Tước vel bhươl âng ma nuýh Thái bhoóc đhị Lai Châu cr’chăl đâu, zập đoo pr’loọng zêng bhui har ra văng t’pấh Tết xíp xí. Apêê a dếch, a mế zập cha nắc zập bh’rợ, trơ vâng lâng bhiệc tôm bánh chưng, bánh đệêp, ha dợ pân jứih nắc ma nuýh bhlầng cóh đong vêy bh’rợ nắc cút a đha ra văng pươih bha nuốih lâng pa liên bàn thờ bắt hương đoọng ha bhô dang.

Lang a hay, Tết xíp xí âng ma nuýh Thái bhoóc nắc bêl đoọng đơơng bha nuốih bhuốih a bhô dang, dang k’tiếc ơy k’rang lêy đhanuôr vel bhươl vêy tr’mông tr’méh k’bhộ ngăn, zư lêy hân noo chr’nóh chr’bệêt bịng zơng, bịng đong lâng nắc cung bêl đoọng ha pêê pr’loọng đong bhuối r’vai t’rị. Cóh bhiệc bhan ma nuýh dzoọng bhuốih đoọng t’rị cha bhoóc đoọng hay chô ooy vel bhươl, n’tóh a lắc cóh acọ đoọng pay rau pr’đoọng, zước tợơ a bhô dang oó đoọng a đhắh tợơ crâng coọp đăh, oó đoọng tân tộ cóh bọong, t’huung… Tợơ ơy bhuốih xang nắc p’lóh t’rị moọt ooy crâng đhị vêy bhơi chắt váih đoọng t’rị đhêy pa chô c’rơ tợơ lấh muy t’ngay cày, bừa. Cơnh lâng apêê pr’đươi pr’dua bhrợ têng bơơn ta đớc pa liêm đoọng tước bele bhrợ têng hân noo t’tun nắc pay đươi. Pa căn Lò Thị Phái, 85 c’moo, ma nuýh Thái bhoóc ặt đhị phường Đông Phong, thành phố Lai Châu đọong năl:“Lang a hay, ma nuýh Thái cha xíp xí:bhrợ bha nuốih bhuốih a bhô dang lâng bhuốih pa chô r’váih t’rị, bhuốih ruộng, Ra diu zập ngai cóh vel chroi k’rong choọt a’ọc bhrợ bha nuốih lâng bhuốih r’vai t’rị. Ha bu nắc zập đoo đong bhuốih clung ruộng. Bha nuốih pazêng vêy a đha, a vị đêệp, tơơm móc lâng cắt đhang a xiu, a tam lâng a coon nạ dông cóh tơơm móc. Bhiệc bhan ta bhrợ cóh toor bh’nậ ruộng, đhị đác hooi ooy ruộng lâng rơơm kiêng nắc oó g’rưy pa hư ha roo, hân noo bơơn bịng zơng, bịng đong…”.

Đhơ cơnh đếêc, apêê bh’rợ nâu cóh Tết xíp xí t’ngay đâu căh dzợ vêy. T’ngay 14/7 âm lịch bơơn đhanuôr Thái bhoóc lêy nắc cơnh muy t’ngay cha tết hơnh déh bh’nơơn pa bhrợ ta têng zr’nắh k’đháp cóh 6 c’xêê tợơp c’moo, ngai pa bhrợ ch’ngai nắc chô ooy đong, acoon cha châu nắc lêy chô ooy tô gộ, cher pr’hêl đoọng a bhướp a dích,  aconh căn pazêng pr’đươi âng đay bhrợ t’váih, pa căh loom hay tước tước tơơm riáh âng acoon ma nuýh. Ting cơnh j’niêng âng ma nuýh Thái bhoóc, a đha nắc rau đơơng rau căh pr’đọong ting loong cóh đác. Tu cơnh đếêc, lấh mơ bhuốih zêl lơi rau căh pr’đoọng, cóh Tết xíp xí, ma nuýh Thái bhoóc bhuốih a đha nắc dzợ zước rau liêm choom, tệêm ngăn.

T’ngay Tết xíp xí  âng ma nuýh Thái bhoóc Lai Châu nắc lêy bhuốih lâng cha đhâng tu cơnh đếêc nắc apêê chr’na, zập rau bánh truyền thống âng acoon cóh cung bơơn ra văng tợơ đấh ra diu. C’la đong đớc pướih bha nuốih bhuốih a bhô dang pa căh loom liêm ta níh lâng apêê căh dzợ ma mông. Cóh r’piing p’bhuốih chr’nắp ma bhuy, apêê cóh đong nắc tớt ga ving ting cha nắc ca coh zước nhăn đoọng ha coon cha châu bhrợ cha choom, ma mông k’rơ. T’coóh Chu Văn Hạnh, ặt đhị vel đhăm k’tiếc t’mêê Bình Luông, thị trấn Tam Đường, chr’hoong Tam Đường, tỉnh Lai Châu xay moon:“Lấh mơ tết nguyên đán, cóh muy c’moo ma nuýh Thái dzợ vêy t’ngay 3 c’xêê 3 nắc tết thanh minh, t’ngay 5 c’xêê c’xêê 5 c’moo tết Đoan Ngọ, 14 c’xêê 7 nắc tết xíp xí lâng tết 9 c’xêê 9 âm lịch. Cóh pazêng t’ngay tết nắc đoo zập đoo đong cung cút a tứch a đha bhrợ pướih ch’na bhuối a bhô dang lâng zệê pa zêng ch’na âng acoon cóh, t’đang apêê đhi noo, k’bhụh xoọng tước âm cha, ta moon rau boóp p’rá liêm crêê…”.

Tết xíp xí cung nắc bêl đoọng đhanuôr t’đang a đhi noo, pr’zợc tước âm cha đh’rứah lâng pr’loọng đong lâng đong n’đoo t’đang bấc t’mooi tước nắc ting pr’đoọng bấc lấh mơ. Pướih ch’na t’ngay Tết xíp xí căh muy pa căh rau k’bhộ ngăn nắc dzợ pa căh loom chắp hơnh t’mooi âng c’la đong. Cóh đhr’năng bhui har ặt cha ớh, âm cha, c’la đong lâng n’jưl “tính tẩu” pa căh loom đay lâng x’nưl âng n’jưl nặc bhrợ ha bhiệc bhan ting chr’nắp pr’hay lấh mơ. Bêl ơy cha k’bhộ, âm boọl nắc apêê đh’rứah ta pr’zước hát t’nớơt, hát rau pr’hát đơơng chr’nắp âng acoon cóh. Đoọng, nắc ngai bơơn ting pấh, ting lêy đhr’năng tết xíp xí âng đhanuôr Thái n’đhơ muy chu cung đớc hay cóh loom tất lang.

Tết xíp xí bơơn ta bhrợ têng ting pr’loọng đong, vêy đhị ting k’bhúh xoọng lâng lêy cơnh tr’mông tr’méh âng pr’loọng đong nắc bhrợ ga mắc k’tứi lalay cơnh, nắc muy chr’nắp văn hoá bơơn ma nuýh Thái bhoóc Tây Bắc pa trơơi tợơ lang nâu tước lang tốh./.

Lễ cúng ruộng của người Thái trắng Tây Bắc

Về bản người Thái Trắng Tây Bắc vui Tết Xíp Xí

                                                                                                                           (CTV Thúy Ngoạn)

Hàng năm cứ vào ngày 14 tháng 7 âm lịch, người Thái trắng lại tổ chức Tết xíp xí theo nét đặc trưng riêng của dân tộc. Đây được coi là Tết lớn nhất của người Thái trắng vùng Tây Bắc. Thuý Ngoạn, CTV có bài giới thiệu về Tết Xíp Xí của người Thái trắng ở Lai Châu:

Đến các bản làng người Thái trắng ở Lai Châu mấy ngày nay, nhà ai nấy đều rộn ràng chuẩn bị đón Tết Xíp Xí. Các bà, các mẹ mỗi người mỗi việc tất bật gói bánh trưng, bánh nếp, còn đàn ông người trụ cột trong gia đình thì sẽ có nhiệm vụ mổ vịt chuẩn bị mâm lễ và dọn dẹp bàn thờ thắp hương tổ tiên.

Ngày xưa, Tết Xíp Xí của người Thái Trắng là dịp dâng lễ vật để tạ ơn thần linh, thổ địa đã chở che cho dân bản cuộc sống an lành, bảo vệ mùa màng bội thu và cũng là dịp để cho các hộ làm lễ cúng vía trâu. Trong lễ thầy cúng cho trâu ăn muối để nhớ đường về bản, đổ rượu lên đầu nhằm lấy may, cầu mong không bị thú dữ ăn thịt, không bị rơi xuống hố, ngã lăn vực sâu… Sau khi cúng xong thả trâu vào rừng nơi có bãi cỏ để trâu nghỉ ngơi lấy lại sức sau một mùa cày, bừa. Đối với các công cụ sản xuất được sửa sang cất gọn để vụ sau mới đem ra dùng. Bà Lò Thị Phái, 85 tuổi, người Thái trắng ở phường Đông Phong, thành phố Lai Châu cho biết:“ Ngày xưa, người Thái ăn Xíp Xí: làm mân cỗ cúng tổ tiên và làm lễ cúng vía trâu, cúng ruộng. Buổi sáng cả bản cùng nhau đóng góp mổ lợn làm lễ cúng vía trâu. Buổi chiều nhà nào cũng đi cúng ruộng. Đồ lễ gồm có vịt, xôi, rượu, cây móc và cắt hình con cá, con cua và các con côn trùng treo lên cây móc. Lễ được làm ngay đầu bờ mương, nơi nước chảy vào ruộng với mong muốn không sâu bệnh hại lúa, mùa màng bội thu…”.

Tuy nhiên, các lễ này trong Tết Xíp Xí ngày nay không còn nữa. Ngày 14 tháng 7 được bà con người Thái trắng coi như một ngày tết ăn mừng thành quả lao động vất vả trong sáu tháng đầu của một năm, ai đi xa cũng về đoàn tụ, con cháu hướng về tổ tiên, biếu ông bà, cha mẹ những sản vật do chính mình làm ra, thể hiện truyền thống nhớ về cội nguồn của dân tộc. Theo quan niệm của người Thái trắng, con vịt mang điều không may mắn, điềm xấu, điềm gở trôi theo dòng nước. Vì thế, ngoài lễ cúng giải hạn, trong Tết Xíp Xí, người Thái trắng cúng vịt cầu mong sung túc, an lành.

 Ngày Tết Xíp Xí của người Thái trắng Lai Châu là phải cúng và ăn buổi trưa nên các món ẩm thực, các loại bánh truyền thống của dân tộc cũng được chuẩn bị ngay từ sáng sớm thật tươm tất. Ông chủ dâng mâm lễ cúng tổ tiên tỏ lòng thành kính với những người đã khuất. Trước bàn thờ linh thiêng, các thành viên trong gia đình ngồi quây quần đông đủ lần lượt vái lễ cầu mong phù hộ con cháu ăn nên làm ra, cả nhà khỏe mạnh. Ông Chu Văn Hạnh, ở bản tái định cư Bình Luông, thị trấn Tam Đường, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu chia sẻ:“Ngoài tết nguyên đán, trong một năm người Thái còn có ngày 3 tháng 3 là tết thanh minh, ngày 5 tháng 5 tháng năm tết Đoan Ngọ, 14 tháng 7 là tết Xíp Xí và tết 9 tháng 9 âm lịch. Trong những ngày tết đó nhà nào cũng mổ gà, vịt làm mâm cơm cúng tổ tiên và nấu những món ẩm thực đặc trưng của dân tộc, mời anh em họ hàng đến chung vui, chúc cho nhau những lời tốt đẹp…”.

Tết Xíp Xí cũng là dịp để bà con mời anh em, bạn bè đến chung vui bữa cơm thân mật cùng gia đình và nhà nào mời được nhiều khách đến dự đông vui càng may mắn. Mâm cỗ ngày Tết Xíp Xí không chỉ thể hiện sự sung túc, no đủ mà còn thể hiện lòng mến khách của gia chủ. Trong không khí ấm áp, vui vẻ, chủ nhà với cây đàn “tính tẩu” giãi bày tình cảm bằng ngôn từ mộc mạc, âm thanh réo rắt, làm cho bữa tiệc thêm ý nghĩa. Khi men rượu nồng đã ngấm họ cùng nhau chung vui với các trò chơi dân gian, múa, hát các bài dân ca mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Để rồi, những ai từng được tham gia, chứng kiến không khí Tết Xíp Xí cùng đồng bào Thái, dù chỉ một lần cũng phải nhớ mãi.   

Tết Xíp Xí được tổ chức theo từng gia đình, có nơi theo dòng họ và tùy từng hoàn cảnh gia đình mà tổ chức to, nhỏ khác nhau, là một nét đẹp văn hóa được người Thái Trắng Tây Bắc truyền từ đời này sang đời khác./.