Đoọng ra văng ha bhiệc bhan bhuốih a’bhô dang, l’lăm c’la đông lêy ra văng đợ pr’đươi pr’dua cơnh 3 bêệ bhơi a’laanh, mưy a’pướih lâng mưy c’nắt óih xoọc cát, mưy p’nong a’choo cắh cậ a’ọc căn mơ 10-12 ký lâng lêy pếch mưy boọng đhộ mơ 1 mét đhị p’loọng đắh a’đai đoọng lêy đợc zâp pr’đươi lêy bhuốih. Bêl pr’đươi pr’dua ra văng liêm zâp, crêê bêl 7 giờ hi dưm, c’la manứih bhrợ bhiệc bhan nâu ắt đhị p’loọng bhlâng, râu lêy bhuốih nắc acoon a’choo cắh cậ a’ọc đoọng c’la đông lêy xay moon lâng zâp a’bhô dang, plệêng k’tiếc. T’coóh Vừ Sua Ly, cóh vel Pha Khoang, chr’val Co Mạ, chr’hoong Thuận Châu, tỉnh Sơn La nắc manứih ma dang, năl liêm ghít ooy đắh j’niêng bh’rợ âng đhanuôr Mông nâu moon: “Zước nhăn lâng zâp a’bhô dang, acu cắh vêy bơơn mặ bấc râu đoọng hi pêê. Acu vêy mưy apêê cóh a’pướih nâu đoọng lêy k’đươi t’pấh chô cha, lêy cha mêết đợ loom luônh chắp nhêr, liêm ta níh âng pr’loọng đông zi, lêy chô zooi zúp đoọng ha pr’loọng đông zi ta luôn k’rơ, b’băn r’rơơi, ch’chóh b’bêết liêm choom, vêy râu cha, râu đợc...”

  Bêl bhuốih bhrợ xang, râu pr’đươi lêy bhuốih đoọng ha bhô dang nắc bơơn zâp apêê đha đhâm c’moor cóh đông pay đơơng p’zi bhrợ. Đợ loom, p’lêy, da dưl, xoóh...zâp râu nắc pay cắt mưy c’nắt k’tứi lâng tắc đợc pazưm đh’rứah đơơng úh pa chêện. 3 bêệ tơơm a’laanh, a’pướih nắc c’la đông lêy đơơng đợc cóh phòng bếch âng đya. Xang nặc ra văng đợc 5 xi tô lâng 5 p’ngan tứi đoọng đợc zâp c’nắt lêệ ta úh nắc ky đoọng bhuốih bhrợ g’lúh 2. Anoo Thào Nỏ Chớ, vel Nà Ngần, chr’val Chiềng Ngần, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La đoọng năl: “G’lúh 2 lêy bhuốih nắc đoo g’lúh chr’nắp ooy bhiệc bhuốih bhrợ nâu. Bêl đâu bơơn lêy bhrợ cóh cr’loọng phòng bếch âng c’la đông. Zâp xi tô, p’ngan lêy đợc ra pặ pa liêm tơợ a’cọ zương tước bhlúch zương. Đợ loom, da dưl úh bhrợ nắc lêy cắt k’tứi ting c’nắt, ha dang 5 p’ngan nắc zâp đoo loom, da dưl lêy cắt mơ 5 c’nắt, cắh choom cắt pa xưa lấh. C’nắt lêy cắt tr’nơợp nắc đợc cóh p’ngan tr’nơợp ting n’juông ra pặ đợc đhị zương. Xang nặc lêy đợc a’ọc, dzung têy râu acoon lêy bhuốih nâu ting bhr’dzang lướt âng acoon bh’năn nâu.”

  C’la đông bhuốih bhrợ nắc lêy ra văng bha nọc lêy bọc đác pr’luộc lêệ. Ha dang đươi ha mơ p’ngan nắc lêy zước nhăn mơ đêếc ậ chu, zâp bêl zước nhăn nắc lêy lêệng c m’bứi đác pr’luộc nâu ooy đợ p’ngan đợc đhị đâu. Xang zâp g’lúh bhuốih bhrợ, zước nhăn liêm xang nắc đợ p’ngan đác pr’luộc nâu lêy đoọng ooy k’coon cha châu, lấh mơ nắc apêê p’niên k’tứi cóh đông ôộm lâng rơơm kiêng k’coon cha châu bơơn zâp a’bhô dang, plêệng k’tiếc lêy zooi zúp doọ râu k’ay k’naanh, ma mung a’lịng chiịng dzoo... Xang bêl bhuốih a’bhô dang liêm xang, a’pướih ch’na nâu nắc lêy k’đươi đhi noo, bhúh xoọng tước pấh bhiệc bhan, đh’rứah lêy ôộm cha, rơơm kiêng a’bhô dang lêy zooi zúp đoọng ha pr’loọng đông. Bêl đhi noo, bhúh xoọng ơy cha liêm xang lâng ơy chô, c’la đông nắc lêy pay 3 tơơm a’laanh puôl bhrợ viáh mưy pa nọ lâng đợc cóh p’bhung đông, đắh z’đêr đăn đhị phòng bếch âng c’la đông. Tước đâu, bhiệc bhuốih bhrợ âng manứih Mông liêm xang. T’coóh Vừ Sua Ly, cóh vel Phoang Khoang, chr’val Co Mạ, chr’hoong Thuận Châu, đoọng năl: “Lâng bhiệc bhuốih bhrợ nâu, zâp bhiệc bhrợ nắc lêy bhrợ cóh đông, zâp râu nắc mưy đắh ngoai đơơng t’moót ooy đông cắh vêy đắh đông glúh ooy ngoai. Tu ting cơnh cr’noọ âng apêê, âng đơơng zâp râu đắh đông glúh bêl bhrợ bhiệc bhuốih nắc t’mứt lơi zêng râu liêm pr’đoọng. Đhi noo, bhúh xoọng tước pấh bhiệc nâu bêl cha liêm xang nắc cung lêy rao têy liêm sạch ooy chậu đác đợc đhị đông xang nặc vêy choom glúh chô, bhrợ cơnh đâu đoọng pa chô liêm chr’nắp ha c’la đông.”

  Bhiệc bhuốih bhrợ nâu vêy bấc râu chr’nắp liêm, bơơn đhanuôr Mông bhrợ ooy đợ t’ngay tơợp c’moo t’mêê. Ooy đâu, đhanuôr pa gơi đoọng râu cr’noọ rơơm kiêng ooy mưy pr’ắt tr’mung k’bhộ ngăn, liêm crêê, bh’năn băn pa dưr pa xớc liêm choom./.

Lễ tế thần đầu năm mới của đồng bào Mông ở Sơn La

                                                                                                         PV Thào Ly

  Vào đầu năm mới, đồng bào Mông thường tổ chức lễ tế thần. Và nghi lễ này cũng được bà con tổ chức khi gia đình gặp phải những điều bất trắc, không may mắn trong làm ăn, chăn nuôi để cầu tổ tiên, thần linh phù hộ cho gia chủ mạnh khỏe và các vật nuôi trong nhà ngày một phát triển hơn.

  Để chuẩn bị cho lễ tế thần, trước tiên gia chủ phải chuẩn bị ba cây cỏ lau, một cái mẹt để đựng và một khúc củi đang cháy, một con chó hoặc con lợn chừng 10-12 kg (là con cái) và đào một cái hố sâu khoảng 1m ngay bên trái cửa chính (bên trong nhà) để đặt các đồ lễ. Khi đồ lễ đã chuẩn bị xong, đúng 19 giờ tối, người chủ lễ  đứng ở cửa chính, vật tế thần gồm con chó hoặc con lợn được để bên cạnh để chủ lễ báo với các thần linh, thổ công thổ địa theo bài khấn. Ông Vừ Sua Ly, bản Pha Khoang, xã Co Mạ, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La, là thầy mo, một người am hiểu về phong tục của đồng bào Mông, cho biết: "Nội dung bài khấn nhằm kính báo với các thần linh, tôi không có nghìn con cho các thần linh, không có trăm con biếu các thần linh. Tôi có con vật này mời các thần linh ăn, chứng giám cho lòng thành của gia đình tôi, phù hộ cho gia đình tôi luôn mạnh khỏe, chăn nuôi, trồng trọt phát triển, có của ăn, của để…"

  Khi khấn xong, con vật dùng để tế thần sẽ được giao cho các thanh niên trong nhà mang đi mổ. Sau khi mổ xong sẽ cắt lấy một phần các bộ phận của con vật như: gan, lách, phổi, tim, thận, dạ dày… xâu lại với nhau mang đi luộc. Ba cây cỏ lau cùng với cái mẹt sẽ được gia chủ mang vào để trong buồng ngủ của mình. Sau đó chuẩn bị 5 cái bát tô và 5 cái chén nhỏ dùng đựng các phần của con vật để tiếp tục làm lễ lần thứ hai. Anh Thào Nỏ Chớ, Bàn Nà Ngần, xã Chiềng Ngần, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La, cho biết: "Đây là phần quan trọng nhất trong lễ tế thần, phần này sẽ được thực hiện trong buồng ngủ của gia chủ.  Bát tô sẽ được đặt theo thứ tự từ đầu giường đến cuối giường. Những bộ phận của con vật sẽ được thái thành từng miếng nhỏ (nếu 5 bát thì mỗi bộ phận chỉ được thái 5 miếng, không được thái thừa miếng). Miếng thái đầu tiên sẽ được cho vào bát đầu tiên theo thứ tự từ trên đầu giường xuống cuối giường, sau đó đến đầu, chân tay con vật cũng được đặt theo thứ tự bước đi của con vật cho đến bát cuối cùng là phần đuôi của con vật."

  Người chủ lễ phải chuẩn bị thêm một cái gáo nước múc sẵn canh luộc thịt. Nếu dùng bao nhiêu bát để đặt lễ thì phải khấn bấy nhiêu lần, mỗi lần khấn thì phải rót một lần canh luộc thịt vào những chiếc chén đặt cạnh mỗi bát. Sau mỗi lần khấn xong, những chén canh này sẽ được đưa cho con cháu, nhất là những cháu nhỏ trong nhà uống với mong muốn con cháu được các thần linh, thổ công thổ địa phù hộ không bệnh tật, ốm đau, sức khỏe dồi dào. Khi khấn mời các thần linh xong, những phần dùng để tế thần sẽ được gia chủ bê xuống bày thành mâm và mời những anh em, họ hàng đến tham dự lễ cùng ăn uống chúc phúc, cầu mong tổ tiên, thần linh  phù hộ cho gia chủ mạnh khỏe, không ốm đau, bệnh tật, làm ăn phát đạt, đàn vật nuôi phát triển tốt. Khi anh em, họ hàng đã ra về thì gia chủ mới lấy ba cây cỏ lau cuộn lại thành một bó và cài lên trên trần nhà, phía trên tường trong gian nhà chính có buồng ngủ của gia chủ, lúc này cũng là Lễ tế thần kết thúc. Ông Vừ Sua Ly, Bản Phoang Khoang, xã Co Mạ, huyện Thuận Châu cho biết: "Đối với Lễ tế thần, mọi việc chỉ được thực hiện ở trong nhà, mọi thứ chỉ được mang từ bên ngoài vào trong nhà chứ không được mang từ trong nhà đi ra ngoài. Vì theo quan niệm nếu mang các thứ từ trong nhà ra bên ngoài lúc làm lễ thì sẽ xua đuổi những đều tốt đẹp đi. Anh em, họ hàng đến dự lễ khi ăn uống xong cũng phải rủa tay sạch sẽ vào cái chậu nước để cạnh cái hố trước khi bước ra khỏi nhà, vì như thế mới phù hộ được cho gia chủ."

  Lễ tế thần mang nhiều ý nghĩa tâm linh, thường được đồng bào Mông tổ chức trong những ngày đầu năm mới. Qua đó, để đồng bào gửi gắm niềm mong ước về một cuộc sống no ấm, hạnh phúc, vật nuôi phát triển đầy đàn./.