Vâi ‘nĕng châ troh a hngêi trung, mâu roh pơkŏng ŏng mế ôh pá ai xếo ƀă vâi phô̆m vâ xông kân, ƀă hiăng ai hên tuăn i hiâm ki pói rơhêng vâ châ ai a la ngiâ kô bâ eăng lĕm tâ, rế hía rế ai hên ngế vâi o phô̆m vâ xông kân tơmiât i nhên tiah mê a Tây Bắc.

Pơlê Sà Dề Phìn, cheăm Sìn Hồ, tíu ki ai vâ chê 100 rơpŏng hdroâng Mông tơkŭm rêh ối hên tung dế kong kế, ngo ngối, hdrối nah cho tíu ki “tôu préa ó khât” ‘na vâi o phô̆m xông kân thâ xo on veăng. Hdrối mê hía nah, um méa mâu vâi o phô̆m vâ xông kân dâng 14 troh 15 hơnăm hmâ pin dêi kuăn tơná lăm a chiâk, a deăng cho tơdroăng ki hmâ trâm hlo. La pa rŏng dêi um méa ki mê cho ai môi tơdroăng ki pin bố bố xuân ‘nâi nhên, tơxâng kơ hơ-ui mơjo ‘nâng, drêng hơnăm ối phô̆m xông kân dêi vâi o tro hía lôi, tơdroăng a la ngiâ xuân hiăng tro tah lôi ƀă môi tơdroăng rêh ối tâ tá to tung tơdroăng ki kơtiê xahpá, châi tamo.

On veăng Mùa Thị So prế Sùng A Chừ, ối a pơlê Sà Dề Phìn xo dêi pó drêng prế ta hâi teăm châ 18 hơnăm, 3 hơnăm kơ’nâi mê hiăng ai péa ngế kuăn ối tơxĭn. Tơdroăng rêh ối trâm hên pá puât, ôh ta ai kế tơmeăm, thăm nếo ôh tá ai phái kâ, tung pơla báu ta hâi teăm tum, ối dâng 1 kơxâk báu ki kâ pơtân hâi kố hâi tá vâ tơkôm troh a rơnó báu tum. Hdroh dêi i hiâm, nâ So ai tối: “Hên hdroh hlo kăn ƀô̆, mô đô̆i troh a hngêi vâ mơhnhôk nôu pâ, gum vâi nâ o á o troh a hngêi trung i mơhriâm, la nôu pâ á o tối, hriâm chư ôh tá chiâng gum pin châ ai tơdroăng phâi pơtok klêa. Bu ai to tơdroăng ki lo lăm a chiâk a deăng mê nếo ai kế kâ. Rĕng xo kơnốu, rĕng ai kuăn ‘nĕng, la ôh tá ‘nâi vâ păn roăng, rak ngăn kuăn, kuăn hmâ tro châi tamo, klêi mê athế lăm hngêi pơkeăng khăm pơlât, la ngiâ ah vâi kuăn pơtối trâm hên tơdroăng pá puât môi tiah nôu pâ ha. Á o mơhnhôk vâi pú tâng hiăng châ hriâm a hngêi trung pó athế kơdo mơ-eăm mâ tá lôi hriâm môi tiah á o kố ga pá puât ó khât”.

Ôh ta xê to rơpŏng hngêi nâ So, ahdrối nah tơdroăng ki thâ rĕng xo on veăng ƀă tơdroăng ki xo dêi pó pơchuâm môi hdroâng hdrê, môi mơheăm chhá xuân u ối hên a pơlê cheăm dêi hdroâng Mông a Sìn Hồ. Drêng hlo ai tơdroăng ki păng ‘nâng tiah mê, Khu hnê mơhno cheăng lêng kơpong kơxô̆ 1, Phong Thổ hiăng vêh mơnhên, mơdât tơdroăng thâ rĕng xo on veăng ôh ta xê to hnoăng cheăng kal kí, mê ối cho hnoăng cheăng dêi tâi tâng đông lêng.

 Hơnăm 2015, môi túa cheăng ki tơrŭm hnê tối ki tơviah kân châ pơlâ pêi pro, tung mê, mô đô̆i cho khu xiâm. Mâu ngế lêng ‘nâi hlê nâl Mông, plĕng nhên ‘na khôi túa, vêa vong dêi kuăn ngo, ôh tá kho ƀă kơhâi lơ kơmăng “rêh ối-pêi cheăng ƀă pơlê, hnê tơdjâ kuăn pơlê cheăng”, tơgôu tơrêm péa vâ hnê tối, mơnhên mâu tơdroăng ki nếo. Trung tă Chèo Hữu Minh, Kăn ngăn ‘na Cheăng kal kí, Khu hnê mơhno hbrâ mơdât tơdroăng xía vâ dêi kơpong 1, Phong Thổ ai tối tiah kố:

“Tung pơla hnê tối, xua tơdroăng ki hlê plĕng dêi kuăn pơlê ta hâi klê plĕng hên, ôh ta ‘nâi tơpui nâl Xuăn xua mê, hdrối nah tơdroăng ki hnê pơtâng kuăn pơlê, vâi krâ-nhŏng o ôh ta hlê, thăm nếo ôh ta vâ tơmâng. Xuân ai tơdroăng, kăn bô̆ hnê tối tiah kố, vâi krâ-nhŏng o hlê phá tơ-ê, chiâng khoh hlê plĕng tơ-ê tiô kơ troăng pơkâ, troăng tơdjâ dêi Đảng bă Tơnêi têa drêng kăn ƀô̆ hnê tối”.

Tơdroăng ki hnê tối, pơtâng khĕn ôh ta xê ai to tung mâu hneăng hôp, tơno tơnêng, mê ta a chiâk deăng drêng vâi krâ-nhŏng o tơkŭm pêi chiâk pêi deăng, a mâu kơmăng mơ’nui măng tĭng. Mâu ngế lêng vâi trối mâu ngế kuăn ‘nĕng dêi pơlê, hmâ tối tơno mâu tơdroăng ki ai khât tung tơdroăng rêh kâ ối, tơdroăng pêi cheăng kâ, tơdroăng mơhriâm chư ƀă hên mâu tơdroăng ki ê vâ vâi krâ-nhŏng o i hlê plĕng, klêi mê, loi tơngah. Pôa Sùng Giống Mua-Krâ pơlê ai rơ-rêk tối tiah kố: “Vâ tối ăm ăm vâi krâ-nhŏng o hlê plĕng, kuăn pơlê loi tơngah, kuăn pơlê tơmâng ƀă pêi pro ƀối; vâi kuăn ‘nĕng, vâi o phô̆m xông kân tung pơlê ôh tá thâ rĕng xo on veăng, tơdroăng hnê tối mê ga pá puih môi tiah pin tâk a ngo kân Đá Ô, meluâ tiah mê, la mô đô̆i hiăng chiâng pêi pro. Chôu phut kố, vâi droh rơtăm tung pơlê rế hía rế rơkê plĕng, ivá ó rơdêi, kơhnâ tung mơhriâm, hơniâp ro tung i hiâm, hơtôu tung tuăn mơno”.

Klêi kơ’nâi to lâi hơnăm kơnôm ai tơdroăng ki kâi chân ối ƀă pơlê cheăm dêi Mô đô̆i Pôa Hồ, hdroâng Mông tíu kố hiăng chôa ‘lâng pơhlêh, pơhlêh ing tuăn tơmiât. Ki mơnhên má môi mê vâi o phô̆m xông kân ki xo on veăng a cheăm Sìn Hồ hiăng kơdroh chu hên ing vâ chê 45% a hơnăm 2015, mê troh a hơnăm 2024 bu ối vâ chê 5,5%, ai dâng 10 on veăng. Tơdroăng xo dêi pó pơchuâm môi hdroâng hdrê, môi jâ pôa ôh pa ai xếo. Hên rơpŏng hiăng chêh dêi inâi kĭ tokêa ôh ta ăm dêi kuăn ‘nĕng ta hâi tro hơnăm xo on veăng. A mâu hngê trung xuân tơrŭm cheăng krá tơniăn vâ hnê tối ăm hok tro ‘na tơdroăng ki vâi droh rơtăm pro hmâ dêi pó, tung tơdroăng mơjiâng on veăng, rơpŏng hngêi. Thái Bùi Ngọc Hồng, Kăn pơkuâ ngăn hngêi trung râ má péa Sà Dề Phìn, tối ăm ngin ‘nâi:

“Hngêi trung ngin mơnê kân khât mâu kăn lêng, mâu lêng dêi Khu ngăn ‘na lêng tơring, nôkố cho Khu kăn hnê mơhno cheăng hbrâ mơdât xía vâ kơpong kơxô̆ 1-Phong Thổ) hiăng troh a hngêi trung po mâu chôu phut, hâi khế ki hnê tối ăm vâi o hok tro tung hngêi trung, vâ thăm mơdêk ki hlê plĕng, hbrâ ví ing tơdroăng ki ta hâi tro hơnăm lơ thâ rĕng xo dêi pó ƀă xo dêi pó tung môi hdrông hế jâ pôa. Klêi kơ’nâi ing tơdroăng hnê tối mê, mâu vâi o ai tơ’nôm tơdroăng ki hlê plĕng hên vâ rak vế ngăn dêi tơná. Ngin hơniâp ro khât tơdroăng cheăng pêi pro dêi Khu hnê mơhno Lêng dêi tơring hiăng veăng gum hnê mơhnhôk mâu vâi o hok tro troh a hngêi trung, troh a lâm hriâm ƀă thăm mơdêk ki dâi khât dêi tơdroăng hnê ƀă mơhriâm tung hngêi trung”.

Ing mâu hneăng ki hnê tối ƀă ai rơkong ki tơpui tối tơtro khât, châ kuăn pơlê loi tơngah, kâi chân vâ lăm troh ối, hnê tối, pêi cheăng a pơlê cheăm, ing mê, mâu khôi tơlá ki ôh pa tơtro ki hiăng krêa ối ton tĭn dêi hdroâng kuăn ngo akố hiăng châ mơdât tah lôi. A cheăm Sìn Hồ hâi kố, kơlo hok tro vâi kơdrâi ki hriâm klêi râ má pái phôh thong ƀă lăm hriâm tơdroăng cheăng, hriâm đăi hok rế hiá rế tâk hên. Pa rŏng tơdroăng ki pơhlêh kân kố, đi đo ai tơdroăng ki veăng vâ môi tuăn, ‘nâi hơ-ui gum dêi mâu mô đô̆i ki ôh tá ai pơ’lok kơklâi, vâi chân tuăn i hiâm mơno rêh ối achê ƀă kuăn pơlê, achê ƀă pơlê cheăm, xua ing tơdroăng ki vâ rak vế krá tơniăn, hơniâp ro ăm pơlê cheăm a kơpong a’ngêi.