Moót hân noo ch’noọng, plêệng p’răng pứih lâng dz’dzong nắc đợ râu bhrợ cắh liêm crêê tước c’rơ tr’mung, buôn bhrợ k’ay đh’mâl cr’oóh, boọl p’răng, lấh mơ nắc lâng p’niên, apêê t’coóh t’ha.

    Bêl nhiệt độ cóh ngoai la lấh dal cắh cậpa bhrợ ta têng la lấh hi’lêệng zr’nắh, a’chặc a’rang hêê nắc pa’glúh bấc nhiệt, lấh mơ nắc lâng bhiệc khuếch tán, k’đơơng truyền nhiệt ooy n’căr lâng dưr păr huôl âng cr’hộ. cơnh đêếc, n’căr nắc đhị zêl cha’groong pứih páih chr’nắp. pr’đơợ cắh liêm choom đoọng ha râu khuếch tán, k’đơơng truyền lâng glúh huôl cr’hộ-cơnh plêệng cắh váih đhí, không khí căh choom lướt vốch, dz’dzong âng không khí bấc… nắc buôn bhlâng bhrợ boọl p’răng lâng k’ay đh’mâl cr’oóh.

     Boọl p’răng nắc mưy râu cr’ay lêy cấp cứu. ha dang doọ lấh ngân, manứih k’ay nắc ting xơợng k’đhạp p’hơơm, ga’lêếh ga’lêêng cơnh k’noọ ra’ngắt, mặt bhrông, n’căr goóh lâng pứih, zâp c’lâng a’ham đhị tuôr, zâp râu bh’rợ p’gợt tr’xin j’ooi, cắh liêm crêê, manứih k’ay nắc choom k’hir 38-39 độ C. ha dang hi’lêệng nắc lấh mơ đợ c’léh cr’ay n’tếh nắc dzợ k’ay a’cọ bấc, k’ay luônh, ki’tặ, choom ra’ngắt, bắt pr’hơơm, da’dưl c’jập đấh, tưn cêết x’xêê… Vêy đợ apêê k’ay nắc dưr váih p’jấh, manứih k’ay xoọc bhrợ bhiệc nắc c’lâm ra’ngắt đhị đêếc, dêêr a’chặc a’zân. Hadang cắh bơơn đấh loon zư padứah lâng liêm choom nắc choom bhrợ chêết bil.

     Bhiệc lêy bhrợ têng bêl boọl p’răng lâng k’ay đh’mâl cr’oóh

    Lâng đợ apêê doọ lấh k’ay ngân, lêy đấh âng đơơng manứih k’ay nâu moót ắt đhị đha’hư tưn taách, bhlếh xa’nập xập đoọng liêm buôn p’hơơm. Pay khăn pậ p’dzong ooy đác chriết, pị pa’goóh xang nặc lêy dzụt zêng cóh a’chặc a’rang, đợc khắn đhị mang, đoọng ôộm đác chè đường, đác bột a’rong a’ngoọn, đác chanh. Râu lêy p’gít nắc lêy đoọng manứih k’ay bếch đhêy lâng lêy cha’mêết c’rơ âng đoo ooy cr’chăl 24 tiếng, lêy oó đoọng manứih k’ay ơy z’zăng ha dợ nắc đoọng pa bhrợ cóh p’răng, buôn boọl cớ lâng k’ay t’tưn nắc ngân lấh mơ l’lăm.

     Ooy bh’lêê bh’la ahay vêy bấc râu zanươu zư padứah boọl p’răng liêm choom:

    Hi’la hương nhu t’mêê 50g mơ 1 cr’puốt têy, bhoóh cha 1g. Rau pa’sạch hương nhu, t’moót bhoóh, clóh pa’nhoonh, pị pay đác ôộm mưy chu. P’niên nắc lêy ha mơ tuổi đoọng ôộm m’bứi lấh. xang nặc 2-3 tiếng, hadang manứih k’ay dzợ ga’lêếh, dzợ kiêng ôộm đác nắc đoọng ôộm pa’xoọng mưy chu cớ.

    Hi’la am t’mêê 30g, hi’la hương nhu t’mêê 30g, a’hự t’mêê 3 t’clắh. nắc zêng đơơng rau paliêm, t’moót ooy ấm sắc lâng 300ml đác dzợ 200ml, đoọng manứih k’ay ôộm zêng mưy chu. P’niên ting tuổi nắc lêy pa’xiêr lấh mơ.

    Hi’la am t’mêê 12g, hương nhu t’mêê 16g, bhơi má t’mêê 12g, a’rong 12g. Zâp apêê nâu nắc lêy rau paliêm, t’moót ooy ấm, hr’lục lâng 300ml đác pay m’pâng. Apêê t’ha lấh nắc đoọng ôộm mưy chu, mưy t’ngay ôộm 2 chu. P’niên nắc lêy ha mơ tuổi đoọng ôộm m’bứi lấh.

Hadang boọl p’răng ngân, manứih k’ay nắc lêy đấh cấp cứu đoọng zêl cha’groong râu dưr dal nhiệt độ, bil đác lâng bil bhoóh, zêl cha’groong truỵ da’dưl lâng cắh liêm crêê thần kinh đhị bệnh viện. Tu cơnh đâu, xang bêl sơ cứu nắc đấh âng đơơng ooy bệnh viện zư padứah đấh loon./.

Chữa trị cảm nắng, say nắng

(Theo Suckhoedoisong)

     Vào mùa hè, trời nóng và ẩm là những yếu tố bất lợi cho sức khỏe, rất dễ gây cảm nắng, say nắng, nhất là với trẻ em và người cao tuổi. Tiết mục Thầy thuốc buôn làng hôm nay, chúng tôi giới thiệu cùng bà con và các bạn cách nhận biết và chữa trị cảm nắng, say nắng.

    Khi nhiệt độ ngoài trời quá cao hoặc lao động thể lực nặng nhọc, cơ thể sẽ thải bớt nhiệt, chủ yếu bằng cách khuyếch tán, dẫn truyền nhiệt qua da và bay hơi mồ hôi. Như vậy, da là bộ phận chống nóng quan trọng. Điều kiện bất lợi cho sự khuếch tán, dẫn truyền và bốc hơi (như trời đứng gió, không khí không lưu thông, ẩm độ không khí cao...) rất dễ gây cảm nắng, say nắng.

    Say nắng là một trường hợp cấp cứu. Trường hợp nhẹ, người bệnh có cảm giác khó thở, mỏi mệt như sắp ngất, mặt đỏ, da khô và nóng, các mạch máu ở cổ, thái dương đập mạnh, các động tác chậm chạp, thiếu chính xác, có thể sốt 38-39 độ C. Trường hợp nặng, ngoài những triệu chứng trên, bệnh nhân bị nhức đầu nhiều, chuột rút, đau bụng, nôn mửa, có thể ngất, mê man, ngừng thở, tim đập nhanh... Có những trường hợp bệnh xuất hiện rất đột ngột, người bệnh đang làm việc thì ngất đi ngã tại chỗ, co giật, mê man... Nếu không được cấp cứu nhanh chóng và có hiệu quả thì rất dễ tử vong.

     Cách xử lý khi bị cảm nắng, say nắng:

    Đối với những trường hợp nhẹ, cần nhanh chóng đưa người bệnh vào chỗ mát, thoáng gió, nới hết quần áo, bỏ tất cả những thứ gì cản trở cho sự hô hấp, tuần hoàn. Lấy khăn to nhúng nước lạnh, vắt ráo rồi lau khắp cơ thể, đắp khăn mát lên trán, cho uống nước chè đường, nước bột sắn dây, nước chanh quả, quạt nhẹ. Điều cần chú ý là phải để bệnh nhân nằm nghỉ và theo dõi sức khỏe trong vòng 24 giờ, không nên thấy người bệnh đã dễ chịu lại để tiếp tục làm việc ngoài nắng, rất dễ bị say nắng lại và lần sau sẽ nặng hơn lần trước.

    Trong dân gian có nhiều bài thuốc chữa cảm nắng, say nắng tốt:

    Lá hương nhu tươi 50 g (khoảng 1 nắm), muối ăn 1g. Rửa sạch hương nhu, cho muối vào, giã nát, cho vào 150 ml nước đun sôi để nguội, nghiền kỹ, dùng vải thưa sạch lọc vắt lấy nước uống cả một lần. Trẻ em tùy tuổi mà uống ít đi. Sau đó 2-3 giờ, nếu bệnh nhân còn mệt, còn khát nước, cho uống thêm một lần nữa.

    Lá tre tươi 30 g, lá hương nhu tươi 30 g, gừng tươi 3 lát. Tất cả đem rửa sạch, cho vào ấm sắc với 300 ml nước còn 200 ml, cho bệnh nhân uống cả một lần. Trẻ em tùy tuổi mà giảm liều lượng.

    Lá tre tươi 12 g, hương nhu tươi 16 g, rau má tươi 12 g, củ sắn dây 12 g. Tất cả rửa sạch, cho vào ấm, sắc với 300 ml nước lấy một nửa. Người lớn uống cả một lần, ngày uống hai lần. Trẻ em tùy tuổi uống ít hơn.

    Trường hợp say nắng nặng, bệnh nhân phải được cấp cứu thật khẩn trương nhằm chống lại sự tăng nhiệt độ, mất nước và mất muối, chống trụy tim mạch và rối loạn thần kinh tại bệnh viện. Vì vậy, sau khi sơ cứu xong, phải nhanh chóng chuyển ngay người bệnh đến một cơ sở điều trị gần nhất để theo dõi và cứu chữa kịp thời./.