Đoọng bơơn bhrợ  ch’na a xiu pa chúa đha hum yêm, năc bh’rợ chơơih pay a xiu lâng cơnh bhrợ têng năc pa bhlâng chr’năp.

Đha nuôr buôn chơơih pay a xiu t’bơơn coh k’ruung, a boc, căh câ a xiu bơơn băn ting bh’rợ ty đanh, doó đươi dua ch’na bhrợ l’mă. Pr’đươi bhrợ pa chúa a xiu pa zêng năc a xiu cha har, a xiu trăm, a xiu tầm pâ mơ 2, 3 c’broo têy… năc vêy u yêm lâh, đh’rưah lâng apêê zr’ma cơnh a puung pa rih, tỏi, bhooh, dza dzẹ.

A xiu ga măc bêl yêt xooc đhiêp đăh, năc choom lơơih lơi n’hang, rao pa liêm đơc coh a ring pa gooh. Cơnh lâng ch’na a xiu pa chúa năc a dzẹ năc râu pr’đươi căh choom căh vêy. Ch’nêêh đêêp đha hum yêm bơơn pa đing tươc bêl u rơơc, đha hum năc dâc đơc pa chriêt, cloh pa nhoonh bhrợ a dzẹ. Xang bêl ra văng xang, a dzẹ bơơn luc liêm lâng apêê zr’ma xooc mơ đhêêng pa zêng a puung pa rih cloh pa nhoonh, m’bứi tỏi cloh, bhooh, xang n’năc vêy luc lâng a xiu. T’cooh Lường Văn Muôn, ăt coh vel Lầu, phường Chiềng Lề, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La đoọng năl:“ Zr’ma đơơng luc liêm lâng a dzẹ xang năc vêy luc lâng a xiu, cơnh đêêc zr’ma vêy clâp ooy a xiu liêm lâh. Kiêng đoọng a xiu pa chúa đơơh ca dzúa năc choom luc m’bứi đường.”

Xang bêl luc a xiu lâng a dzẹ lâng zr’ma, đha nuôr chrọ a xiu ooy gọ, zợ, dăng. L’lăm đêêc, đha nuôr buôn đươi m’bứi a dzẹ lâng zr’ma coh dup đoọng a xiu doó crêê cr’cool. Bêl chrọ a xiu ooy zợ, dăng năc đị pa tănh, ha dang căh a xiu căh choom ca dzúa lâng đăh căh đha hum. T’cooh Lường Văn Muôn đoọng năl p’xoọng: A xiu xang bêl chrọ ooy dăng zợ năc dâng 1 tuần choom ă pay đăh, bêl đêêc a xiu a dzúa lâng doó dzợ u k’hêêng:“Bêl a hay đha nuôr bhrợ đọong zâp c’xêê đăh tr’xin, tu bh’nhăn đơc đanh a xiu pa chúa bh’nhăn veye đha hum yêm lâh. Kiêng đoọng a xiu pa chúa bơơn đơc đănh năc choom p’ghit tươc bhooh luc lâng a xiu. Ha dang hăt bhooh năc a xiu đơơh ca dzúa căh choom đơc đanh, tu cơnh đêêc choom đoọng bhooh xooc mơ đhêêng.”

Bêl a hay, lêệ, a xiu căh âi vêy bâc cơnh nâu câi. Zâp bêl loọng a boc, căh câ bơơn lái ha trăh a xiu coh k’ruung, a boc, đha nuôr Thái buôn bhrợ pa chúa a xiu đoọng bhrợ ch’na k’rong đơc. Nâu câi, ch’na a xiu pa chúa âng đha nuôr Thái Tây Bắc căh muy năc ch’na đoọng ha pr’loọng đong, năc đha nuôr dzợ bhrợ têng  cơnh cr’noọ ha t’mooi. Tu cơnh đêêc, ch’na n’nâu ting t’ngay ting bơơn bâc ngai năl tươc lâng pa bhlâng kiêng đăh. Buôn năc ch’na a xiu choom pay đăh luôn tu âi bơơn bhrợ pa chêên, cha lâng bhơi ma mông cơnh tu ha ra, ha la ổi pa bhlâng yêm. Căh câ  pay a xiu pa chúa đơơng chiên căh câ boh bêl cha đha hum, la bêt âng a xiu hr’luc lâng zr’ma. A moó Trần Thị Hiệp, vel đong coh Hà Tĩnh ma mông coh Sơn La âi bâc c’moo xay moon bêl đăh a xiu pa chúa.“Acu đâc  ma  mông ooy đâu đanh lâng bơơn cha bâc ch’na bhrợ tơợ a xiu âng đha nuôr Thái. Zâp đoo zêng vêy  muy cơnh đha hum yêm la lay. Đhêêng cơnh a xiu pa chúa vêy đha hum yêm la lay tu vêy a dzẹ, apuung pa rih.”

Tươc lâng apêê vel bhươl đha nuôr Thái zr’lụ da ding ca coong Tây Bắc, t’mooi óo ha vil cha đợ cha bhrợ tơợ a xiu, coh đêêc vêy ch’na a xiu pa chúa âng đha nuôr coh đâu./.

Cá chua của đồng bào Thái Tây Bắc

Món ngon dân dã mà lạ miệng

   Lường Huyền

  Đồng bào Thái Tây Bắc có câu: “Pày kìn pà, ma kìn lảu”, nghĩa là: “ Đi ăn cá, về uống rượu” thể hiện món cá là món ăn rất được coi trọng trong văn hoá ẩm thực của đồng bào Thái. Từ cá, đồng bào có thể chế biến cá thành nhiều món ăn khác nhau, trong đó phải kể đến món cá chua, một món ăn dân dã mà lạ miệng, được nhiều người ưa thích.

Để làm được món cá chua thơm ngon, thì việc lựa chọn cá và cách chế biến là rất quan trọng.

Bà con thường chọn cá đánh bắt ở sông, hồ, hoặc cá được nuôi theo phương pháp truyền thống, không dùng thức ăn tăng trọng. Nguyên liệu làm món cá chua gồm cá diếc, cá chép nhỏ, tầm bằng 2, 3 ngon tay hoặc cá trắm, thường cá to thịt sẽ chắc và ngon hơn, cùng với các gia vị như riềng, tỏi, muối, thính.

Cá to sau khi thái miếng vừa ăn, có thể lọc xương, đem ra rửa sạch cho vào rổ để ráo nước. Đối với món cá chua thì thính là nguyên liệu không thể thiếu. Gạo nếp thơm ngon được đem rang đến khi chuyển sang màu vàng, thơm lên thì bắc ra để nguội đem xay mịn làm thính. Sau khi chuẩn bị xong, bột thính được trộn đều với các gia vị vừa đủ gồm giềng xay nhỏ, một ít tỏi đập dập băm nhỏ, muối, rồi mới trộn với cá. Ông Lường Văn Muôn, ở bản Lầu, phường Chiềng Lề, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết: “Gia vị đem trộn đều với  bột thính rồi mới đem chộn với cá, như vậy gia vị sẽ ngấm vào cá đều hơn. Muốn để cá chua lên men nhanh hơn có thể cho thêm một ít đường đảo đều”.

Sau khi trộn cá với bột thính và gia vị xong, bà con cho cá vào chum. Trước đó, bà con thường dùng một phần hỗn hợp bột thính trộn gia vị lót bên dưới đáy để cá không bị ẩm, mốc. Khi cho cá vào chum dùng tay ấn chặt, nếu không ấn chặt cá sẽ không lên men đều và ăn sẽ không thơm. Ông Lường Văn Muôn cho biết thêm: Cá sau khi cho vào chum ủ tầm một tuần là ăn được, lúc đó cá lên men chua và  không còn vị tanh nữa. “Ngày xưa bà con làm để hàng tháng rồi ăn dần, vì càng để lâu cá chua càng có vị thơm ngon hơn. Muốn để cá chua được lâu phải chú y đến lượng muối trộn với cá. Nếu ít muối thì cá nhanh chua không để lâu được, nên phải cho lượng muối  vừa đủ”.

Ngày xưa, thịt, cá không có sẵn như bây giờ. Mỗi khi tháo ao, hoặc đánh bắt được con cá ở sông, hồ, bà con người Thái thường làm cá chua để làm thức ăn dự trữ. Ngày nay, món cá chua của đồng bào Thái Tây Bắc không  chỉ là món ăn phục vụ cho gia đình, mà bà con còn làm theo nhu cầu của khách. Vì thế,  món ăn này ngày càng được nhiều người biết đến và rất thích ăn. Thường món cá chua có thể lấy ra ăn luôn vì đã được ủ chín, ăn kèm với rau sống như lá sung, lá nhội, lá chát, lá ổi rất hợp. Hoặc lấy cá chua đem rán hoặc nướng lên khi ăn có vị thơm, ngậy của cá quyện với hương của gia vị. Chị Trần Thị Hiệp, quê ở Hà Tĩnh lên sống ở Sơn La đã nhiều năm cảm nhận khi được ăn món cá chua:“Tôi lên đây sống đã nhiều năm, và được ăn rất nhiều món ăn làm từ cá của đồng bào Thái. Mỗi món đều có một hương vị riêng rất thơm ngon. Riêng món cá chua ăn có vị ngọt béo của cá trộn với vị thơm của thính, giềng, rất lạ miệng và ngon”.

Đến với các bản làng đồng bào Thái vùng cao Tây Bắc, du khách đừng quên khám phá ẩm thực làm từ cá, trong đó có món cá chua của đồng bào nơi đây./.