Tơợ ra diu, zâp đhị da ding bha đưn... bấc c’bhúh manứih âng đơơng pr’đươi pr’dua đoọng lêy lướt bhuốih cáih, bhrợ pa liêm ping xal bhúh xoọng đay. Apêê lướt đhị ping xal âng pr’loọng đông đay đoọng bắt hương zước đắh a’bhô dang k’tiếc đoọng príh doóh bhơi k’tang, pa liêm ping xal a’dích a’bhướp, tô bhúh liêm áih. Anoo Tô Đình Hiệu cóh thị trấn Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh moon: “Bhuốih cáih ping xal, manứih Tày zi zêng rơơm kiêng a’dích a’bhướp bơơn ặt ooy đông t’mêê, đông liêm áih, cóh vel đông zêng cơnh đêếc. Ooy đợ râu âng đơơng bhuốih bhrợ nâu, lấh mơ a’vị đêệp nắc dzợ vêy lêệ a’tứch, a’ọc, zâp râu bánh a’yêm đợc đhị ping xal. Ngai cung choom lướt bhuốih, pa liêm ping xal, tơợ ma mai xa xao, k’coon n’jứih n’đil, apêê p’niên k’tứi... Manứih Tày cóh Bình Liêu moon, lướt bhuốih bhrợ, pa liêm ping bấc manứih ting bhui har, manứih bil vêy bơơn lưm lêy bấc ngai, lưm đhi noo bhúh xoọng, lướt bhuốih pa liêm ping zâp bêl cung bhui har, r’rộ r’răm, bêl ahay dzợ vêy penh pháo, xoọc đâu pháp luật cắh đoọng nắc pay p’rá cr’chăng đoọng bhrợ râu pr’đoọng.”

Tơợ cr’liêng cha nêếh đêệp đha hưm yêm pazưm lâng đợ hi la zâp râu, manứih Tày cóh Bình Liêu bhrợ t’váih pr’hoọm a’vị đêệp laliêm, p’rá Tày moon a’vị đêệp nâu nắc “ngài đau đí”, nắc a’vị đêệp ánh sao. A’vị đêệp nắc mưy râu cắh choom cắh váih ooy a’pướih bhuốih âng đơơng đhị ping xal manứih Tày. Lấh mơ a’tứch, lêệ a’ọc, a’chông a’xiu, vàng hương... k’coon cha châu âng đơơng 2 p’ngan a’vị đêệp, mưy p’ngan đợc đhị a’pướih bhuốih dứp ping, dzợ mưy p’ngan đợc đhị a’pướih piing ping. Đhị râu g’doọc âng hương, apêê k’đươi moon zâp ngai bhrợ mưy bhiệc đh’rứah lêy zư bhrợ pa liêm ping xal tô bhúh liêm áih.

Nghệ nhân Ưu tú Lương Thiêm Phú, vel Chang Nà, thị trấn Bình Liêu, chr’hoong Bình Liêu đoọng năl: Bấc đhanuôr bhuốih pa liêm ping xal bêl tiết Thanh Minh lâng t’ngay 3/3 âm lịch, mưy tô bhúh Ngô bhuốih pa liêm ping xal lăm Tết Nguyên đán: “Lướt bhuốih pa liêm ping, bêl ơy bhrợ pa liêm nắc lêy pa đhâng 4 tơơm pô vêy bha ar zên 4 đhị ping, độp ch’ngai m’bứi. Ha dang ngai choom cắt bhrợ lêy cung liêm. Ngai vêy lướt zi lấh đhị zr’lụ ping nâu vêy k’noọ: Ợ, nâu đoo nắc ping xal vêy bơơn k’coon cha châu lướt bhuốih bhrợ pa liêm, zư lêy liêm crêê, ặt ma mung liêm, doọ ha vil tô bhúh. Ha dang ping n’đoo ooy c’moo cắh vêy ngai lướt bắt hương nắc cắh dzợ vêy k’coon cha châu, bhúh xoọng. Ooy Bình Liêu, đợ ping xal cắh ma c’la doọ vêy bấc, ha dang ặt đăn ping xal tô bhúh đay nắc zêng vêy bắt hương lâng cr’noọ a’dích a’bhướp, tô bhúh âng đay bơơn k’coon cha châu hay k’noọ, ha dợ ngai cắh ơy vêy ta lướt bắt hương cung bơơn k’rêệm loom, lêy đoọng ha đay râu pr’đoọng pr’đhooi, k’coon cha châu têêm ngăn, bhrợ cha liêm buôn.”

Manứih Tày moon, Tết Nguyên đán cắh bơơn chô, hân đhơ cơnh đêếc cắh choom cắh vêy mặt bêl t’ngay bhuốih pa liêm ping xal. Đợ apêê tất c’moo lướt bhrợ cha ch’ngai cung lêy chô bêl g’lúh nâu đoọng bhuốih bhrợ pa liêm ping xal lâng chô ặt pa zưm đh’rứah lâng pr’loọng đông, bhúh xoọng.

Buôn lêy xang mưy tuần hương lâng 12 tuần búah nắc vêy lứch bh’rợ bhuốih bhrợ nâu. Đợ apêê ting bhuốih pa liêm ping đh’rứah pa chô râu pr’đoọng pr’đhooi lâng cha m’bứi a’vị đêệp ánh sao... Bêl plêệng chô hi bu, đợ ping xal dưr chặt váih bấc bhơi k’tang ơy bơơn príh doóh áih liêm; zâp đhị da ding bha đưn ting n’léh đợ cha nur p’cắh moon ơy liêm xang bhr’lậ pa liêm ping xal, lâng ting lêy đợ cr’léh cr’chăng, pr’ắt bh’rợ bhui har đh’rứah zư lêy pa liêm ping xal tô bhúh, a’dích a’bhướp...

Cung cơnh bấc acoon cóh lơơng, bhiệc bhuốih pa liêm ping xal manứih Tày bhrợ p’cắh pr’ắt bh’rợ “Ôộm đác hay tước tu toọm”, “Chắp nhêr tô bhúh”. Bêl đâu dzợ nặc g’lúh đoỌng k’coon cha châu lướt bhrợ ch’ngai chô ooy đông pazưm ặt bhui har, lưm ta moóh lâng chrooi pa xoọng p’too pa choom đoọng ha lang k’coon cha châu đắh pr’ắt bh’rợ ty chr’nắp, râu liêm đắh văn hoá âng acoon cóh đay./.

Lễ tảo mộ của người Tày Bình Liêu, Quảng Ninh

Cũng như người Tày ở nhiều địa phương khác, trong tiết Thanh Minh con cháu các gia đình người Tày ở huyện Bình Liêu (Quảng Ninh) lại cùng nhau đi tảo mộ và thực hiện các nghi lễ bày tỏ lòng thành kính, nhớ về tổ tiên. Đây cũng là dịp quan trọng các dòng họ, gia đình sum họp...

Từ sáng sớm, trên các triền đồi, chân núi..., nhiều nhóm người mang theo đồ lễ và dụng cụ đi tảo mộ người thân. Họ đến khu mộ của gia đình để thắp hương xin phép Thổ địa rồi phát cỏ, dọn dẹp mồ mả ông bà, tổ tiên sạch sẽ. Anh Tô Đình Hiệu ở thị trấn Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh chia sẻ: “Đến lễ tảo mộ, người Tày chúng tôi đều mong muốn ông bà được ở trong nhà mới, nhà đẹp, cả bản đều vậy. Trong các thứ đặt lễ, ngoài xôi nếp màu còn có thịt gà, thịt lợn, các loại bánh ngon nhất đem đặt trước mộ. Ai cũng được đi tảo mộ, từ dâu rể, con gái, con trai, các cháu nhỏ,... Người Tày ở Bình Liêu quan niệm, đi tảo mộ đông như thế mới vui, người nằm dưới mộ mới được gặp nhiều người, gặp bà con thân thuộc, đi tảo mộ lúc nào cũng phải vui vẻ, rộn ràng, ngày xưa còn được bắn pháo, bây giờ theo pháp luật không được dùng nữa thì lấy tiếng cười nói vui vẻ để làm may.”

Từ hạt gạo nếp thơm kết hợp với những cây lá khác nhau, người Tày ở Bình Liêu tạo ra màu xôi thật bắt mắt, tiếng Tày gọi thứ xôi đó là "ngài đau đí" có nghĩa là xôi ánh sao. Xôi là một lễ vật không thể thiếu trong mâm cúng mang theo khi tảo mộ của người Tày. Ngoài con gà, miếng thịt lợn, tôm cá, vàng hương… con cháu sẽ đơm 2 bát xôi, trong đó 1 bát để ở mâm lễ trước phần mộ, còn một bát để ở mâm lễ đặt trên mộ dấu. Trong làn khói hương bảng lảng, họ phân công nhau mỗi người một việc cùng chăm sóc phần mộ tổ tiên sạch sẽ, gọn gàng. 

Nghệ nhân Ưu tú Lương Thiêm Phú, thôn Chang Nà, thị trấn Bình Liêu, huyện Bình Liêu, cho biết: Đa số bà con tảo mộ vào tiết Thanh Minh và mùng 3/3 âm lịch, duy có họ Ngô tảo mộ dịp trước Tết Nguyên Đán: “Đi tảo mộ, khi đã dọn dẹp xong phải cắm 4 cây hoa có giấy tiền ở 4 góc mộ, không phải ở sát mộ, cách hơi xa chút. Nếu ai biết cắt trông rất đẹp. Người nào đi qua khu mộ đó sẽ nghĩ: À, đây là mộ được con cháu đến dọn dẹp cây cối, chăm sóc rồi, có đạo hiếu thảo, không quên tổ tiên. Còn nếu mộ nào trong năm đó không có ai đến hương khói thì đã không còn người thân, con cháu. Ở Bình Liêu, những ngôi mộ vô chủ hầu như rất ít, nếu có ở gần mộ của dòng họ mình, thì mình đều cắm cho nén hương với tâm niệm rằng ông bà tổ tiên của mình được con cháu nhớ đến, còn bên kia chưa ai đến hương khói cũng được an ủi, họ sẽ phù hộ cho mình gặp may mắn, con cháu bình an,làm ăn thuận lợi.”

Người Tày quan niệm rằng, có thể Tết Nguyên đán không về quê nhà được nhưng không thể vắng mặt trong ngày tảo mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này để tảo mộ và sum họp với gia đình, người thân.

Thường thì sau một tuần hương và 12 tuần rượu sẽ kết thúc thủ tục cúng lễ. Những người tham gia tảo mộ sẽ cùng "thụ lộc" và ăn một chút xôi ánh sao... Khi tiết trời về chiều, những ngôi mộ um tùm cỏ mọc đã được dọn sạch sẽ; khắp sườn đồi lấp lánh những cây nêu báo hiệu đã sửa sang xong mồ mả tổ tiên và thấp thoáng những khuôn mặt với nụ cười, niềm vui sum họp cùng nhau chăm sóc phần mộ tổ tiên, ông bà...

Cũng như nhiều dân tộc khác, Lễ tảo mộ của người Tày thể hiện đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", "Kính hiếu tổ tiên”. Đây còn là dịp để con cháu đi làm ăn xa trở về sum vầy nơi quê cha đất tổ, thăm hỏi sẻ chia và góp phần giáo dục cho thế hệ sau về truyền thống, nét đẹp văn hóa của dân tộc mình./.