Mâu hâi ki kố, rơpŏng nâ H’Búi Ayun a ƀuôn Drai Sí, cheăm Ea Tul, tơvâ tơvân dêi ƀă kơdrum pêt mâu hdrê plâi ƀă mâu khu í, pêap. Nâ H’Búi ăm ‘nâi, rơpŏng tơvâ tơvân dêi ƀă 1 ha kơphế, liăn ngân ôh ti ai. Nâ xuân hên xôh tơchĕng troh mung liăn hngêi rak liăn vâ ‘no tơ’nôm ăm tơdroăng ki pêt rak ngăn mâu kế tơmeăm, la xua tôu tuăn athế kok tơmeăm khoăng, ôh tá kâi mơdrếo ah tro hngêi rak liăn rak tơmeăm, mê chiâng lôi.

Kơtăn kố ai 7 hơnăm, klêi kơ’nâi tăng ‘nâi ing mâu rơpŏng hngêi nhŏng o ki rêh ối ƀă ƀă chi hô̆i vâi kơdrâi ƀuôn Drai Sí, nâ  nếo khên mung 70 rơtuh ing Hngêi rak liăn, roê hdrê pêt tơvât loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế, păn tơ’nôm í, chu vâ xo tơmeăm păn ki iâ khế roăng tơmeăm pêt ton hơnăm. Túa pêi ki hmâ kố ối gum nâ H’Búi pêi lo liăn tơniăn.

Troh hơnăm 2023 loăng plâi kâ pêt tơvât ƀă kơphế hiăng ai plâi châ krí, nâ hiăng mơdrếo tâi liăn chĕn ki ton mê pơtối mung vâ roê tơ’nôm tơnêi chiâk, pêt tơ’nôm mâu hdrê loăng.

“Hdrối nah tơdroăng rêh ối xơpá, pêi châ liăn iâ. Kơnôm ai mâu nâ o hnê túa pêi cheăng kâ, mê mung liăn păn tơ’nôm í, chu. Á hriâm ƀối túa ki păn chu, í, pêt tơmeăm khoăng, pơhlêh pêt hdrê loăng, mơnăn păn ăm tơtro. Kơnôm mê troh nôkố cheăng kâ rơpŏng hngêi á hiăng pơhlêh hên, pro pơxúa tơƀrê khât”.

Ôh tá pơtê a túa pêi ki iâ êt, rế hía rế hên kuăn pơlê pêi chiâk a Dak Lak khên tơnôu mơnhông tơƀrê tơkŭm pêi môi tíu ki hdrối pêi tơprâ tơprŭng iâ êt. Hên rơpŏng hiăng tơnôu mung liăn ing hngêi rak liăn châ lối rơtal vâ pêi chiâk tâ tá: pêt hrê loăng tơvât ƀă kơphế tôh têa ki chiâng tôh tá phon ki chiâng tôh xêh tơkŭm ƀă păn chu í. Môi tiah rơpŏng ngoh Nguyễn Văn Đức, a cheăm Ea Ning hiăng mung 3 rơtal liăn vâ roê kơmăi tôh têa ki chiâng tôh xê, pro kơdroăng, rông ƀă rak ngăn kơdrum pêt mâu hdrê loăng ki ton hơnăm.

Nôkố, kơdrum kơphế pêt tơvât, sầu riêng rơtế ƀă păn 6 rơpâu to peâp ƀă pro tíu ki kơ-âm kơtâ peâp hiăng pơxúa ăm ngoh châ xo dâng 1 rơtal liăn rêm hơnăm. Ngoh Nguyễn Văn Đức ăm ‘nâi:

“Hdrối nah á mung bu 10 rơtuh tê vâ pêi cheăng ki kŭn, nôkố mung troh rơtal vâ mơnhông túa pêi cheăng kâ. Ôh ti ai liăn mê ôh ti chiâng pêi cheăng. Kơnôm ai troăng hơlâ tŏng gum dêi Tơnêi têa, dêi Hngêi rak liăn gum ăm mung, tơ’lêi hlâu tâ mê ngin nếo ai liăn ngân châ mung tơtro vâ mơnhông rak ngăn kơdrum deăng ƀă păn chu í”.

Xuân ing tơdroăng ki xơpá athế ƀlêi chiâng drêng mung liăn, nâ Dương Thị Tuyết Sương, a cheăm Ea Ktur hiăng pơtê cheăng a kơphô̆, vêh pơlê pêi cheăng. Sap ing 800 rơtuh liăn mung apoăng, on veăng nâ pơhlêh 2 ha tơnêi pro tíu păn chu í. Klêi kơ’nâi lối môi hơnăm, mâu í ki hiăng châ tê gum nâ ai liăn ngân, po rơdâ ‘no liăn pêi cheăng pêt tơ’nôm kơphế, plâi cau, sầu riêng ƀă tê mơdró tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng. Tiô nâ Sương, kơxô̆ liăn teăm rôh hiăng gum rơpŏng tơnôu pơhlêh túa pêi cheăng kâ.

“Hdrối nah tơnêi hngêi chúa lôi tê kơtê, mơhúa kơnôm ai liăn mung dêi hngêi rak liăn mê nếo ai liăn pêi lo môi tiah hâi kố. Nôkố tíu păn í, pa gong pêt tơ’nôm kơphế, plâi cau, sầu riêng. Hngêi rak liăn tŏng gum tâi ivá vâ rơpŏng á nôkố ai liăn pêi cheăng kâ”.

Ƀă kuăn pơlê pêi chiâk Dak Lak, mung liăn nôkố hiăng ôh ti xê tơdjâk troh tơdroăng tôu tuăn ‘na chĕn mê tơdjâk troh ‘no liăn pêi cheăng vâ ƀlêi chiâng. Pôa Trần Văn Thương, a cheăm Quảng Phú tối, tâng bu to kơdĭng tơrêm rơnó mê gá ton nếo châ mơnhông, tung pơla kuăn ‘nĕng kân rêm hâi, tơdroăng ki kal vâ hrê ki kố ki tá gá hên. Mung liăn hngêi rak liăn ôh ti xê vâ pêi cheăng kâ mê ối pro tơ’lêi hlâu vâ rak ngăn kuăn ‘nĕng hriâm tâp.

“Tâng hmếo pơ pêi pro xêh mê gá ton, veăng má pơkâ lăm mung hngêi rak liăn. Hngêi rak liăn xuân pro tơ’lêi hlâu ăm ai kơxô̆ liăn vâ ‘no pêi cheăng, ai liăn ngân vâ ăm kuăn hriâm troh tui lui, vâ xo ah hmôi vêh ai ƀâng pêi xúa tung tơdroăng cheăng, ôh ti ai tơchĕng klâi môi tiah nah xếo thế hriâm troh lâm 4 xo thế kuăn lo pơtê pêi chiâk”.

Ki khât gá ăm hlo, drêng pơhlêh túa tơmiât “xâu mung liăn ah chĕn” chiâng ‘nâi “mung vâ pro kro”, kuăn pơlê pêi chiâk Dak Lak hiăng pro pơhlêh ki xơpá mơdrếo chĕn pro pá athế ƀlêi chiâng. Ƀă ki khât kố sap ing tíu pêi cheăng ăm mung liăn ki xiâm ăm kuăn pơlê pêi chiâk ƀă thôn pơlê, pôa Phan Thanh Huy, Agribank ai tíu pêi cheăng a Dray Hbăng, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, sap ing tơdroăng ki xâu chĕn, hên rơpŏng hiăng tơmiât nhên tâ, pêt mơjiâng tơmeăm khoăng rơkê tâ.

“Ing tơdroăng ki ai khât kố kăn ƀô̆ séa ngăn khât a cheăm, chu troh tơrêm rơpŏng ki tơná ăm mung hlo, klêi kơ’nâi châ xúa kơxô̆ liăn mung mê vâi krâ kuăn pơlê hiăng rak ngăn kơhnâ krâu, kơhnâ pêi mơ-eăm ƀă hlo tiah kố tơdroăng rêh ối vâi mơnhông mơdêk tâ, vâi xuân rế hía rế po rơdâ túa pêi, malối cho pêi chiâk thôn pơlê”.

Ƀă hnoăng cheăng ki xiâm dêi tơdroăng cheăng kâ, kơvâ pêi chiâk – pêt kong – păn ká xi xŏng đi đo châ Đảng, Tơnêi têa tơmâng ing mâu troăng hơlâ ăm mung liăn kơjo, tŏng pêi cheăng kâ. A Dak Lak, kơxô̆ liăn ăm kuăn pơlê pêi chiâk ƀă thôn pơlê mung hiăng mơnhông ăm vâi krâ nhŏng o mâu pơlê cheăm pơhlêh túa tơmiât pêi chiâk tiô troăng ki tơtro tâ, têi tâ rơkê pơhlêh pêi chiâk. Ing mê veăng gum mơjiâng ƀlêi chiâng thôn pơlê nếo.