Môi a kơxo hơngưi hơnăm 1941, Pôa Nguyễn Ái Quốc, Kăn xiâm pơkuâ hnê ngăn tơnêi têa hneăng apoăng klêi kơ’nâi 30 hơnăm rêh ối pêi cheăng a kong têa ê tăng troăng tŏng gum tơnêi têa. Pôa rah xo Pác Bó (Cao Bằng) cho tíu ối ƀă kơ’nâi mê pơkuâ Roh hôp roh má tơheăm Khu xiâm Đảng Kŏng san Đông Dương (10 – 19/5/1941). Tiô troăng tơmiêt pêi rơkê dêi Pôa Nguyễn Ái Quốc, Roh hôp hiăng pơkâ mơjiâng Mât trâ̆n hdroâng mơngế môi tuăn rơdâ dó inâi Việt Nam tơniăn krê khu tơrŭm môi tuăn (dó inâi cho Mât trâ̆n Việt Minh), tơkŭm tâi tâng khu râ tung pơlê pơla, ôh tá pơrah tơdroăng khôp klâi, khu ki lâi, hdroâng mơngế mot tung môi mât trâ̆n hdroâng mơngế môi tuăn.

Pôa Lưu Văn Sơn, mơngế Mông a kơtâu Lũng Phầy , cheăm Hoà An, kong pơlê Cao Bằng xuân hâk tơngăm pơ-eăng kơxôp mơ-éa Lĭch sưh Đảng ƀô̆ cheăm Hồng Việt (nôkố cho cheăm Hoà An) rêm roh ai tơmối troh xah hêi. Mâu trang kơxôp mơ-éa chêh ‘măn mâu tơdroăng ki kâ cheăm rơtế inâi mâu kăn ƀô̆ kăch măng cho ‘’hlá cơ apoăng’’ veăng Việt Minh hơnăm mê nah: Dương Kim Đao, Cao Lý, Lý Thị Máy, Lưu Văn Cụa (mê cho Coi), Lý Thị Mị...

‘’Á cho cháu peăng pâ dêi poa Lưu Văn Cụa (hmâ khĕn cho Coi). Kuăn pơlê Mông a kố xĕn ối cho ing mâu tíu ki ê xĕn ối a kố sap hơnăm 1937. Troh 1941 châ Pôa Hồ, mâu kăn pơkuâ kong pơlê pơtroh môi kăn ƀô̆ to a kố, pêi pro vâ veăng ƀă tơdroăng pêi tiô kăch măng. Drêng á ối rơtăm, pôa Dương Kim Đao, jâ Lý Thị Máy hiăng hơ’muăn ăm á tơmâng. Drêng mê nah mâu jâ pôa tung pơlê kum ăm kăch măng, pơtroh mơ-éa ki kal, kơthô ki pơkí, veăng tơlo phái vâ kum ăm mâu pú troh tơpui kăch măng, thăm nếo cho ăm ro, chu’’.

Ing pơlê Mông a kối ngo troh pơlê Tày pá kơdâm chêng ngo Lam Sơn, kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo ing ‘nêk mơ’nêa râ ó dêi thưk yân – phong kiến hiăng rĕng ‘nâi klê kăch măng, nôkố trâm Đảng djâ troăng môi tiah loăng kong hmŏng klêi mê hŭn hlá. Pôa Sơn hâk tơngăm, Hồng Việt cho tíu mơjiâng chi ƀô̆  Đảng Kŏng san apoăng dêi Cao Bằng hơnăm 1940, vâ klêi mê chôa ‘lâng chiâng đông kăch măng la ngiâ kố ah. Troh khế 7/1941 mâu rơpŏng mơngế Mông a Lũng Phầy pơrá châ tơkŭm po a mâu Khu tŏng gum tơnêi têa dêi Việt Nam. Sap mơ’nui hơnăm 1941, kố cho kơtâu Việt Minh ‘’tâi tâng’’.

Mâu Khu Việt Minh kơpong chôa ‘lâng châ mơjiâng a kơpong Hà Quảng, Hòa An ƀă Nguyên Bình (Cao Bằng), kuăn pơlê ôh tá pơrah tá kơnốu kơdrâi, krâ ối nếo, mơngế Tày, Nùng lơ Mông, Dao pơrá veăng mâu Khu tŏng gum tơnêi têa.

Ngế chêh văn Nông Viết Toại, nôkố hiăng 99 hơnăm xuân ối pâ mâu hâi ối phô̆m xông kân châ tơmot tung Khu Việt Minh:

‘’Drêng mê nah á dâng 15 – 16 hơnăm, klêi hriâm quô̆k ngưh. Xuân hiăng ‘nâi hiêm mơno dêi Việt Nam tơniăn krê khu tơrŭm môi tuăn. Ôh tá xâu pá puât, tơƀrêi tơƀrêh. Liăn ngân ôh tá ai laga tơmeăm, prế, phái, kal kế ki lâi mê kuăn pơlê hbrâ veăng, tơlo. Mơhé cho ngế tơrŭm lơ ôh, drêng Việt Minh troh xuân pơrá tơlo. Kuăn pơlê loi tơngah kô châ tơƀrê, mơ-eăm vâ Việt Nam tơniăn krê’’.

Sap hơnăm 1941 – 5/1945, tơdroăng cheăng pơlê pơla Việt Minh mơnhông rơdêi lâp kơpong ‘nâi troh kơpong kong ngo. Ing Cao Bằng – tíu pro đông Khu tơbleăng tơdroăng kăn pơkuâ kăch măng Việt Nam, tơdroăng cheăng pơlê pơla Việt Nam troh lâp lu môi tiah têa plông hiu a chêng ngo, môi tiah hlá tơdah khía, krếo kuăn pơlê lâp mâu kơpong Ngo – Bắc – Lạng – Hà – Tuyên – Thái ‘’xông prôk pê̆’’ tiô chêng dêi Pôa Ké (Nguyễn Ái Quốc), pôa Văn (Võ Nguyên Giáp), Phạm Văn Đồng, Lê Thiết Hùng, Cao Hồng Lĩnh...Khế 9/1943, Kơpong Việt Minh Thiện Thuật châ mơjiâng xua pôa Dương Kim Đao (mơngế Mông) pro Pơkuâ. Khế 11/1943, kơpong Việt Minh Quang Trung châ mơjiâng xua pôa Lý Văn Thượng (mơngế Dao) pro pơkuâ.

Hâi lơ 22/12/1944, leh mơjiâng khu Việt Nam pơtâng tối Tơleăng lĕm khu lêng châ po kân krip tung kong hiăng krâ Trần Hưng Đạo (Nguyên Bình, kong pơlê Cao Bằng). Pôa Dương Mạc Thăng, Kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng kong pơlê Cao Bằng hơ’muăn: Drêng mê, pâ á (pôa Dương Mạc Thạch, mê cho Xích Thắng) cho ngế cheăng kal kí dêi Đô̆i, tung 34 ngế lêng ai 25 ngế cho kuăn ‘nĕng mâu hdroâng kuăn ngo Cao Bằng:

‘’Rah Nguyên Bình vâ pro tíu mơjiâng khu Việt Nam pơtâng tối tơleăng lêng xuân ai hên tơdroăng ki kal. Roh tơ’lêi hiăng troh, plâ du kĭch u tâi u tá ôh tá chiâng tơleăng châ tơdroăng ki thế ai khu lêng cho khu xiâm, pin mơjiâng chiâng tiêuh đô̆i, đăi đô̆i mê xuân tá hâi tŭm ivá mê xuân tá hâi tơtro.Bu mơjiâng môi trung đô̆i 34 mâu lêng. Tơdroăng pơkâ rah xo mâu lêng cho rah xo khu pêi cheăng kăch măng dêi mâu khu gâk kring xêh, pleăng xêh hnoăng cheăng, hbrâ prôk ôh tá ai hâi vêh’’.

80 hơnăm hdrối ing ngo kong Việt Bắc, ‘’khu lêng Việt Nam’’ prôk a peăng hdroh, rơtế kuăn pơlê lâp tơnêi têa pro xiâm kối ƀlêi trâng kân Kăch măng Khế Tơheăm hơnăm 1945, mơjiâng tơnêi têa Việt Nam Dân chưh Kŏng hoa, po chal Tơniăn krê – Tơniăn lĕm ăm hdroâng mơngế. Khôi túa kăch măng mê cho tơdroăng xuân mơhnhôk pôa Lưu Văn Sơn, vâ pôa mơ-eăm chiâng mơngế Đảng viên, pleăng ăm pơlê xiâm plâ vâ chê 70 hơnăm hiăng hluâ ƀă pơtối hnê ăm kuăn cháu:

‘’Mâu jâ pôa tối, mâu muăn thế đi đo pâ hnoăng kân kĭn dêi jâ pôa pâ pin, mâu ngế pêi cheăng kăch măng, veăng kăch măng pá puât, tơbrêi tơƀrêh.  Hâi kố djâ châ hnoăng ki pơxúa ăm mâu cháu, mâu cháu thế rak ăm lĕm, đi đo tơxâng cho kuăn cháu dêi pơlê xiâm kăch măng’’.

80 hơnăm kơ’nâi, mâu rơxông tíu mâu ‘’pơlê kăch măng’’ môi tuăn xuân pơtối khôi túa kăch măng dêi pôa pâ. Môi tiah plêa plông xuân hiu ing Pác Bó, môi tiah idrâp kơđơn tính xuân chuât troh hơhngế ing kối ngo Lam Sơn khên tơnôu./.