J’niêng bhuôih Zèng bơơn ma nuyh Tà Ôi lưch loom chăp. Bhuôih Zèng nắc đhị pazêng g’luh chr’năp cơnh hơnh deh cha ha roo t’mêê lâng xay xơ cơnh j’niêng ty đanh. Bhuôih Zèng jưah nắc chr’năp văn hóa ty đanh lâng cung nắc a’ngoọn pa tệêt loom ma nuyh, zooi zập cha nắc Tà Ôi ting chăp, zư lêy lâng pa dưr chr’năp âng acoon coh đay.

         Coh pươih bha nuôih đơc Zèng âng ma nuyh Tà Ôi, lâh mơ apêê bha nuôih căh choom căh  vêy nắc Zèng lắp pa liêm nắc dzợ vêy muy p‘nong a tưch luộc chệên, 4 p’nong a xiu đơc coh muy choom a vị đệêp, 2 chén a lắc, muy choom đác lâng 2 p’nong a mọ, muy pơơng prí, muy choom cha neh lâng bơr pêê bánh ty đanh âng đhanuôr Tà Ôi. Chr’năp bhlầng nắc vêy 2 c’nặt a tao, muy tu atao dzợ đơc hi la. Coh x’rịa nắc x’nur dông 8 x’nơơr. Ma nuyh bhuôih t’đang abhô dang chô lêy, zước đoọng bơơn taanh bấc t’la Zèng liêm lâh, cung cơnh choom pa câl bấc bh’nơơn bhrợ tơợ Zèng. Bhuôih xang, đhanuôr Tà Ôi tân tung da dặ. Nghệ nhân A Viết Thị Tâm đoọng năl: “Ahêê bhuuôih Zèng nắc zước tơợ abhô dang đoọng pr’loọng đong hêê bơơn taanh bhrợ Zèng bấc, đanh lâh, pa tệêt tơợ lang nâu tước lang t’tun. 1 t’la Zèng bhuôih nắc đoo cung pa căh loom năl ơn apêê câl, ơy  năl pa dưr chr’năp Zèng dal lâh.”

         Nghệ nhân Mai Thị Hợp ặt đhị chr’hoong A Lưới, Thừa Thiên Huế đoọng năl bhiệc bhuôih Zèng bơơn ma nuyh Tà Ôi bhrợ têng. Ha dợ coh xay xơ nắc đăh đong pân jưih bêl đơơng ma mai chô, nắc coh đong pân đil zêng vêy t’la Zèng ga mắc pa căh đhị đơ chr’năp bhlầng âng đong ặt- đhị mị đăh đong bhrợ bhiệc bhan xay xơ. “Đhơ căh vêy bấc nắc a đay cung ra băng muy t’la Zèng, bêl chô ooy đong k’diic nắc pa căh đoọng ha bhô dang. Abhô dang năl tước bh’nơơn Zèng cơnh ooy, ting lêy pa căh lâng zooi a nhi diic điêl vêy pr’ặt tr’mông bhui har k’bhộ ngăn.”

         Cơnh lâng ma nuyh pân đil Tà Ôi, bhiệc t’vaih pazêng t’la Zèng nắc bhrợ chr’năp ga mắc coh pr’ặt tr’mông. Tu cơnh đêêc, đhơ đhơ đoo Zèng zêng bơơn đươi dua coh pr’ặt tr’mông, bơơn t’moọt ooy t’rang tập đơc bêl apêê căh dzợ ma mông. Lâh mơ, pazêng t’la Zèng bơơn ma nuyh Tà Ôi lêy chăp, zư đơc ghit liem lâng lêy nắc bha nuôih đoọng ha bhô dang đhị zập pr’loọng đong.

         Chr’năp tr’haanh Zèng âng đhanuôr Tà Ôi tr’haanh lâng pazêng pr’đươi bơơn ta bhrợ t’vaih bấc rau, bấc cơnh liêm cra, pa bhlầng nắc t’bọo a rác. T’la zèng n’đoo bấc a rác nắc vêy chr’năp dal lâh, pa căh rau z’hai t’bech âng manuyh taanh. Đọong vêy muy t’la Zèng liêm, ma nuyh pân đil Tà Ôi tớt ra pặ k’paih đanh bhlầng đoọng u liêm pr’họom, liêm choom cơnh lâng đhr’năng đươi dua. Nắc cơnh Zèng đoọng ih xa nập xập, pay bhai k’đặ, nhuum, pay đươi bhrợ đhr’nuum nắc ih lâng k’paih ga mắc, bhai griing lâh. Nghệ nhân A Viết Thị Tâm đoọng năl: “Tr’xâu taanh âng ma nuyh Tà Ôi nắc 6 tr’lơơng cram k’tứi, 2 tr’lơơng cram cha đập lâng dzung, 2 bệê coh họong, 2 a ngọon chọo pa mâng đoọng tớt taanh. Ha dang pa gơt liêm buôn laha mơ, đơơng đhơ đhơ ooy cung choom, muy bha lếp a lớ nắc choom tớt taanh.”

         Bh’nơơn Zèng âng ma nuyh Tà Ôi ơy bơơn Bộ Văn hóa, Thể thao lâng Du lịch xay moon nắc c’kir văn hóa phi vật thể k’tiếc k’ruung c’moo 2017. Tu cơnh đêêc, bh’rợ taanh Zèng bơơn zư nhâm mâng cơnh pr’đươi pr’hắt chr’năp bhlầng âng ma nuyh Tà Ôi. Lâng đhanuôr Tà Ôi, taanh Zèng pa tệêt lâng j’niêng bhuôih Zèng nắc chroi k’rong zư lêy, pa dưr pazêng chr’năp taanh tr’naanh ty đanh, zư đơc tước zập lang t’tun./.

Cúng dâng tấm Zèng – nét văn hóa đặc sắc của người Tà Ôi

Thu Hà – VOV5

Tấm thổ cẩm, người Tà Ôi gọi là “Zèng”, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần, phong tục tập quán, là nét đẹp văn hóa của đồng bào Tà Ôi. Zèng là một vật phẩm không thể thiếu trong các hoạt động tín ngưỡng, thờ cúng, là vật đính ước của các cô gái với ý trung nhân hoặc để thể hiện lòng hiếu thuận với ông bà, cha mẹ, với những người có công với buôn làng. Chính vì thế, lễ dâng tấm Zèng là một nghi thức quan trọng của đồng bào dân tộc Tà Ôi ở huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế.

Nghi thức cúng lễ dâng tấm Zèng được người Tà Ôi hết sức coi trọng. Dâng tấm Zèng được thực hiện trong những dịp đặc biệt như lễ mừng lúa mới và lễ cưới truyền thống. Dâng Zèng vừa là nét đẹp văn hóa truyền thống và cũng là sợi dây kết nối duyên tình, giúp mỗi người Tà Ôi thêm quý trọng, gìn giữ và lưu truyền bản sắc của dân tộc mình.

Trên mâm cúng dâng Zèng của người Tà Ôi, ngoài vật phẩm không thể thiếu là một tấm Zèng gấp vuông vắn thì còn có một con gà luộc chín, 4 con cá để trên một bát xôi, 2 chén rượu, một chén nước và hai con chuột, một nải chuối, một bát gạo, và một số bánh truyền thống của đồng bào Tà Ôi. Đặc biệt phải có 2 khúc mía, một ngọn mía còn nguyên lá. Trên cùng là cây nêu treo 8 tua rua sợi thổ cẩm. Thầy cúng thỉnh mời Giàng, thần linh, tổ tiên chứng giám cho nghi thức dâng Zèng để cầu mong dệt được những tấm Zèng đẹp, cũng như bán được nhiều sản phẩm từ nghề dệt Zèng. Sau nghi thức cúng, đồng bào Tà Ôi thực hiện điệu múa dâng trời. Nghệ nhân A Viết Thị Tâm cho biết: "Mình cúng 1 tấm Zèng thì mình mong Giàng phù hộ cho gia đình mình dệt tấm Zèng lâu dài, suốt đời, đời này sang đời sau. 1 tấm Zèng đó khi mình cúng cũng là mình biết ơn khách hàng biết đến, giá trị nó cao hơn".

Nghệ nhân Mai Thị Hợp ở huyện A Lưới, Thừa Thiên - Huế, cho biết việc thờ cúng các tấm Zèng được hầu hết người Tà Ôi thực hiện. Còn trong đám cưới, khi nhà trai sang rước dâu, bao giờ trong nhà cô dâu cũng có một tấm Zèng lớn được trưng ở nơi linh thiêng, quan trọng nhất của ngôi nhà - nơi hai bên gia đình làm lễ cưới cho đôi uyên ương. "Cho dù không nhiều nhưng mình phải có 1 tấm , khi về nhà chống phải có 1 tấm để trình với tổ tiên. Tổ tiên biết đến sản phẩm đó như thế nào. Tổ tiên sẽ chứng giám và phù hộ cho hạnh phúc đôi trẻ".

Đối người phụ nữ Tà Ôi, việc tạo ra những tấm Zèng đóng vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày. Do vậy, bất kỳ tấm Zèng nào được cá nhân sử dụng khi còn sống, sẽ được chôn theo họ khi mất. Hơn thế, những tấm Zèng được người Tà Ôi coi trọng, gìn giữ cẩn thận và được coi là vật phẩm dành riêng cho thần linh ở mỗi gia đình.

Thương hiệu Zèng của đồng bào dân tộc Tà Ôi nổi tiếng với những sản phẩm đa dạng và độc đáo, có nhiều mẫu hoa văn lạ mắt, đặc biệt là hạt cườm được dệt cùng với sợi vải. Tấm Zèng nào càng có nhiều hạt cườm thì càng có giá trị cao, thể hiện sự tài hoa, khéo léo của người dệt. Để có một tấm Zèng đẹp, người phụ nữ Tà Ôi phải bỏ rất nhiều thời gian để phân loại từng sợi vải có kích thước màu sắc đồng đều, phù hợp với mục đích sử dụng. Ví dụ như tấm Zèng để may trang phục, cần chọn những sợi vải mỏng mịn, loại sợi to và thô thì dùng để dệt thảm hay chăn. Nhưng điều kỳ diệu là những sản phẩm tinh xảo ấy lại được làm từ khung dệt khá giản dị và gọn nhẹ. Nghệ nhân A Viết Thị Tâm cho biết: "Khung dệt của Tà Ôi là 6 cây tre nhỏ, 2 cây tre mình đạp chân, 2 cây cặp sau lưng, hai cây cột lại để ngồi dệt. Nếu mình di chuyển dễ dàng hơn, đi đâu mình trải một tấm chiếu là có thể ngồi đó dệt dễ dàng hơn".

Sản phẩm dệt Zèng của dân tộc Tà Ôi đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2017. Do đó, nghề dệt Zèng càng được giữ gìn như báu vật của bản làng Tà Ôi. Với đồng bào Tà Ôi, dệt Zèng gắn liền với nghi thức cúng tấm Zèng sẽ góp phần bảo tồn phát huy những giá trị nghề dệt truyền thống, cần được lưu truyền mãi mãi cho mai sau./.