lâh.

          Cúm A/H1N1 buôn tr’luc lâng cúm c’xu. Đọong choom năl cúm A/H1N1 căh cợ bọo cúm cơnh c’xu, cơnh liêm choom bhlầng nắc bhrợ xét nghiệm dịch moh mr’loọng. Nắc tước cơ sở y tế đoọng đâh bơơn khám lêy, ha dang n’léh apêê đhr’năng n’tếh, pa bhlầng nắc xoọc hân noo pr’lúh cúm A/H1N1./.

Cách nhận biết và phòng tránh bệnh Cúm A/H1N1

Cúm A/H1N1 rất dễ lây lan bùng phát thành dịch, tuy nhiên chúng ta thường nhầm lẫn với cúm thông thường. Việc điều trị không kịp thời có thể để lại nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong.

1. Các triệu chứng của vi rút cúm A/H1N1 

● Bệnh nhân sẽ bị sốt trên 38 độ C, rét run, đau họng, ho, ngạt mũi, chảy nước mũi, đau đầu, ớn lạnh, cơ thể đau nhức cơ- khớp, mệt mỏi.

● Một số người còn có triệu chứng buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy.

● Nặng hơn sẽ dẫn đến tình trạng khó thở, viêm phổi.

2. Cúm A/H1N1 lây truyền như thế nào?

          Virus cúm A/H1N1 có thể lây truyền từ người sang người theo những con đường sau:

Lây theo đường hô hấp: Qua đường dịch tiết, giọt bắn khi bệnh nhân ho, hắt hơi văng bắn ra ngoài môi trường...

Lây theo đường tiếp xúc: Khi vô tình chạm tay vào các bề mặt các đồ vật thường ngày có chứa vi rút, sau đó lại chạm vào mắt, mũi, miệng, là nơi vi khuẩn có thể xâm nhập vào cơ thể.

Cúm A/H1N1 lây truyền từ người sang người là 1 ngày trước khi khởi bệnh và kéo dài 7 ngày sau khi khởi bệnh. Trẻ em có thời gian lây nhiễm dài hơn. Việc dùng chung đồ dùng, ly uống nước, hoặc bàn chải đánh răng với người bệnh cũng có thể lây nhiễm vi rút cúm A/H1N1.

Virus cúm A/H1N1 tồn tại khá lâu ngoài môi trường, 24- 48 giờ tại các bề mặt hay tiếp xúc như mặt bàn, mặt ghế, tay vịn cầu thang, nắm đấm cửa, mặt tủ... Trong quần áo tồn tại từ 8- 12 giờ. Có thể duy trì trong lòng bàn tay đến 5 phút. Môi trường nước là môi trường thích hợp cho vi rút này tồn tại, Đặc biệt, môi trường hồ bơi khách sạn, thời tiết mưa dầm, thiếu nắng... là môi trường thích hợp để chúng hoạt động mạnh hơn.

3. Làm thế nào để phòng tránh cúm A/H1N1?

Cúm A/H1N1 là bệnh rất dễ lây lan với tốc độ nhanh. Vì thế, cần tuân thủ một số biện pháp cơ bản phòng tránh cho bản thân và gia đình như sau:

● Đảm bảo vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng có tính chất diệt khuẩn sau khi đi ra ngoài về, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

● Khi hắt hơi, ho cần dùng khuỷu tay che miệng, mũi, tránh dịch tiết bắn ra xung quanh nhiều.

● Đeo khẩu trang giấy y tế để bảo vệ bản thân, tránh lây bệnh theo đường giọt bắn khi đi ra ngoài và tại nơi có nguy cơ.

● Đảm bảo vệ sinh, thông thoáng gió tại trường học, nhà ở. Vệ sinh bề mặt, lau chùi, bàn ghế, mặt tủ, tay nắm cửa ... thường xuyên bằng các dung dịch sát khuẩn thông thường.

● Theo dõi sát sức khỏe của bản thân và gia đình, nếu có biểu hiện sốt, ho, đau họng ... trong đợt dịch, cần đi khám ngay tại cơ sở y tế để được chẩn đoán bệnh và cách ly.

● Đối tượng rất dễ mắc bệnh là trẻ em, phụ nữ có thai, người mắc bệnh mãn tính, người già ... cần tránh tiếp xúc với những người bị bệnh và những người nghi ngờ mắc bệnh.

● Dù là đối tượng nào cũng nên cách ly, tránh tiếp xúc với những người mắc bệnh, nghi ngờ mắc bệnh.

● Phòng tránh lây nhiễm chéo tại các cơ sở y tế, người nhà bệnh nhân cần đeo khẩu trang nhằm tránh lây nhiễm chéo, giữ khoảng cách tầm hơn 1-2m đối với trường hợp bắt buộc phải tiếp xúc với người bị mắc bệnh.

● Không tự ý sử dụng thuốc khi nghi ngờ bị, đặc biệt là thuốc kháng virus. Hãy đến khám tại cơ sở y tế chuyên khoa để được làm xét nghiệm và chẩn đoán và điều trị kịp thời.

● Cách tốt nhất để phòng tránh cúm là tiêm vắc xin  chủng ngừa cúm mỗi năm.

Các gia đình nên đưa trẻ đi tiêm chủng đúng lịch, đủ mũi, tiêm nhắc lại để chủ động phòng tránh bệnh dịch.

4. Phải làm gì khi nghi ngờ mắc cúm A/H1N1?

Thực hiện xét nghiệm: Cần làm xét nghiệm để xác định có phải cúm A/H1N1 hay không, nhất là đang trong đợt dịch.

Hãy khám bác sĩ khi có các dấu hiệu sau nghi ngờ bị cúm A/H1N1.

● Đối với trẻ em: Trẻ thở nhanh, cảm giác khó thở. Da xanh, niêm mạc nhợt. Không uống được nước, nôn mửa nhiều lần, hay nôn liên tục. Trẻ ngủ li bì, mệt không chịu chơi. Có thể hết sốt 1- 2 ngày , đỡ sổ mũi, nhưng sau đấy lại sốt, ho nhiều hơn.

● Đối với người trưởng thành: Khó thở, thở nhanh. Cảm giác đau, chèn ép ngực, bụng. Hay bị choáng. Không tỉnh táo. Nôn, mửa tăng lên nhiều lần, liên tục. Tình trạng dần một nặng lên, ho sốt ngày càng nặng lên.

Cúm A/H1N1 rất dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường. Để phân biệt bị cúm A/H1N1 hay nhiễm cúm thông thường, cách tốt nhất là làm xét nghiệm dịch mũi họng. Hãy đến cơ sở y tế uy tín để khám ngay khi bạn có các triệu chứng nghi ngờ kể trên, đặc biệt là khi đang có mùa dịch cúm A/H1N1./.

                                                                         (Ảnh: minh họa)