Dâng c’xêê3 dương lịch zấp c’moo, pô ban chớh vaih đhị apêê vel bhươl Tây Bắc. Pô ban vêy 5 c’lắh, chắt váih ting t’crô, vêy râu bhoóc choóh, vêy râu nắc vêy tụ bhrôông đhị t’clắh. Cơnh lâng đha hum, yêm, đha nuôr Thái pa bhlâng kiêng moọt ooy crâng pêếh pô ban chô úh bhrợ bấc ch’na la lay cơnh. Cóh đêếc, choom dáp tước ch’na pô ban hất luc lâng bhơi r’véh, pô ban úh x’rong lâng a băng a tăng, pô ban úh x’rong a băng ca dzuố cắh cậ xào lâng a băng…

Pô ban úh lang a xiu lâng a dul nắc bơơn đha nuôr kiêng cha bhlâng. Đoọng úh ch’na n’nâu, apêê  pr’đươi nắc pa zêng lêệ a xiu lơớih pay n’hang, a dul, ha la tỏi, bhơi ch’hêêng, ha la hẹ…. Lêệ a xiu bơơn pa đing lâng dầu, poo ban rao pa liêm đớc goóh đác, a dul xrắt nha nhar. Apêê pr’đươi xang bêl ra văng nắc chró lêệ a xiu ooy gọ, đớc óih oó lấh rơợng, tước bêl a xiu chêệ nắc chrọ a dul, pô ban, lúc zr’ma đhiệp mơ cha. Bêl ch’na k’noọ chêện nắc oó ha vil xrơớt ha la tỏi, ch’hêêng, ha la hẹ chrọ ooy gọ. Cơnh đêếc nắc vêy muy ch’na dha hum yêm la lay.

Pô ban úh x’rong a băng ca dzuố coong nắc muy ch’na yêm. Pô ban rao pa liêm đớc pa goóh đác, a băng ca dzuố pị pa goóh đác, xang n’nắc chrọ đác n’hang llêệ a óc, c’roóc cắh cậ a xiu,, đác pr’úh a tứch. Bêl a băng chêện nhum, doó dzợ u hăng nắc chrọ poo ban úh pa chêệ, lúc zr’ma xoọc mơ đhêêng. A moó Lò Thị Hoảm c’la đong cha cha Bó Ban, ặt cóh vel Phiêng Ngùa, phường Chiềng Xôm, thành phố Sơn La đoọng năl: “Pô ban bơơn bhrợ têng bấc ch’na la lay râu, choom xào, úh zêệ ting cr’noọ âng đay. Úh nắc vêy đác n’hang vêy yêm. Zr’ma nắc ting ch’na âng đay bhrợ têng nắc chơớih pay liêm glặp, ha dang nộm nắc công cơnh nộm bhơi r’véh, pô ban n’nâu xăl đoọng ha bhơi r’véh”.

Muy cha na cớ công ta luôn vêy váih cóh apêê g’lúh cha cha âng đha nuôr cóh c’xêê 3, nắc đoo pô ban nộm bhơi r’véh. Pô ban, dhd’rứah lâng apêê bhơi r’véh cơnh bhơi sắng, tu ban, tu bò khai,tu gai… đha nuôr cách pay chô rao pa liêm, t’moọt ooy gọ đhoóh cắh cậ úh pa chêện xang nắc vắc đớc, đh’rứah lâng apêê bhơi n’nâu đơơng lúc lâng a hự, tỏi, a puung pa ríh clóh pa nhoonh. Apêê zr’ma cơnh a moọt crâng, bhoóh, prớ, mì chính xoọc mơ đhiệp lúc mr’cơnh. Đĩa nộm pô ban vêy đha hum ân zr’ma, đha hum âng pô ban, yêm âng bhơi bò khai, bhơi gai…. T’coóh Quang Văn Hoàng ặt cóh  vel Mé, phường Chiềng Cơi, thành phố Sơn La đoọng năl: “Tước hân noo pô ban nắc vêy bơơn cha nộm pô ban. Apêê ngai choom bhrợ nắc vêy yêm, nộm pô ban choom vêy bấc râu bhơi r’véh lúc đh’rứah  nắc vêy yêm”.

Apêê ch’na bhrợ têng tơợ pô ban bơơn đha nuôr Thái pa bhlâng chắp kiêng lâng zư đớc tơợ lang n’nâu tước lang n’tốh. Nâu câi, apêê ch’na n’nâu dzợ bơơn đơơng t’moọt ooy apêê nhà hàng bhrợ têng ha t’mooi cha. A moó Phạm Thị Hòa, muy t’mooi tước tơợ Hải Dương đoọng năl: a moó lâng apêê ngai pr’loọng đong pa bhlâng chắp kiêng ch’na n’nau, pa bhlâng nắc nộm pô ban: “T’ngay đâu bơơn tước pr’loọng đong vêy muy ch’na a cu lêy pa bhlâng yêm nắc đoo ch’na nộm pô ban, ch’na yêm la lay cắh vêy ngai công năl lứch ooy ch’na pô ban n’nâu. Bêl poo ban cóh tơơm nắc muy râu pô pa bhlâng liêm bêl úh bhrợ dưr váih ch’na yêm bhlâng âng zr’lụ Tây Bắc”.

Tước lâng Tây Bắc cóh bấc t’ngay c’xêê 3, lấh đhị bh’rợ moọng lêy pô ban chớh váih prang da ding ca coong, oó ha vil cha đắh đợ ch’na bhrợ têng tơợ pô ban – đợ ch’na yêm đha hum la lay âng crâng ca coong./.

Thơm ngon ẩm thực từ hoa ban Tây Bắc

Lường Hạnh

      Cứ vào độ tháng 3 dương lịch hàng năm,  hoa ban nở trắng núi rừng Tây Bắc. Hoa ban không những tô điểm cho vẻ đẹp bản làng, mà còn là nguyên liệu để đồng bào Thái nơi đây chế biến những món ăn dân dã thơm ngon riêng có.

        Khoảng tháng 3 dương lịch hàng năm, hoa ban nở rộ trên các bản làng Tây Bắc. Hoa ban có 5 cánh, mọc từng chùm, có loài trắng muốt, có loài lại điểm màu hồng trên cánh. Với đặc điểm có mùi thơm, mát, lành tính,  bà con người Thái rất thích vào rừng hái hoa ban về chế biến nhiều món ăn khác nhau. Trong đó, phải kể đến món hoa ban nộm rau, hoa ban nấu canh măng đắng, hoa ban nấu canh măng chua hoặc sào với măng...

Hoa ban nấu cá và hoa chuối là món được bà con ưa chuộng. Để nấu món này, các nguyên liệu kèm là thịt cá tươi lọc sạch, hoa chuối,  tỏi lá, rau húng, lá hẹ...Thịt cá được rán qua, hoa ban rửa sạch để ráo nước, hoa chuối thái nhỏ. Các nguyên liệu sau khi  chuẩn bị xong sẽ cho thịt cá vào nồi đun nhỏ lửa, đến cá chín thì cho hoa chuối, hoa ban vào nấu, gia vị nêm vừa đủ. Khi món ăn sắp chín thì không quên thái nhỏ tỏi lá, rau húng, lá hẹ vào. Như thế là được một món ăn thơm ngon đặc biệt.

Hoa ban nấu canh măng chua cũng là một món ngon. Hoa ban rửa sạch để ráo nước, măng chua vắt nước sào kỹ, sau đó đổ nước xương thịt lợn, thịt bò hoặc canh cá, nước luộc gà vào đun. Khi măng chín mềm, không còn mùi he thì thả hoa ban vào nấu chín tới, nêm gia vị vừa đủ. Chị Lò Thị Hoả, chủ nhà hàng Bó Ban, ở bản Phiêng Ngùa, phường Chiềng Xôm, thành phố Sơn La cho biết: “Hoa ban được chế biến thành nhiều món khác nhau, có thể sào, nấu, nộm theo ý muốn của mình. Nấu thì có nước xương mới ngon. Gia vị thì tuỳ theo từng món ăn mình chế biến mà chọn cho phù hợp, nếu nộm thì cũng như mình nộm rau, hoa ban này thay cho rau thôi mà.”

       Một món nữa cũng thường xuyên có mặt trong các mâm cơm của bà con trong tiết tháng 3, đó là hoa ban nộm rau. Hoa Ban, cùng các loại rau rừng như rau sắng, rau ban, rau bò khai, rau gai...bà con hái về rửa sạch, cho vào chõ xôi hoặc luộc chín sau đó vớt ra, cùng các loại rau này đem trộn đều với  gừng, tỏi, giềng giã nhỏ. Các gia vị mák khén (Tiêu rừng),  muối, ớt, mì chính nêm vừa đủ trộn đều. Đĩa nộm hoa ban có mùi thơm của gia vị, thơm dịu của hoa ban, đậm đà của rau bò khai, rau gai... Ông Quang Văn Hoàng ở bản Mé phường Chiêng Cơi thành phố Sơn La cho biết: “Đến mùa hoa ban mới được ăn món nộm hoa ban, người  chế biến phải khéo làm mới ngon, nộm hoa ban phải có nhiều loại rau trộn  với nhau như rau gai thối, có gừng, có giềng mới ngon.”.

Các món ăn chế biến từ hoa ban được bà con đồng bào Thái rất ưa chuộng và truyền từ đời này qua đời khác. Bây giờ, các món ẩm thực này còn  được đưa vào các nhà hàng phục vụ du khách. Chị Phạm Thị Hoà, một du khách đến từ Hải Dương cho biết: Chị và các thành viên gia đình rất ấn tượng với các món ăn này, nhất là món nộm hoa ban: “ Hôm nay được tới gia đình có một món tôi thấy rất là ngon đó là món nộm hoa ban, món đặc sản mà không phải ai cũng biết ăn về món hoa ban này. Khi hoa ban ở trên cây thì nó là loài hoa rất đẹp khi mà chế biến thì thành ẩm thực rất là ngon của vùng núi Tây Bắc.”

        Đến với Tây Bắc trong những ngày tháng 3, bên cạnh việc thoả thích ngắm hoa ban khoe sắc khắp núi đồi, đừng quên thưởng thức ẩm thực chế biến từ hoa ban- những món ăn dân dã mang đậm hương vị của núi rừng./.