Lòt jơng tềng gơl gùng bồ đap hìu, tềng hờ đap là Blàng dờng anih tờm gam geh lơh, ồng Lê Trúc Phương yal, nam 1975, tơnơ̆ tŭ tơngklàs Gia Nghĩa, càr Quảng Đức yau geh tơmut bal mờ càr Dăk Lăk. Jơh gùt gơnoar atbồ mờ làng bol neh pơgồp bal bơta pràn, dùl nùs bal kơ̆ dơn sơrlèt gan kal ke, kơryan bơta tam dră lơh aniai bol fulro dê, sền gàr kơ̆ tiah nhàr dà lơgar tàm dơ̆ tam lơh dră wơl ling Khmer Pơrhê nam 1979.

Đềt mềr mờ ù tiah do bơh ală ngai tus bal tàm Ủy ƀan ling klàng atbồ nam 1975, hơ̆ sồng geh 2 tơngai lơh broă sùm lơh Ƀí thư Huyện ủy kơnhoàl Dăk Nông (gơ wèt càr Dăk Lăk yau), ồng Lê Trúc Phương pà git, Gia Nghĩa – Dăk Nông mhar ngan brồ guh bơh tŭ crơng gơs wơl càr nam 2004: “Tàm 20 nam hơ̆ den Gia Nghĩa den neh tam gơl ngai pah ngai. Gơtùi gŏ là lài hơ̆ Dăk Nông pa rơp geh lơh gùng che đèng dà lơgar, phan bơna gam siơŭ siar, lơh sơnơm, bơto bơsram, niam chài mpồl bơtiàn, rƀah ngan, kal ke ngan, pơn yơu bè jơh gùt thị xã mìng geh 1 hìu bơsram kâp 3, lòt pơrlòng tàm tơngai hơ̆ den gùng lòt kal ke ngan, rơndeh rơndồ kung ờ geh sơl. Mơya tus tŭ do neh tam gơl uă ngan”.

Lơh sa- mpồl bơtiàn càr Dăk Nông neh tam gơl tơl làm tàm 20 nam. Nam 2023, kờp jơh phan lơh gơs tàm càr (GRDP) geh mờr 24 rbô tơmàn đông, priă lơh geh kờp bal dùl nă cau rlau 68 tơlak đông, uă rlau 12 dơ̆ pơn drờm mờ nam 2004. Mờ khà tơrmù rƀah mhar lam lài gùt lơgar, Dăk Nông neh lik bơh mat càr rƀah bơh 3 nam lài. Ală bơta pràn, bơta ƀuơn bơh ù tiah do dê gam rơhời geh ngui geh cồng nha mờ jơnau kờñ bơtàu tơnguh gơs càr bơtàu tơnguh đau bơh ù tiah Tây Nguyên dê.

Tơnơ̆ 20 nam sang tĕ broă kă bro tàm ƀòn dờng Hồ Chí Minh tus ù tiah pa Dăk Nông lơh sa suơn sre, ồng Nguyễn Ngọc Trung ơm tàm xã Dăk Nia, ƀòn dờng Gia Nghĩa neh geh suơn dờng tam sầu riêng 17 lồ, priă lơh geh git nđờ jơt tơmàn đông pah nam: “Nam 2004 crơng gơs càr den añ geh tŭ lòt gan Dăk Nông do. Añ gŏ ù tiah ơnàng, cau kis ờ huan uă, trồ tiah den mrềt lơngờm, añ neh lơh nền blơi ù bơcri priă tàm do, mìng tam tờm sầu riêng. Ală nam sơn rờp kung bòl glar ngan sơl. Tus tŭ do den suơn dờng neh geh lơh mã sồ tiah tam tàm dơ̆ sơn rờp càr dê”.

Mờ uă bơta pràn dờng, Dăk Nông tŭ do gam pơn jat tai tam gơl pràn kơldang, gơ hòi gơ jà ală cau bơcri priă. Ồng Nguyễn Văn Châu, Kwang atbồ dờng ală hìu sơnơm tàm uă càr, ƀòn dờng pà git, gŏ niam ngan mờ bơta jơh nùs bơh kwang đơng lam bồ càr Dăk Nông dê, sền gŏ ală tềl tơnggŏ niam tàm broă kă bro, mpồl lơh sa kă bro neh sơrbac mhar lơh nền bơcri priă tàm do: “Tŭ do, bol hi tus Dăk Nông bơcri priă dơ̆ lĕ bal lơh 2 hìu sơnơm: lài ngan là hìu sơnơm tàm ƀòn dờng Gia Nghĩa mờ hìu sơnơm dơ̆ 2 là tàm kơnhoàl Cư Jút. Den sền wơl broă lòt bơcri priă tàm ală càr, bơta sơrbac mhar là kuơmàng ngan. Mờ dilah kờñ mhar den pal loh làng, là pal bơsong sùm tơl broă nàng lơh bè lơi cau bơcri priă in geh cồng nha ngan rlau jơh”.

Ơm tàm gùng tiah đah jum bơh Tây Nguyên dê tơrbŏ mờ tiah đah jum mat tơngai lik dà lơgar, càr Dăk Nông geh uă ngan bơta pràn, bơta ƀuơn nàng bơtàu tơnguh. Hơ̆ là bơtô bauxite geh đơs là geh khà uă ngan rlau jơh Đông Nam Á. Càr kung ơm tàm khà lam lài gùt lơgar bè bơta pràn bơtàu tơnguh ală bơta năng lượng lơh geh wơl bè đèng mat tơngai, đèng càl. Trồ tiah mrềt lơngờm, ù tiah mƀùr, dà kung li la đau là bơta ƀuơn nàng Dăk Nông tam ală bơta chi tam jŏ nam, chi sa plai, ròng phan mờ broă lơh dờng. Uă ù tiah niam tiơng pơn rơ mờ Kông viên địa cất gùt plau ù UNESCO Dăk Nông, tơnau dà Tào Dùng geh pơn yơu bè “Vịñ Hạ Long tàm Tây Nguyên” bal mờ bơta niam chài bơh yau bơh 40 jơi bơtiàn oh mi dê, Dăk Nông là ù tiah niam chài gơ kờñ ngan gơ wèt mờ nac lòt nhơl.

“Ù niam den sềm rơp”, tus tŭ do, Dăk Nông neh gơ hòi gơ jà geh 412 rơndap broă lơh bơcri priă bơdìh kes priă dà lơgar, mờ kờp jơh priă bơcri cih tàm sră 85 rbô 500 tơmàn đông. Ồng Hồ Văn Mười, Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân càr Dăk Nông kơp kờñ, tơngai tus, càr rơp gơtùi gơ hòi gơ jà ală tập đoàn lơh sa dờng tus bơcri priă, là ală klàng kò lam lài lơh gơlik bơta bơtàu tơnguh pràn bè lơh sa mpồl bơtiàn: “Pơrjum dờng Đảng ƀộ càr Dăk Nông dơ̆ 12 git nền 3 tơngume tờm bơh rài lơh sa dê, geh: bơtàu tơnguh lơh mờ măi mok bauxite alumin trà, năng lượng lơh geh wơl, lơh mờ măi mok gơlik phan; bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre ngui măi mok pa jat ròt bơta kuơ lơh geh; ngui mờ bơtàu tơnguh bơta pràn lòt nhơl. Bal mờ hơ̆, càr kung rơ wah 3 bơta tam gơl pràn kuơmàng: tam gơl pràn kơldang bè anih bơcri priă kă bro, lài ngan là lơh niam wơl sră pơ àr gơnoar atbồ; lơh rơndap tap sèng phan bơna, broă tờm là phan bơna gùng lòt; bơtàu tơnguh cau lơh broă. Mờ bol hi sền gròi tus bơta tơnguh nùs nhơm, bơta kơp kờñ brồ guh, ngui niam bơta pràn tam klac bơh kwang bàng đảng viên mờ làng bol ală jơi bơtiàn dê nàng ai Dăk Nông bơtàu tơnguh mhar mờ kơ̆ kơljap”.

Dăk Nông – jat dà kòn cau M’nông là “ù tiah bơh croh dà plai nhồng dê” (Dăk là dà, Nông là plai nhồng). Tơnơ̆ 20 nam crơng gơs wơl càr, ù tiah niam gam lơh geh ală cồng nha niam bơh bơta tam gơl pràn kơldang. Ală bơta pràn, bơta ƀuơn gam rơhời geh Dăk Nông ngui geh cồng nha, wèt tus jơnau kờñ “Càr pràn kơldang – làng bol pas sơm- ù tiah hàng niam- mpồl bơtiàn đềt mềr”.