Drei mrâo hmư̆ leh asăp pô thâo mbruă Y Niă hlăm sa kdrêč ênhiang klei mmuñ djuê ana Sêdang mâo akŏ “Alum kơ ayŏng hriê dlăng anôk adei čhĭ mnia”

Mơ̆ng hlăk jing sa čô hđeh mniê, Y Niă tŭ leh klei dleh dlan, suăi êmăn, ama djuê ưm, amĭ dôk ung mkăn leh anăn nao dôk ti ƀuôn mkăn, Y Niă hdĭp mbĭt hŏng prŏng mniê. Hlăk anăn, diñu jêñ jêñ kƀah mnơ̆ng ƀơ̆ng huă, amâo mâo mơiêng ao čŭt. Pap kơ pô leh anăn anak mniê, dŭm thŭn anăn, aprŏng mniê ngă lu mta bruă suăi êmăn, pla ktơr, boh kroh čiăng mâo mnơ̆ng ƀơ̆ng leh anăn pla kpaih čiăng giêng aruăt mrai, mñam băn, mñam ao mơiêng...Kyua mâo klei kreh kriăng, Y Niă đru kơ aprŏng ñu mơ̆ng klei pla mjing, pĕ kpaih, êwei mrai…kyua mâo klei kriăng hriăm mơ̆ng aprŏng pô, hlăm brô 12 thŭn Y Niă dưi thâo pơ̆k mñam dŭm blah mnal tal êlâo.

Hluê si klei mĭn mơ̆ng mnuih Sêdang, mniê amâo mâo ngă pưk hma, amâo thâo dăp djuh, amâo thâo pla kpaih, êwei mrai, ngă klei pơ̆k mñam amâo jhŏng akâo kơ amĭ ama “brei nao dôk ung”. Mơ̆ng hdră bhiăn anei yơh ngă kơ Y Niă êjai mrâo jing hđeh êra thâo leh bruă pla kpaih, giêng mrai, nao hlăm dliê mă ktăk kyâo măl êa mil kơ mrai jing êa hrah, êa kñĭ, trŭn hlăm êa mă ana nina čiăng măl jing êa jŭ.., hliê si mơiêng, ao, băn msăm leh anăn ală dlăng siam mơ̆ng pô pơ̆k mñam čiăng mjing dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng jăk yâo.

 “Mơ̆ng hlăk dôk điêt, kâo knap êdi, amâo mâo mnơ̆ng yua msĕ ară anei ôh. Kyua hlăk đưm kâo knap mñai đei leh, kyuanăn kâo srăng gĭr lu hĭn, hriăm lu hĭn, dlăng leh anăn ngă hluê phung aduôn, phung prŏng, phung amai, hriăm mơ̆ng diñu mơ̆ng klei pla kpaih, truh kơ yan pĕ bhu kơ sang, leh anăn êwei mrai, ba giêng mrai…tơdah kâo amâo mâo gĭr amâo srăng mâo mơiêng ao čŭt hơô, amâo mâo čhiăm băk, amâo mâo băn msăm…”

Mơ̆ng lu thŭn êlâo, pô thâo mbruă Y Niă mâo Êpul kriê dlăng wăl anôk hiu čhưn ênguê Măng Đen iêô jak nao hgŭm hlăm bruă pơ̆k mñam, rang mdah dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng phŭn – mnơ̆ng dhơ̆ng OCOP čiăng iêo jak phung tuê hiu čhưn ênguê nao čuă dlăng leh anăn blei yua, boh nik dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng knhuah gru mơ̆ng djuê ana Sêdang mâo lu phung tuê khăp čiăng msĕ si: čhiăm băk kkuê, abăn msăm, klei kă ƀŭk, kdô čiêng, kpin, mơiêng, ao… mơ̆ng kngan thâo mbruă leh anăn ală dlăng pô thâo mbruă Y Niă hlăm bruă măl êa mil, čhĭt mñam kơ grăp mnơ̆ng dhơ̆ng.

Pô thâo mbruă brei thâo, dŭm blah băn, čhiăm băk kkuê kreh mñam mâo boh prŏng 0.6m, dlông êbeh 2m, sa blah mâo ênoh mơ̆ng 1 – êbeh 2 êklăk prăk, hluê si boh prŏng, boh dlông, boh mnga ƀiă amâodah lu, klei kă ƀŭk mâo ênoh mơ̆ng 150 – 200 êbâo prăk… Ti anôk rang mdah, phung tuê blei lu mta mnơ̆ng mơ̆ng pô thâo mbruă Y Niă pơ̆k mñam.

Leh hdră Dhar kreh ti ƀuôn prŏng Kon Tum mjưh ruê̆, grăp hruê kăm pô thâo mbruă Y Niă lŏ dơ̆ng hŏng bruă knhuah gru pô ti wăl anôk hiu čhưn ênguê Măng Đen, kdriêk Kon Plông (čar Kon Tum), sa kdrêč jing čiăng mâo anôk rang mdah mnơ̆ng dhơ̆ng, sa kdrêč mkăn čiăng rơ̆ng kơ bruă knhuah gru djuê ana pô. Ƀiădah, mâo sa mta klei pô mbruă truăn mĭn nanao ară anei, êjai wĭt hlăm ƀuôn sang, ƀuh phung adei, phung anak, phung čô amâo mâo lŏ khăp ôh kơ bruă pơ̆k mñam djuê ana pô.

 “Kâo hmăng hmưi dŭm anôk bruă djŏ tuôm lŏ uêñ mĭn hĭn kơ bruă mtô kơ phung mda asei thâo kơ bruă pơ̆k mñam djuê ana pô. Tơdah diñu čiăng hriăm, kâo srăng mprăp mtô jih klei thâo pô msĕ si klei mñăm ao, mơiêng, kdô čiêng, klei kă ƀŭk, hdrăng kơiêng. Tơdah diñu amâo mâo čiăng hriăm bruă anei msĕ si drei luč ram leh bruă đưm yuôm bhăn mơ̆ng aduôn aê drei. Êngao kơ bruă pơ̆k mñam, kâo ăt lŏ hmăng hmưi dưi mtô kơ dŭm ênhiang klei mmuñ djuê ana Sêdang…”

Êngao kơ kngan thâo mbruă, ală thâo dlăng hlăm bruă čhĭt mñam, pơ̆k mñam knhuah gru, pô thâo mbruă Y Niă lŏ mâo asăp mmuñ êdu êun, hmư̆ jăk êdi, grăp blư̆ pô thâo mbruă mmuñ msĕ si bhur êwa hdĭp kơ phung dôk hmư̆ hŏng dŭm ênhiang mmuñ jăk yâo, jĕ giăm. Dŭm ênhiang mmuñ djuê ana Sêdang msĕ si rơngê, chiếo, ting ting… Hŏng klei mmuñ, ênhiang êdu êun mơ̆ng pô thâo mbruă Y Niă lŏ dưi ktŭng grăp čô bi jĕ giăm hĭn, mkŏ mjing ai êwa hơ̆k mơak, hơuh mđao leh anăn yâo mơak hĭn.

 “Ama kâo mmuñ klei mmuñ hŏng ênhiang rơngê hmư̆ jăk êdi, amĭ kâo ăt thâo mmuñ. Kyua mâo amĭ ama mtô anăn yơh kâo khăp êdi kơ dŭm klei mmuñ ênhiang djuê ana. Ama kâo jing mnuih Sêdang kreh mmuñ ênhiang rơngê, ñu thâo mmuñ êdi hŏng dŭm boh mmuñ hmư̆ jăk, djŏ hŏng knhuah gru aduôn aê drei đưm”.

Grăp blah abăn, blah čhiăm, mnal ao, mnal mơiêng…dưi rang mdah ti wăl anôk hiu čhưn ênguê, anôk mkŏ mjing hdră bruă dhar kreh mâo sơăi klei đru mguôp mơ̆ng pô thâo mbruă Y Niă. Grăp klei mmuñ ênhiang kwang hlăm anôk bruă dhar kreh mkŏ mjing klei mơak mnai, đru kơ phung hmư̆ kma mbĭt hŏng klei siam êđăp ênang ti krĭng Lăn Dăp Kngư lăn myang.

Kyua klei mĭn mơ̆ng dŭm gưl bruă, dhar bruă, bruă pơ̆k mñam knhuah gru leh anăn klei mmuñ ênhiang amâo djŏ knŏng dưi bi êdah hlăm krĭng ƀuôn sang, hlăm wang điêt msĕ hŏng êlâo, ƀiădah dŭm boh tŭ dưn dhar kreh anăn lŏ đru mkŏ mjing bruă knuă mă, mđĭ hnư hrui wĭt kơ pô thâo mbruă. Hĭn kơnăn, knhuah siam dhar kreh lŏ dưi hưn mdah, rang mdah kluôm êlam, truh hŏng phung tuê jĕ giăm mơ̆ng grăp krĭng kwar lăn čar lŏ thâo klă hĭn kơ knhuah gru dhar kreh mơ̆ng mnuih Sêdang leh anăn wăt dŭm djuê ana mnuih djuê ƀiă mkăn ti krĭng Lăn Dăp Kngư.