Bhiêc bhan xay xơ âng ma nưih Dao Khâu bơơn bhrợ têng coh 3 t’ngay: T’ngay tr’nơơp năc t’ngay ra văng coh đong pân jưih lâng xay đhị đong pân đil; t’ngay p’pâng bhrợ đhr’niêng bha lâng ( choom năl năc lươt pay ma mai); t’ngay x’ría nưac lưch. Ha dum t’ngay bhrợ đhr’niêng lươt pay ma mai, pa nooi bha lâng năc đoo g’luh cha cha a ộm m’pâng ha dum ( nhản tía mả chai). Zâp ngai coh vel zêng bha bhụ ăt coh đong xa xao, meh toong ha dum pa prá, ộm a lăc, đh’rưah ba booch r’rooi. P’căn Tẩn Mý Dao, coh vel Tả Sử Chò, chr’val Tả phìn, chr’hoong Sìn Hồ đọong năl:“ G’luh cha cha a ộm m’pâng ha dum bơơn bhrợ đhị đong xa xao moot ha dum tr’nơơp, l’lăm bêl lươt pay ma mai. Đong xa nao bh’zi bơr p’nong a tứch, cha cha moot m’pâng ha dum. Năc pa zêng vêy ca conh ca căn mị n’đăh, c’bhuh xoọng, apêê bhrợ bhr’la, ma nưih xră đhrniêng tr’pay dic điêl đha nuôr c’bhuh xoọng âng t’cooh Thanh Thủy k’đhơợng bhrợ. Cr’noọ cr’niêng, chr’năp âng g’luh cha cha n’nâu năc ch’mêêt dap lêy đong xa xao âi đơơng âng ooy đong chuih da zâp zên pră, jâp cr’van căh, đoọng xay truih ha zâp ngai zêng năl. Zâp ngai bhui har năc mị n’đăh  xay moon năc âi bhrợ chuih da xao. Đhi noo, ca coon cha chau âng mị n’đăh choom xăl cơnh tr’đang, xang n’năc bơr n’đăh đong vêy bh’rợ pa choom đoọng cớ ha ca coon cha chau lâng c’bhuh xoọng.”

Đơơh ra diu m’muy, bêl đợ đh’luc nhưr dzợ boọ đhị tu k’tang, plêêng tơơp đhư mrư brương, râu ngoop ngap âng crâng ca coong bơơn pa dưr tu xa nul âng c’bhuh cha gâr, kèn. C’bhuh đong xa xao lươt pay ma mai pa zêng vêy puôn tươc xơơng cha năc vêy z’hai p’rá, g’lăng loom. Muy cha năc k’đhơợng hot lào. Bơr cha năc c’mâr đơơng cr’độ k’độ đac trà, phíc đac puih lâng âm uh trà. Pêê, puôn ma nưih cha năc glơơc bêệ tr’nơt dal. Bơr a nhi p’niên k’tứi, muy n’jưih, muy n’đil dâng lâh 10 c’moo ting lươt đoọng đơơng âng đh’râu đh’rí ha ma mai pa zêng: muy bêệ grăng k’tứi đơc pr’chăm, muy bêệ đhr’nuum cơợng puôl pa k’tứi chọ lâng a ngoọn.

L’lăm bêl c’bhuh n’nâu dưr lươt tơợ đong, ma nuih bh’bhuôih ( moon năc Thanh Thủy) bhrợ đhr’niêng xay truih ooy a bhô dang năl âi tươc cr’chăl lươt pay ma mai. Bêl đâu coh pa pan bha nuôih vêy p’xoọng pa nooi năc muy p’nong a tưch t’mêê bh’zi, xăl chom đac t’mêê, och roó, toong a lăc t’mêê, p’rơơm apêê a bhô dang lâng c’bhuh a bhô dang zư lêy ha bh’rợ lươt pay ma mai bơơn liêm crêê.

Kèn cha gâr dưr đơơr. Thợ kèn k’đơơng a cọ dưr lươt đơơh lâng ting lươt c’lâng âi moon l’lăm, căh choom lươt z’lâh n’đăh hoọng apêê đoo, n’đhơ năc đoo c’lâng lươt zâp t’ngay. C’bhuh ma nưih lươt tươc muy đhị âi moon l’lăm xang năc pa đhêy, k’đươi manưih tươc đong chuih da, k’đươi moon đong chuih da lươt ha ooy lâng xa nul kèn, cha gâr r’rộ r’răm. C’bhuh xoọng đong chuih da tươc đhị âi tr’xoo l’lăm, pa đhêy, ộm hot, ộm trà, ra pă cớ c’bhuh ma nưih. Bêl đâu tr’coó xa nul năc tơơp dưr đơơr. A noo Chẻo A Xoang, muy thợ kèn coh chr’val Phăng Xô Lin, chr’hoong Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu đoọng năl:“ C’bhuh tr’coó xa nul thợ kèn lươt l’lăm lươt đhiêr c’bhuh ma nưih c’bhuh xoọng đong chuih da ting  đợ đhiêr ta quy định.  Cr’đhơợng xa nay năc, pêê đhiêr lươt, pêê đhiêr chô năc 6 đhiêr. G’luh lươt pa rach kim đồng hồ năc “ chọ”, g’luh chô ting kim đồng hồ năc “ trưah”. Bhrợ cơnh đêêc năc pa căh loom chăp hơnh âng đong xa xao cơnh lâng đong chuih da. Đhiêr x’ría năc đhiêr ga măc ga ving zêng c’bhuh ma nưih xang năc thợ kèn tươc đhị ma nưih bhrợ bhr’la ch’ngoop acọ k’đươi ting pâh. Ma nưih bhr’la công ch’ngoop a cọ t’ơơi xang năc xay moon c’bhuh đơơng âng ma mai ting c’bhuh tr’coó xa nul chô ooy đong xa xao.”

Lươt pay ma mai truih c’lâng chô, xa nul kèn cha gâr căh choom păt, căh choom tr’toot. Tu cơnh đêêc, apêê đoo dih đơc z’lâng tơợ l’lăm căh choom đơc vêy râu groong c’lâng. Bêl chô tươc đong xa xao, c’bhuh đong chuih da đơơng ca coon chô ooy đong k’dic năc zêng dzoọng đhị tang. Ma mai dzoọng muy a đoo đhị p’loọng ga măc đong k’dic, z’moh ooy tang. T’cooh Thanh Thủy bhuôih zươc a bhô dang rao pa lưch đợ râu môp map, căh liêm crêê ha zâp ngai, pa bhlâng năc ma nưih ma mai t’mêê. T’cooh Thanh Thủy Chẻo Lao U, coh khu 3, thị trấn Sìn Hồ đoọng năl:“ Xang bêl bhrợ xang apêê đhr’niêng n’têh năc choom k’đươi muy cha năc pân đil vêy zâp pr’đơợ dic điêl liêm crêê, vêy ca coon zâp n’jưih n’đil tươc bha lêp a lớ coh m’pâng đong, xang năc đơc đh’nuum âng ma mai, keh ma mai moot ooy đong, chroh tr’col ooy puôl đh’nuum, z’moh ooy pa pan bha nuôih. Xang n’năc k’đươi cớ muy cha năc n’đăh đong n’jưih k’đhơợng muy bêệ bhai bhrôông choọng bhrơợng đhị piing p’loọng ga măc đoọng xay moon năc đong âi vêy ma mai t’mêê. Bêl đâu, t’cooh Thanh Thủy xay moon t’moot ma nưih t’mêê ha ma mai. Dap tơợ đâu, pr’loọng đong p’xoọng muy cha năc, a bhô dang vêy trách nhiệm zư lêy.”

  Xang apêê đhr’niêng bh’rợ chr’năp âng bh’rợ lươt pay ma mai, coh đong, a lăc bơơn đơơng pa gluh toong bịng chom. Năc đoo đhr’niêng ộm a lăc moot c’bhuh, chăp hơnh apêê c’bhuh xoọng tươc zooi bh’rợ xay xơ. Coh tang,  đợ pân jưih pân đil x’xâp liêm năc cớ hr’luc a đay coh bhr’ươr ba booch lâng đh’rưah hơnh deh đoọng ha nhi dic điêl t’mêê.

Ting cr’chăl, apêê đhr’niêng bh’rợ coh bh’rợ xay xơ âng ma nưih Dao Khâu, coh đêêc vêy đhr’niêng lươt pay ma mai công dzợ bơơn đha nuôr zư đơc tơợ lang n’nâu tươc lang n’tôh, cơnh bhrợ pa liêm lâh pr’hoọm văn hóa chr’năp liêm âng acoon ma nưih./.

Chíp shình cha-Lễ rước dâu đậm sắc màu văn hóa của người Dao Khâu

                                                                   (TTTB-Chẻo Thu)

Theo quan niệm của đồng bào Dao Khâu ở huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu, mọi điều tốt lành nhất đều bắt đầu khi mặt trời chưa thức giấc. Vì thế lễ rước dâu được tiến hành vào buổi sáng ngày thứ hai (ngày chính thức của lễ cưới) từ 5 giờ sáng đến đến 8 giờ sáng tùy theo từng dòng họ. Buổi ban mai tinh khiết, bản làng Dao Khâu sẽ được thưởng thức một bản hòa tấu đặc biệt của màu sắc và âm thanh. Giữa không gian xanh mướt của núi rừng, đoàn rước dâu rộn rã với  trang phục lộng lẫy.

Lễ cưới của người Dao khâu được tiến hành trong ba ngày: Ngày thứ nhất là ngày chuẩn bị ở nhà trai và cưới tại nhà gái; ngày thứ hai làm lễ chính thức (Tức lễ rước dâu); ngày thứ ba là kết thúc. Đêm trước ngày tổ chức lễ rước dâu, cỗ cưới chính là bữa rượu nửa đêm (nhản tía mả chai). Mọi người trong bản đều tụ tập ở nhà chú rể, thức thâu đêm trò chuyện, uống rượu, cùng hát giao duyên. Bà Tẩn Mý Dao, ở bản Tả Sử Chò, xã Tả Phìn, huyện Sìn Hồ cho biết:“Bữa rượu nửa đêm được tổ chức tại nhà trai vào đêm thứ nhất trước khi đi đón dâu. Nhà trai mổ hai con gà, dọn một bữa cơm vào lúc nửa đêm. Thành phần gồm cha mẹ, hai bên trai gái, ông bà mối, người viết hôn thư bà con họ hàng do ông Thanh Thủy làm chủ tọa. Mục đích, ý nghĩa của bữa cơm này là kiểm lại xem nhà  trai đã đưa sang nhà gái đủ số tiền, bạc, đồ trang sức, quần áo, lễ vật chưa, để công bố cho mọi người cùng biết. Mọi người vui vẻ thì hai bên nhận nhau làm thông gia. Anh em, con cháu của hai bên phải đổi lại cách xưng hô, sau đó hai gia đình có trách nhiệm truyền lại cho con cháu và họ hàng”

Sớm hôm sau, khi những giọt sương vẫn còn đọng trên ngọn cỏ, trời hửng sáng, sự yên tĩnh của núi rừng được đánh thức bởi âm thanh rộn rã của đội kèn trống. Đoàn nhà trai đi rước dâu gồm bốn đến năm người thân có tài khéo ăn, khéo nói. Một người cầm thuốc lào và điếu thuốc lào. Hai cô gái mang khay đựng chén trà, phích nước sôi và ấm pha trà. Ba, bốn người vác cái ghế băng dài. Hai cháu nhỏ, một trai, một gái khoảng trên 10 tuổi đi theo để mang đồ đạc cho cô dâu gồm: một cái bem đựng tư trang, một cái chăn bông gấp nhỏ buộc dây đeo.

Trước khi đoàn người ra khỏi nhà, thầy cúng (gọi là ông Thanh Thủy) làm lễ báo cho tổ tiên biết đã đến giờ rước dâu. Lúc này trên bàn thờ có thêm lễ vật là một con gà mới mổ, thay chén nước mới, đốt trầm hương mới, rót rượu mới, cầu mong các thần linh và tổ tiên phù hộ cho việc đi rước dâu được suôn sẻ trọn vẹn.

Kèn trống nổi lên. Thợ kèn dẫn đầu đi ra khỏi nhà và đi theo hướng đã ngắm sẵn từ hôm trước, tuyệt đối không đi qua đằng sau nhà người ta, dù đó là đường đi hàng ngày. Đoàn người đi tới một điểm định sẵn từ hôm trước rồi dừng lại, cử người đến nhà gái, thúc giục nhà gái đi đưa dâu bằng tiếng kèn trống rộn ràng. Họ nhà gái đưa cô dâu đến địa điểm trên, dừng lại, nghỉ ngơi, hút thuốc, uống trà, sắp xếp lại đội hình. Lúc này nhạc bắt đầu nổi lên. Anh Chẻo A Xoang, một thợ kèn ở xã Phăng Xô Lin, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu cho biết: “Tốp nhạc do thợ kèn đứng đầu đi vòng quanh tốp người họ nhà gái theo số vòng quy định. Nguyên tắc là, ba vòng đi, ba vòng về là sáu vòng. Lần đi ngược chiều kim đồng hồ là “trói”, lần về theo chiều kim đồng hồ là “cởi ra”. Làm như vậy thể hiện lòng mến mộ của  họ nhà trai đối với nhà gái. Vòng cuối cùng là vòng lớn ôm hết cả tốp người rồi thợ kèn đến trước mặt ông mối cúi đầu chào mời. Ông mối cúi đầu đáp lễ rồi ra hiệu cho đoàn đưa dâu đi theo tốp nhạc dẫn về nhà trai.

Rước dâu trên đường về, tiếng nhạc phải liên tục, không được đứt quãng. Chính vì vậy người ta phải dọn đường từ hôm trước không để có vật cản trên đường đi. Khi về tới nhà trai, đoàn người đưa dâu và người đón dâu đều dừng lại ngoài sân. Cô dâu đứng một mình trước ngưỡng cửa lớn của nhà trai, quay mặt ra ngoài. Ông Thanh Thủy cúng xin tổ tiên, thần linh “xá” rửa hết mọi điều rủi ro cho mọi người, đặc biệt biệt là nàng dâu. Ông Thanh Thủy Chẻo Lao U, ở  khu 3, thị trấn Sìn Hồ cho biết: “Sau khi làm xong các nghi lễ trên thì phải cử một người phụ nữ có đủ điều kiện vợ chồng yên ấm hạnh phúc, có trai có gái đến rải chiếu dưới đất ở gian giữa, rồi đặt cái chăn của cô dâu, dắt cô dâu vào nhà, quỳ xuống đống chăn, mặt hướng về phía bàn thờ. Sau đó tiếp tục cử một người phía nhà trai cầm một miếng vải đỏ đóng căng lên trên khung cửa lớn để báo hiệu rằng nhà đã đón con dâu mới. Lúc này, ông Thanh thủy tuyên bố nhập khẩu âm cho cô dâu: Kể từ giờ phút này, gia đình thêm một nhân khẩu, tổ tiên có trách nhiệm quản lý.”

Sau các thủ tục cần thiết của lễ rước dâu, trong nhà, rượu được mang ra rót đầy tràn các bát. Đó là lễ uống rượu nhập tổ, tạ ơn những người bà con họ hàng đến giúp đám cưới. Ngòai sân, những đôi trai gái xúng xính quần áo đẹp lại tiếp tục đắm say trong điệu hát giao duyên và cùng chúc phúc cho đôi bạn trẻ.

Theo thời gian, các nghi lễ trong lễ cưới của người Dao khâu, trong đó có lễ rước dâu vẫn được đồng bào duy trì từ thế hệ này sang thế hệ khác, như tô điểm thêm sắc màu văn hóa đầy ý nghĩa của dân tộc./.