VOV4.Xơ Đăng - Klêi kơ’nâi pơlât prêi COVID-19, hên ngế trâm tơdroăng ki kâ ôh tá kơhiâm, koi ôh tá lâk, kơ-o, ôh tá kâi hiâm, phât hiâm, hrế, kơdroh kĭ, tơbrêi, châi veăn ƀă hên ki ê. Kố cho mâu tơdroăng ki trâm klêi kơ’nâi tro COVID-19. Tâng ôh tá rĕng châ ‘nâi ƀă pơlât teăm tơdrêng, klêi kơ’nâi tro COVID-19 mơni kô ối tamo ton, tơdjâk troh ivá.

Kơtăn kố péa khế, ngoh Trần Trường Viên, 42 hơnăm a tơring Dak Glong, kong pơlê Dak Nông tro COVID-19 ƀă châ pơlât a hngêi. Klêi kơ’nâi hiăng prêi troh nôkố, ngoh Viên hmâ trâm tơdroăng ki ôh tá chiâng koi, ôu kâ ôh tá lŏn mê chiâng tơkrâi, hrế. Tô tuăn ‘na tơdroăng ki tro COVID-19 mê rơpŏng hiăng djâ ngoh Viên lăm Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên vâ khăm, pơlât. Tối ‘na tơdroăng dêi kuăn kơnốu, pôa Trần Văn Vĩnh, pâ ngoh Viên, tối:

“Klêi kơ’nâi pơlât COVID-19 mê hlo ivá gá ôh tá mo, kơdroh lối 10 kg châ chăn tơkrâi. Djâ lăm khăm mê dế tơkôm hngêi pơkeăng tối. La ki khât gá mâu tơdroăng ki trâm klêi kơ’nâi tro COVID-19 pá vâ ‘nâi cho a tơdroăng ki kơ-o hâi măng, ôu kâ bú iâ, ôh tá chiâng koi mê rế hía rế kơdroh kĭ, ivá ôh pá ‘hro mê rơpŏng chiâng djâ mot tung hngêi pơkeăng kơpong vâ khăm ƀă pơlât ăm gá prêi khât klêi kơ’nâi tro COVID-19”.

Môi tiah ngế ki ê cho jâ Nguyễn Thị Thọa, 80 hơnăm a cheăm Hòa Khánh, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak châ dêi kuăn kơdrâi djâ troh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên khăm klêi kơ’nâi tro tâ COVID-19 môi khế. Tung rôh pơlât COVID-19, jâ Thọa hlo kơ-o iâ, ivá tiah hmâ. La sap ing klêi kơ’nâi prêi, ivá jâ Thọa hlo ôh pá hro, hmâ vŭng vế ko ƀă lăm nŭm hên xôh tung môi hâi.

Nâ Phạm Thị Hồng (kuăn jâ Thọa), cheăm Hòa Khánh, Pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Xua nôu hiăng ôh pá hro, mê tro pơreăng nŭm nheăn hiăng râ mê klêi kơ’nâi tro COVID-19 jâ ôh pá hro khât, ivá kơdroh, ôu kâ ôh tá lŏn, hmâ vung vế ko, lăm nŭm hên xôh tung môi hâi mê nâ, o ngin djâ nôu lăm khăm vâ hmiân tuăn xua tâng vâ tối klêi kơ’nâi tro COVID-19 gá rơ-iêo khât mê xuân xâu”.

Tiô Khu ngăn pơkeăng ƀă Khăm pơlât lâp plâi tơnêi, klêi kơ’nâi tro COVID-19 cho tơdroăng ki ngế ki tro mê klêi kơ’nâi hiăng prêi xua COVID-19. Ki hên ngế ki mê hlo klêi kơ’nâi tro COVID-19 ki hên cho ‘na troăng hiâm, troăng klêa lơ hlo mâu tơdroăng ki lo hbri hbríu a kéa. Tiô riân ai dâng 10 troh 20% kơxô̆ ngế tâ COVID-19 hiăng pêi tơkâ luâ mâu tơdroăng ki trâm a kơpêng ƀă ton tung hên khế.

Ƀă a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, nôkố, rêm hâi hngêi pơkeăng tơdah pơlât, tiâ mơnhên ‘na ivá ƀă pơlât sap ing 50 troh 70 ngế tamo klêi kơ’nâi tro COVID-19 ƀă hên hơnăm, tung mê droh rơtăm ƀă mâu ngế ki hiăng hên hơnăm cho tro ki hên tâ.

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Tiên, Kăn pơkuâ kơvâ Khăm, Hngêi pơkeăng kân Kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi, tơdroăng ki klêi kơ’nâi tro COVID-19 mơni kô pro klêi kơ’nâi pơlât prêi COVID-19 ƀă mâu tơdroăng ki hmâ trâm, môi tiah: ôh tá chiâng koi, tô tuăn tơmiât hên, phât hiâm, kơ-oton hâi khế, khăng kơbrĕn chêng kŏng, tơbrêi tơbrêh châi ko, ôh tá kâi hiâm, malối cho ôh tá kâi hiâm drêng pêi cheăng mơ-eăm ivá, kơdroh tơdroăng ki hlê plĕng ƀă tơkŭm ƀă hên tơdroăng ki ê.

Pakĭng mê, mâu ngế ki tro COVID-19 athế pơlât ton hâi, klêi kơ’nâi pơlât prêi kô trâm mâu tơdroăng môi tiah; hŏn hveăn, ôh tá ai trếo kơhiâm, prôk lăm xơpá ƀă hên ki ê. Tâi tâng mâu tơdroăng ki kố mê chiâng pro ivá ngế ki tamo tro kơdroh ton hâi, ai tơdjâk kơtăng troh tơdroăng ki vêh hriâm tâp, pêi cheăng lơ veăng tung tơdroăng pơlê pơla. Xua mê, mâu tơdroăng ki ăm hlo klêi kơ’nâi tro COVID-19 xuân môi tung mâu tơdroăng ki kal châ tơmâng ngăn tro kơlo.

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Tiên ăm ‘nâi:

“Mâu tơdroăng ki ăm hlo nhên má môi troh hngêi pơkeăng mê ai tơdroăng ki ôh tá chiâng koi, hlo phât hiâm, pá vâ hiâm, kơ-o ton hâi.Mê cho tơdroăng ki ăm hlo. Ƀă ối ai mâu ngế ki hiăng ai pơreăng châ tâ râ mê tơdroăng ki tamo hlo hơ’lêh phá tơ-ê. Pơtih pro ăm ngế ki tamo mê rế râ tâ lơ ai mâu tơdroăng ki hơ’lêh. Pâ thế ƀok thái pơkeăng athế pơlât kơhnâ. Pơtih môi tiah plâi nuih, pơreăng xôu tro hâ ho, hiăn troăng hiâm. Lơ ai mâu ngế ki hdrối mê hiăng tro ‘na tamo troăng hveăn, hiâm mơno hmâ xâu, tơmiât, ôh tá chiâng koi mê tơdroăng mê kô mơdêk rế hên hdroh.

Môi tiah hiăn xôu, tâng klêi kơ’nâi tro COVID-19 ôh tá lăm khăm ƀă pơlât teăm tơdrêng mê xôu rế tro râ tâ”.

Maluâ ôh ti xê ngế ki lâi xuân tro COVID-19 xuân trâm mâu tơdroăng, klêi kơ’nâi tro COVID-19, la, ing tơdroăng ki riân mâu ngế pơlât ki khât a Hngêi pơkeăng kân Kơpong Tây Nguyên, mâu ngế ki tro COVID-19 pơlât koi tâm tung hngêi pơkeăng ai kơxô̆ ngế tâ mâu tơdroăng ăm hlo klêi kơ’nâi tro COVID-19 hên tâ tâng vâ pơchông ƀă mâu ngế ki pơlât pa gong.

Pơlât pa kong klêi kơ’nâi tro COVID-19 dâng 30 – 35%, ƀă koi pơlât tung hngêi pơkeăng ai 80%. Ki rơhêng vâ tối, nôkố, hên ngế xuân ối hmâ ƀă tơdroăng ki roê xêh pơkeăng pơlât drêng hlo mâu tơdroăng ki tơbrêi tơbrêh. Laga, tơdroăng kố gá kô pro ăm ngế ki tro pơreăng mê rế râ tâ lơ mơni kô pro tơdroăng ki ôu pơkeăng ôh tá tro tơdroăng tamo, ƀă hên ki ê.

Tá troh nôkố xuân tá hâi ai tơdroăng ki riân ngăn lơ hriăn ngăn tŭm ‘na tơdroăng ki klêi kơ’nâi tro COVID-19, laga, klêi kơ’nâi pơlât prêi COVID-19 mê hlo mâu tơdroăng môi tiah, tơbrê, ôh tá kâi hiâm, ôh tá chiâng koi, kơ-o ton hâi ƀă hên ki ê ngế ki tro pơreăng mê kal troh a mâu tíu khăm pơlât vâ khăm ngăn, ‘nâi nhên tơdroăng ki châi tamo ƀă ai mâu tơdroăng ki pơlât tơtro.

Pôi tá roê xêh mâu pơkeăng ki vâi tê hên hĭn pa kong, ôh tá ‘nâi xiâm kối tê tung măng Internet vâ pơlât, rế mơhrê liăn ngân mê nếo chiâng tơdjâk troh ivá châ chăn. Pakĭng mê, kuăn pơlê xuân kal séa ngăn, ‘nâi dêi ivá tơná, vâ teăm châ ‘nâi mâu tơdroăng ki trâm vâ lăm khăm, la xuân athế ví tơdroăng ki tô tuăn luâ râ, drêng mâu tơdroăng ki trâm mê ah tối klêi kơ’nâi tro COVID-19 mê lăm roê pơkeăng, lăm khăm a hên tíu, chiâng mơhrê liăn ngân tê kơtê.

Vâ hlê plĕng ‘na mâu tơdroăng klêi kơ’nâi COVID-19 xuân môi tiah rak ngăn ivá klêi kơ’nâi COVID-19, ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Tiên, Ngế pơkuâ  kơvâ khăm pơlât dêi hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tiâ tơdroăng kơ êng kơ’nâi kố:

-Ô ƀok thái pơkeăng, klêi kơ’nâitro tâ COVID-19 hmâ hlo tung pơla ki lâi klêi kơ’nâi ngế ki châi ta mo pơlât prêi lĕm COVID-19ƀă ton to lâi?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Tiên:Klêi kơ’nâi tro COVID-19 ing 2 troh 4 măng tĭng. mâu tơdroăng châi hmâ hlo hâ rơtá nuih, pá vâ chiâng koi, tô tuăn ƀăng kơbrĕn chêng kŏng. Ai ngế ki ‘nâ châ rế hiâ, Klêi kơ’nâiCOVID-19  kô pro  ton ing 1 troh 2 khế, thăm nếo 3 khế. Tâng mâu ngế ki pơlât a hngêi pơkeăng, tung châ râ ó kô pro ai tơdroăng châi ing 3 -6 khế tơngi klêng, lối 3 khế cho tơdroăng ki tiah hmâ, ƀă mâu ngế ki ôh tá râ, ing 2-3 măng tĭng, tâng ngế ki mê tơrŭm ƀă pơlât tro tơdroăng mê ki pro tơngê châi kô kơdroh há.

Laga, ai mâu ngế ki ‘nâi klêi kơ’nâi COVID-19 ôh tá râ, kơ’nâi COVID-19  hiăng luâ, ivá hiăng chía tâ iâ ôh tá ai tơdroăng châi klêi kơ’nâi COVID-19. Laga, tâng mâu ngế ki mê tâ COVID-19 thế lăm khăm ƀă ki tro tâ tâng ai liăn ôh tá xê kôm tamo ‘nôi nếo lăm khăm, séa ngăn.

-Ô ƀok thái pơkeăng, Hngêi pơkeăng ai troăng rơhlâ pơlât ƀă mâu ngế châi tamo klêi kơ’nâi COVID-19 ti lâi?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Tiên: Ƀă mâu ngế ki châi tamo klêi kơ’nâi COVID-19 mê ngin hiăng hnê tối, hnê tŭm ‘na tơdroăng rak ngăn, kâ ôu. Thế tơniăn tơdroăng kâ ôu, trếo, ôu tŭm têa, pơtih ngế ki hmâ ôu iâ têa, mê nôkố thế mơdêk thế ivá ƀă tơdroăng tơ’nôm vitamin kâ ôu mâu trếo kơhiâm. ‘Na pơkeăng, hngêi pơkeăng kô ămpơkeăng ôu pơlât mâu tơdroăng châi. Hngêi pơkeăng ối tơrŭm krá ƀă khu ngăn pơlât ƀă pơkeăng rêi nhâ loăng ƀă tơdroăng pơlât vâ mâu ki châi tamo troh amê pơtối pơlât pơtâp mơdêk ivá vêh mo lĕm.

Pơtih mâu ngế tro COVID-19 ó, tơdjâk troh châ chăn mê kô ăm pơlât pơtâp ivá tơdro châ, pơtâp hiâm ăm mâu ngế ki lâi tâ hâ nuih, pá kâi hiâm?

-Vâ ivá vêh mo lĕm khât, ngế châi ta mo klêi kơ’nâi COVID-19 kal pơtâp ivá môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Ngọc Tiên:Ngế ki châi tamo klêi kơ’nâi COVID-19 pakĭng ôu kâ tŭm trếo kơhiâm, ngăn tiô kô tơdroăng ivá vâ pơtâp ivá ăm châ mo lĕm. Ƀă mâu hơnăm ối nếo pơtâp peăng ƀa long, peăng pĭng pŏng, kơtâu, ‘na mâu ngế hơnăm hiăng hên bú kal kơhnâ prôk chêng. Laga pơtâp hiâm xuân kal má môi, pơtâp ivá tơdro dêi châ vâ mơdêk hiâm lĕm ăm xôu. Kố cho troăng rơhlâ pêi pro ki tro má môi vâ pơlât ăm mâu ngế ki hâ rơtá nuih.

-Hôm mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!

Mai Lê - Quang Nhật chêh

Gương - Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng