Geh sền tơn broă lơh mòn phan mờ ù buh lơh mờ tê bơh cau M’nông Rlơm dê tàm xã Yang Tao, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk tàm dơ̆ lòt nhơl tàm lơgar Việt Nam, mò Catherine Salois, nac lòt nhơl tus bơh lơgar Canada ai lơh kờñ ngan. Mò đơs, do là dơ̆ sơn rờp mò geh sền gŏ dùl broă mòn phan mờ ù buh lơh mờ tê mờ jơh gùt broă lơh gơs phan ndrờm bè dùl jơnau tam gơl mờ bơta chài rơgơi, nền nòn bơh ală cau ùr chài dê: “Añ ờ hềt tŭ lơi sền gŏ broă do, añ ờ hềt tŭ lơi lơh broă do, mơya hơ̆ là dùl bơta sền git niam ngan nàng git tài bè niam chài rài kis làng bol kòn cau dê tŭ mòn gơs ală phan mờ ù buh. Mờ añ gŏ là ală cau ùr lơh broă tryăng tryồng ngan. Gơ wèt mờ bol hi, broă lơh do gơ lơh krơi is ngan, pa ngan, ndrờm bè khi gam lơh dùl jơnau tamya tŭ khi cơn đuà lòt gùt dar nàng mòn gơs rùp să phan dê. Dilah geh tai dùl êt sap ntas đờng goòng den gơ ndrờm bè jơnau tam ya ngan”.

Là broă mòn phan mờ tê bơh jŏ rài cau M’nông mờ cau Rơđê dê tàm càr Dăk Lăk, mơya tŭ do, broă mòn phan mờ ù buh mìng gam tàm ƀòn Dơng Bắk, xã Yang Tao, kơnhoàl Lăk lơm gời. Khà cau chài git lơh phan mờ ù buh kung mìng gam pơgap 10 nă cau, khà cau gam lơh broă do den dùl êt rlau tai.

Ală nam rềp ndo, mờ bơta bơtàu tơnguh bơh broă lơh lòt nhơl sền git dê, broă mòn phan mờ ù buh ndrờm bè geh kis wơl. Cau chài mò H’Phiết Uông ơm tàm ƀòn Dơng Bắk pà git, kơnờm geh bơta bơtàu tơnguh bơh lòt nhơl dê mờ ngai sơlơ geh uă cau git tus broă mòn phan mờ ù buh lơh mờ tê, ƀòn Dơng Bắk wă rò ngai sơlơ uă mpồl nac lòt nhơl tus sền, jòi git. Kung bơh do, geh tai uă oh mi cau ùr kờñ bơsram mờ gàr broă lơh: “Do là ală bơta kuơ bơh rài mò pàng lời wơl. Bè rài yau den mìng mòn bơngàn, jơrlŭ, glah, glah hồl, glah gơm dà halà yang ơn phe. Mơya tŭ do gam geh tai rùp hin ală jơi phan kis bè rơ was, rơpu, sur, kơnrồ, uă ngan rùp hin pa mờ he gơtùi kơlôi sơnơng mờ mòn gơs. Kơnờm geh lòt nhơl, nac lòt nhơl tus mờ geh jơnau kờñ den bol hi rơp mòn gơs ală phan mờ khi kờñ”.

Ờ mìng tàm ƀòn Dơng Bắk, càr Dăk Lăk, bơtàu tơnguh lòt nhơl gơ jat bal mờ prap gàr niam chài tŭ do gam là gùng dà geh uă ƀòn tàm ală càr Tây Nguyên sền gròi, nàng kờñ lơh jat ngan ngồn tơngume Nghị quyết sồ 23 nam 2022 bơh Ƀộ Cíñ trị dê bè Bơtàu tơnguh tiah Tây Nguyên tus nam 2030; broă wèt sền tus nam 2045. Jat hơ̆, jơnau kờñ geh ai tơlik là bơtàu tơnguh ală anih tờm lòt nhơl dờng, lơh gơs ală gùng lòt nhơl, phan lòt nhơl gơ jat bal mờ niam chài ală jơi bơtiàn Tây Nguyên dê. Mờ gùng dà do, ală càr tàm tiah do neh lam lơh uă broă lơh ngan ngồn dong làng bol prap gàr cing mồng mờ ală phan lời wơl niam chài gơ jat bal mờ bơtàu tơnguh lòt nhơl tàm ală tiah. Mò Nguyễn Thị Thanh Lịch, Phó Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân càr Gia Lai pà git bè broă lơh bơh càr dê: “Geh ală gùng dà, broă lơh, broă dong kờl krơi is bơh càr dê nàng dong broă lơh do bơtàu tơnguh, ngan là bơtàu tơnguh jat gùng dà lơh geh bơta niam tàm jơh ală bơta, pơgồp bal mờ bơta niam chài. Tàm hơ̆, mpồl bơtiàn ală jơi bơtiàn  ơm tàm ƀòn hơ̆, khi là ală cau tờm mờ khi là ală cau pơgồp bơnah lơh gơs phan lòt nhơl niam ngan rlau jơh mờ gơ jat bal mờ broă sền gàr bơta niam chài bơh mpồl bơtiàn ală jơi bơtiàn”.

Mờ uă broă lơh ngan mờ ală broă lơh li la tàm nam 2023, lòt nhơl tàm ală càr Tây Nguyên sơn đờm bơtàu tơnguh wơl tơnơ̆ tŭ tơngai gơ ơm wơl tài kòp Kovid-19. Ngai chờ Niam chài, Tàp pràn să jan mờ lòt nhơl ală jơi bơtiàn tiah Tây Nguyên dơ̆ 1 tàm càr Kon Tum; Poh niam chài, lòt nhơl càr Gia Lai; Ngai chờ niam chài ală jơi bơtiàn càr Dăk Lăk; Dơ̆ lơh chờ kơphe Buôn Ma Thuột dơ̆ 8 ndrờm là ală broă lơh dờng, gơ hòi gơ jà git nđờ rhiang rbô nac lòt nhơl. Jơh 3 càr tàm nam ndrờm wă rò pơgap 1 tơlak 200 rbô dơ̆ nac lòt nhơl, gơguh bơh 16 tus rlau 22% pơndrờm mờ nam 2022.

Bal mờ ală dơ̆ lơh chờ niam chài, làng bol ală tiah neh khin cha mòn gơs ală phan lòt nhơl pa bơh bơta krơi is niam chài mpồl bơtiàn dê. Ală phan lòt nhơl do rơhời gơ jat jơnau kờñ bơh nac lòt nhơl dê. Cau chài jak ngan ồng A Biu ơm tàm ƀòn Klếch, xã Ngọc Bay, ƀòn dờng Kon Tum, càr Kon Tum yal: “Nàng yal tơnggit bè niam chài Tây Nguyên den tàm hìu añ neh lơh dùl anih lòt nhơl. Bơta gơn kơnờm là jà ală cau gùt dar, gơp bơyô, oh mi, ngan là nac lòt nhơl. Tŭ khi mut hìu añ den jơh hìu bơnhă, bơh sau dềt gam pô kung git sap ntas cing sơl, git nhơl gơ in lik sap ntas, tŭ mè gam mă khai kung pơrlăc but sơl. Ngan là làng bol rơp sền gŏ bơta tam klac kơ̆ ngan tàm dơlam is mpồl bơtiàn. Dơ̆ 2 là he kung lơh kis sơl sap cing. Prap gàr niam chài gơ jat bal mờ lòt nhơl den ờ mìng ală càr tàm lơgar mờ jơh bal nac lòt nhơl tàm lơgar ndai khi kung kờñ ngan”.

Ală phan lòt nhơl bơh mpồl bơtiàn, bơh să tờm làng bol lơh gơs gam ngai sơlơ geh uă làng bol mờ nac lòt nhơl git tus. Bơta do ờ mìng lơh gơlik ală phan niam chài krơi is gơ hòi gơ jà nac lòt nhơl mờ gam pơgồp bơnah prap gàr, jờng rơ ală phan lời wơl niam chài tiah Tây Nguyên. Bơh do, uă bơta kuơ niam chài bơh yau geh lơh kah rơngac, lơh gơlik bơta gơ hòi gơ jà nàng bơtàu tơnguh lòt nhơl, ngui ală bơta pràn, bơta ƀuơn mùl geh tàm ală càr tàm tiah Tây Nguyên.