Cóh đhr’nông đông dal âng t’coóh Y Thim Byă, cóh vel Ea Bông, chr’val Cư Êbur, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lăk nắc dưr xưl xa’nưl chiing t’đang k’điươi ta mooi cóh zâp vel đông ch’ngai đăn tước pấh bhui har đh’rứah lâng pr’loọng đông ooy bhiệc bhuốih nhắc vòng đồng. xa’nưl chiing, xa’nưl cha gâr dưr chr’val xưl r’rộ r’răm cung nặc bêl acoon a’ọc bhuốih ta bhrợ têng, zâp zợ búah nắc lêy ta gập hi’la lâng n’tóh bấc đác, zâp râu nắc ơy zêng ta ra văng đợc đoọng bhuốih.

T’coóh Y Thim Byă đoọng năl, c’moo đâu bơơn a’dích a’bhướp, tô bhúh lâng zâp a’bhô dang lêy đoọng râu liêm chr’nắp nắc pr’loọng đông vêy c’rơ tr’mung lâng pr’đoọng. ting cơnh gr’hoót moon nắc pr’loọng đông bhrợ bhiệc bhan bhuốih đoọng hay k’noọ pa chô dưm lâng mưy p’nong ta rí conh lâng 7 zợ búah n’dza. Hân đhơ cơnh đêếc nắc lêy pay bêl t’ngay c’xêê liêm gít nắc pr’loọng đông vêy bhrợ bhiệc bhuốih moon pa tơơi t’ngay gr’hoót moon tước c’xêê 3 c’moo t’tưn. Đợ jập đồ lêy đoọng bêl đâu nắc mưy p’nong a’ọc conh lâng 3 zợ búah n’dza: “C’moo đâu Y Thim vêy c’rơ tr’mung têêm ngăn, mặ câl tr’nớt pa pan, chiing ty, zợ tuk, zợ tang. Nắc xoọc đâu bhrợ mưy p’nong a’ọc đoọng lêy pa chô dưm lâng vel bhươl, a’dích a’bhướp, tô bhúh. Xay moon đợ râu âng cu bơơn bhrợ đoọng zâp ngai nắc bơơn năl lâng đoọng zâp a’bhô dang nắc lêy zooi zúp, bhrợ pr’đoọng ha cu. Bêl đâu vêy đợ zợ búah n’dza lâng a’ọc nắc hân đhơ cắh bấc, lâng râu bhui har nâu nắc bơơn lêy đoàn kết liêm ta’níh”.

Ooy pr’ắt tr’mung âng manứih Ê Đê vêy bấc bhiệc bhan bhuốih cáih, zâp bhiệc bhuốih cáih nâu zêng crêê tước ooy pa’noọng đồng. zâp bhiệc bhuốih nắc bơơn ta bhrợ c’năl cóh pa’noọng nâu. Ha dợ bhiệc bhuốih nhắc vòng đồng đoọng ha pr’loọng đông pa đhêy t’ngay gr’hoót moon bhrợ ooy t’ngay bêl lơơng liêm glặp đoọng bhrợ têng ting cơnh gr’hoót moon l’lăm đêếc.

Bhiệc bhuốih bơơn moon pa glúh lâng zâp râu âng a’ọc pa glúh đươi cơnh a’cọ, p’rai, pa bhlâm, a’ham, loom luônh. J’niêng cr’bưn bêl đâu cóh đông Y Thim âng aê Lê-manứih bhuốih cóhvel Ea Bông bhrợ têng. T’coóh nắc k’đhơợng pa’noọng đồng pa coọng cóh têy âng c’la đông lâng zước nhăn. Cr’liêng xa’nay zước moon nắc râu t’đang k’đươi tô bhúh, a’dích a’bhướp chô lêy bhiệc bhuốuh, moon đoọng apêê năl râu âng đay gr’hoót moon cắh ơy bơơn bhrợ lâng lêy bhrợ bêl lơơng cậ. Xay moon loom luônh năl ơn âng c’la đông bơơn mamung k’rơ, lưm bấc pr’đoọng: “Xoọc đâu acu t’đang k’đươi zâp ngai lêy k’đươi a’bhô dang tô bhúh chô lêy. Nâu đoo nắc búah n’dza đợc cóh ping, pa’noọng đồng đợc cóh dứp, nắc pa’noọng đồng bơơn ta bhrợ, cắh vêy pa’noọng ma mốp. Rơơm zâp a’bhô dang lêy cha’mêết, zư lêy đoọng ha pr’loọng đông têêm ngăn, cơnh pa’noọng đồng griing cắh ha mơ ma tr’vị hư. Nâu đoo nắc têy âng c’la đông ơy coọng lâng đoọng búah ha bhrô dang”.

Xang bêl zước nhăn, diịc điêl c’la đông đh’rứah lâng manứih bhuốih nắc đh’rứah lêy cha xơợng zâp râu pr’đươi pr’dua đoọng bhuốih nhăn râu pr’đoọng. zâp apêê pấh g’lúh nâu nắc lêy ôộm búah, apêê pân’đil ôộm lăm, pân’jứih t’tưn, apêê t’coóh l’lăm, p’niên t’tưn. Đhị pr’ắt bh’rợ r’rộ r’răm ma hơnh déh, chúc đh’rứah, tr’pác lâng c’la đoong, xa’nưl chiing goong dưr xưl ta luôn, bhrợ r’rộ r’răm lấh mơ. Nâu đoo nắc bêl bhiệc bhan bhlâng tơợp bhrợ.

Tước pấh bhuốih đhị đông Y Thim bêl đâu, lấh mơ 2 đắh bhúh xoọng đhi noo lâng đhanuôr cóh vel bhươl nắc dzợ vêy ta mooi ta k’đươi đắh vel bhươl lơơng, chr’hoong lơơng tước pấh. T’coóh Y Hơ Êban, nghệ nhân cóh vel Knia 4, chr’val Ea Bar, chr’hoong Buôn Đôn hơnh déh bơơn ta k’đươi lâng c’bhúh nghệ nhân âng vel Knia n’toong chiing goong bêl bhuốih nâu. T’coóh Y Hơ moon, đenh ặ manứih Ê Đê cóh zâp vel đông nắc vêy g’lúh tr’lưm, ta’moóh đh’rứah lâng đh’rứah n’toong chi’ớh chiing goong r’rộ r’răm cơnh đâu: “Bêl bơơn Y Thim k’đươi c’bhúh nghệ nhân nắc acu k’đươi đhi noo vêy mặt liêm zâp. Acu lêy bhui har tu bơơn lêy cớ, xay bhrợ cớ cơnh j’niêng cr’bưn ty, đh’rứah nhăn chúc râu pr’đoọng liêm crêê, nắc acu lêy pa bhlâng bhui har. Đenh ặ azi cắh pấh bhrợ bhiệc bhan cơnh đâu”.

Cắh mưy apêê ga rựa t’ha, zâp apêê p’niên cóh pr’loọng đông Y Thim cung pa bhlâng k’rang tước zâp j’niêng cr’bưn bơơn ta bhrợ têng đhị đông đay. Y Thim cung pa bhlâng k’rang lêy tước zâp j’niêng cr’bưn ta bhrợ đhị đông đay. Y Nal Êban, k’coon n’jứih âng Y Thim moon, tơợ k’tứi anoo nắc ơy bơơn lêy bấc j’niêng cr’bưn, bhiệc bhuốih cáih âng a’dích a’bhướp, k’căn k’conh bhrợ têng. Ha dang cơnh bêl ahay nắc râu lêy ta moóh, cắh năl, nắc xoọc đâu anoo t’bhlâng lêy ta moóh pa choom đợ j’niêng cr’bưn lâng râu cr’noọ cr’niêng, zư lêy đợc râu chr’nắp văn hoá âng manứih bhrợ bh’rợ: “Bơơn lêy cơnh đâu nắc zúp đoọng ha zi ha y chroo vêy choom bhrợ đợ bhiệc bhrợ cơnh đâu mưy cơnh liêm buôn lâng choom bhrợ têng liêm đợ râu apêê ahay đợc đoọng. râu 2 nắc apêê pa bhrợ cóh ngành văn hoá nắc acu ta luôn tự moon p’too ađay cắh choom t’bil lơi đợ râu văn hoá liêm chr’nắp âng acoon cóh đay”.

Đhị không gian r’rộ r’răm xa’nưl chiing goong, đhị toor ta pêếh dưr cát liêm bơơn ta zư đợc tơợ bêl tơợp bhrợ bhiệc bhan tước bêl lứch. Apêê c’la đông lâng ta mooi đh’rứah lêy bhui har ôộm búah, lưm ta’moóh đh’rứah. Lâng manứih Ê Đê, zâp bhiệc bhuốih cắh nặc mưy g’lúh pa chô dưm ha conh a’bhướp, bhúh xoọng lâng zâp a’bhô dang, nắc dzợ g’lúh đoọng zâp apêê đhi noo bhúh xoọng cóh zâp vel đông k’rong pazưm, tr’lưm đh’rứah, bhrợ padưr đoàn kết liêm chr’nắp./.

Lễ cúng nhắc vòng đồng của người Ê đê

                     H Xíu

Người Ê đê rất coi trọng chữ tín và lời hứa, đặc biệt là lời hứa với các thần và tổ tiên. Một khi đã hứa nhưng chưa thể thực hiện, người Ê đê sẽ làm lễ cúng để nhắc nhớ điều đã hứa và dời việc thực hiện tới một ngày tháng cụ thể khác. Nghi lễ này được gọi là lễ cúng nhắc vòng đồng hay lễ dời hẹn.

Trong ngôi nhà dài của ông Y Thim Byă, ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, vang lên tiếng chiêng mời gọi khách quý ở các buôn gần buôn xa, đến chung vui với gia chủ trong lễ cúng nhắc vòng đồng.  Tiếng chiêng, tiếng trống vang lên rộn rã cũng là lúc con heo cúng đã được làm thịt, các ché rượu cần đã được nén lá và đổ đầy nước, mọi thứ đã sẵn sàng cho lễ cúng.

Ông Y Thim Byă cho biết, năm nay được ông bà tổ tiên và các thần phù hộ nên gia đình ông có nhiều sức khỏe và may mắn. Theo như lời hứa thì gia đình sẽ làm lễ cúng tạ ơn với một con trâu đực và bảy ché rượu cần. Nhưng do chưa lựa chọn được thời điểm thích hợp nên gia đình làm lễ cúng nhắc, dời hẹn đến tháng 3 năm sau. Lễ vật dâng hôm nay là một con heo đực và ba ché rượu cần.

“Năm nay nhà Y Thim được có sức khỏe, hạnh phúc, mua được ghế kpan, bộ chiêng cổ, ché tuk, ché tang. Nay làm một con heo để báo cáo với buôn làng, ông bà tổ tiên. Báo những gì mình làm được để mọi người được biết và để các thần tiếp tục ủng hộ mình. Hôm nay có những ché rượu cần và con heo thì tuy rằng không nhiều nhưng với niềm hạnh phúc đó là sự đoàn kết cộng đồng”.- ông Y Thim Byă nói.

Trong vòng đời của người Ê Đê có nhiều lễ cúng, tất cả các lễ cúng này đều liên quan mật thiết đến chiếc vòng đồng. Mỗi lễ cúng sẽ được đánh dấu bằng một khắc trên thân vòng. Riêng lễ cúng nhắc vòng đồng thì không thực hiện việc khắc vòng. Thầy cúng chỉ khấn nhắc hẹn và xin dời hẹn cho gia chủ vào một thời điểm khác thích hợp để tổ chức theo lời hứa trước đó.

Lễ vật cúng được bày ra với đầy đủ các bộ phận của con heo gồm: đầu, đuôi, bong bóng, huyết, nội tạng heo. Nghi lễ hôm nay ở nhà Y Thim, do Aê Lê- thầy cúng ở buôn Ea Bông thực hiện. Ông cầm chiếc vòng đồng đeo lên cổ tay của gia chủ và đọc lời khấn. Nội dung lời khấn là lời mời tổ tiên, ông bà về chứng kiến lễ, nhắc lại lời đã hẹn và dời hẹn. Bày tỏ lòng biết ơn của gia chủ đối với tổ tiên và các thần, mong tổ tiên và các thần tiếp tục phù hộ cho gia chủ được khỏe mạnh, gặp nhiều may mắn. “Bây giờ tôi kêu gọi tất cả mọi người mời các thần linh tổ tiên về chứng giám. Đây là cần rượu đặt nằm trên, chiếc vòng đồng đặt nằm dưới, là chiếc vòng đồng được đúc mà ra, được làm nên mà có, không phải chiếc vòng lạc vòng nhơ. Mong các thần chứng giám, bảo vệ cho gia chủ được bình an, như chiếc vòng đồng cứng không bao giờ bị méo mó. Đây tay gia chủ đã đeo vòng và vít cần rượu, thành kính dâng lên”.- Aê Lê- thầy cúng cho biết.

Kết thúc lời khấn, vợ chồng gia chủ cùng với thầy cúng nếm thử các lễ vật để cầu mong mọi điều may mắn. Các thành viên tham dự lần lượt nâng cần rượu, phụ nữ trước, nam giới sau, người già trước, người trẻ sau. Trong không khí rộn ràng lời chúc tụng, chia vui của cả chủ và khách, tiếng chiêng tiếng trống vang liên tục tạo nên không khí tưng bừng náo nhiệt. Ấy là khi phần hội chính thức bắt đầu.

Dự lễ cúng tại nhà ông Y Thim hôm nay, ngoài họ hàng 2 bên gia đình và bà con trong buôn còn có khách mời từ các buôn khác, huyện khác đến. Ông Y Hơ Êban, nghệ nhân buôn Knia 4, xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn vinh dự được mời cùng với đội nghệ nhân của buôn Knia đánh chiêng trong lễ cúng.

Ông Y Hơ chia sẻ, đã lâu lắm rồi người Ê đê ở các buôn mới có dịp gặp nhau, hỏi thăm nhau và cùng nhau tấu chiêng rộn rã như thế này. Ông nói: “Khi được Y Thim mời đội nghệ nhân thì tôi điều động anh em có mặt đầy đủ. Tôi cảm thấy rất vui bởi vì được thấy lại, ôn lại phong tục tập quán, cùng chúc phúc cho gia đình cho nên tôi thấy rất vui rất mừng. Lâu lắm rồi chúng tôi không tham dự lễ như thế này”.

Không chỉ người lớn tuổi mà các thành viên trẻ trong gia đình ông Y Thim cũng rất quan tâm đến các nghi lễ được tổ chức tại nhà mình. Y Nal Êban, con trai ông Y Thim chia sẻ, từ nhỏ anh đã được chứng kiến rất nhiều những nghi lễ, lễ cúng do ông bà, cha mẹ mình tổ chức. Nếu như trước kia chỉ là sự tò mò, hiếu kỳ thì nay anh quyết tâm tìm hiểu những nghi lễ này bằng sự đam mê và suy nghĩ gìn giữ giá trị văn hóa của người làm nghề. “Được chứng kiến như thế này sẽ giúp cho mình sau này có thể làm được những công việc như thế này một cách thuận lợi và mình có thể làm theo trình tự những người xưa để lại. Thứ hai nữa mình là người làm trong ngành văn hóa nên em luôn luôn tự nhắc nhở bản thân không thể thế nào để đánh mất bản sắc của dân tộc mình”.

Giữa không gian rộn ràng tiếng chiêng, bên bếp lửa bập bùng được giữ cháy từ khi lễ bắt đầu cho đến khi hội kết thúc. Cả chủ và khách cùng vít cần rượu chung vui, hỏi thăm nhau. Đối với người Ê đê, các lễ cúng không chỉ là dịp tạ ơn ông bà tổ tiên và các thần mà còn là dịp để các anh em họ hàng ở các buôn tụ họp, gặp gỡ nhau, tạo nên sự đoàn kết, gắn bó, kết nối mối quan hệ cộng đồng./.