N’jưah têy hr’luc lêệ a oc cơnh lâng zr’ma âi bơơn ra văng l’lăm, p’căn Trần Thị Kim Liên, Bếp phó đhị zr’lụ du lịch Ko Tam, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk lăk đoọng năl, ch’na n’nâu vêy pa zêng năc lêệ a đhăh đh’rưah lâng bâc zr’ma coh crâng. Coh đêêc, zr’ma bha lâng năc prớ a riêu, a moot t’viêng, bhơi bhân lâng ha lá é bhooc. Apêê zr’ma công choom xăl ting hân noo, tu năc zêng chăt vaih coh crâng. Ting p’căn Liên, ch’na n’nâu bhrợ têng doó lâh k’đhap n’đhang năc kiêng vêy râu p’ghit, chr’năp bhlâng năc pr’đươi zêng choom liêm t’mêê, n’đhơ năc n’coo: “Lêệ năc choom yêm, t’mêê, n’dhơ năc lêệ, n’xiêng năc vêy choom yêm. Lâng n’coo công choom t’mêê, bêl vêy t’mooi k’đươi năc đơơh ra diu lươt têch, bêl đêêc n’coo vêy đha hum, yêm lâng bêl hor năc vêy yêm. Xang n’năc zr’ma công c’la đay ma chrọ păl.”

Xang bêl luc zr’ma lâng đơc dâng 15 phút đoọng zr’ma u clâp, lêệ a oc bơơn chrọ ooy n’coo, boop n’coo ca năt lâng ha la prí lâng hor đhị cr’hơơng dâng 1 tiếng đồng hồ.

Apêê bh’rợ hor đhị ta pêêh năc bh’rợ chr’năp. Đoọng doó choom u cat, apêê boh ta luôn đương ha lêê, vêy cơnh đêêc lêệ vêy u chêên mr’cơnh. Bêl đêêc n’coo u rơơc mr’cơnh. Lêệ hor bêl lêy cơnh ngoọ đha đhooh, tu bơơn hor đhị n’coo lêệ n’jưah đha hum, n’jưah nhum, ca crum n’căr, ca blêt. Lêệ chêên doó u nă gr’dooc, doó lâh u gooh. Ch’na n’nâu bơơn đăh lâng prớ bhoóh. A há âng prớ lâng đha hum âng lêệ âi bhrợ t’vaih ch’na bâc ngai kiêng cha. A moó Nguyễn Thị Hoài Bảo, coh thị trấn Quảng Phú, chr’hoong Cư Mgar, tỉnh Đăk Lăk, bêl cha ch’na n’nâu xay moon cơnh đâu:“Ch’na vêy cơnh u la lay năc muy coh Tây Nguyên a năm vêy, đha hum yêm bhlâng. Apêê zr’ma âng đha nuôr Êđê đươi pa bhlâng yêm.”

Ting p’căn Nguyễn Thị Ngọc Anh, Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty Du lịch sinh thái, văn hóa  Ko Tam, ch’na A oc hor bơơn bhrợ têng ting cơnh ma nưih Êđê đhị Đăk Lăk lâng bơơn  luc lâng zr’ma coh crâng, tu cơnh đêêc năc đơơng âng râu đha hum yêm la lay coh đhăm k’tiêc n’nâu. Pa bhlâng năc, lêệ a oc năc muy râu c’leh la lay âng ch’na đh’năh bơơn đha nuôr coh đâu băn.  Đh’rưah lâng cr’chăl bhrợ têng ch’na năc đoo muy xa nay ooy văn hóa lâng zư lêy môi trường. Ting p’căn Nguyễn Thị Ngọc Anh, lêệ a oc hor coh zr’lụ du lịch Ko Tam âi bơơn Kỷ lục Việt Nam chơơih pay moot ooy C’bhuh 100 ch’na yêm âng Việt Nam c’moo 2020-2021. “Tỉnh công xay truih apêê ch’na yêm âng Đăk Lăk lâng Viện Kỷ lục âi đoọng ma nưih lươt ch’mêêt lêy bâc chu xang n’năc vêy xay truih lâng quyết định ooy lêệ a oc hor. Cơnh lâng ch’na n’nâu, acu pa bhlâng yêm loom tu vêy t’ruih xa nay lâng a zi pa chăp năc bêl bhrợ du lịch năc vêy bhrợ t’vaih ch’na yêm zr’lụ đhăm k’tiêc lâng choom zư đơc đợ râu âng đhăm k’tiêc hêê.”

Cơnh đêêc, đh’rưah lâng a vị hor a tưch boh năc bơơn c’bhuh 100 ch’na yêm âng Việt Nam ( 2011-2016), tươc đâu tỉnh Đăk Lăk âi vêy p’xoọng 2 ch’na moot ooy c’bhuh 100 ch’na yêm Việt Nam. ĐH’rưah lâng n’năc, coh bâc c’moo đăn đâu, apêê ch’na bơơn bhrợ têng tơợ apêê pr’đươi âi vêy âng đha nuoro coh đâu cơnh troọng a tăng, p’riêng a xiu, a guôl,… dưr vaih ting t’ngay ting bâc coh c’bhuh ch’na âng apêê nhà hàng, quán cha cha lâng bơơn bâc ngai kiêng. Tơợ apêê pr’đươi lâng cơnh bhrợ têng âng đha nuôr, bâc apêê z’zêệ âi vêy cơnh bhrợ têng liêm glăp đoọng ch’na choom bâc ngai kiêng cha, bhrợ t’vaih râu bâc ơl âng apêê ch’na n’đhang công dzợ bơơn zư đơc c’leh yêm la lay âng ch’na đh’năh vel đong coh đâu./.

Đặc sản heo lai hấp, nướng ống tre

PV H Xíu

Với cách chế biến độc đáo theo kiểu của người Êđê, món thịt heo hấp, nướng ống tre của tỉnh Đắk Lắk vừa lọt vào Top 100 món ăn đặc sản Việt Nam năm 2020-2021. Món ăn này có hương vị thơm ngon, mềm, béo nhưng không bị ngậy, cho thấy ẩm thực Đăk Lăk tiếp tục kế thừa khéo léo những tinh hoa ẩm thực của các cộng đồng dân tộc tại chỗ và biến tấu phù hợp với đời sống hiện đại.

Vừa nhanh tay trộn đều thịt heo với các loại gia vị đã được chuẩn bị và sơ chế sẵn, bà Trần Thị Kim Liên, Bếp phó tại khu du lịch Ko Tam, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk cho biết, món ăn này có các thành phần chính là thịt heo rừng lai cùng nhiều gia vị thiên nhiên khác. Trong đó, gia vị đặc trưng nhất là ớt xiêm, tiêu xanh, ngò gai ta và lá é trắng. Các gia vị cũng có thể được thay đổi theo mùa, do hoàn toàn được trồng tự nhiên. Theo bà Liên, món này chế biến không cần quá cầu kỳ nhưng lại đòi hỏi sự tỉ mỉ, quan trọng là các nguyên liệu đều phải thật tươi, kể cả ống tre bao ngoài: “Thịt là phải ngon, tươi, có cả mỡ cả nạc cả da cân đối và tươi thì mới ngon được. Và ống tre cũng phải rất tươi, khi có khách đặt thì sáng lại mình đi chặt tre, lúc đó tre mới chặt thì tre có độ ngọt, thơm và khi nướng ngon thịt lên thì ngon lắm. Rồi gia vị cũng tự mình pha chế, tự làm hết.”

Sau khi ướp đều và để khoảng 15 phút cho ngấm gia vị, thịt heo được cho vào ống tre, đầu ống được bịt bằng lá chuối và nướng trên than hồng hoặc trong lò áp suất cao trong khoảng 1 tiếng đồng hồ.

Các công đoạn nướng thịt trên bếp than rất quan trọng. Để tránh bị cháy, người nướng cần quan sát để lật trở ống, có như vậy thịt thịt chín mới đều. Khi thấy vỏ ống tre bên ngoài chuyển màu vàng cháy xém, hương thơm lan tỏa là có thể thưởng thức. Thịt heo nướng ống tre khi nhìn qua giống như thịt heo hấp, vì được nướng qua một lớp tre nên thịt vừa thơm vừa giữ được độ mềm, phần bì giòn ngậy, phần mỡ béo nhưng ít ngấy. Miếng thịt chín không bị bén mùi khói, tro than, không quá khô vì mất nước. Món này được dùng kèm với muối ớt xanh và rau thơm. Vị cay nồng của ớt và vị thơm của thịt đã tạo nên một món ăn hấp dẫn du khách. Chị Nguyễn Thị Hoài Bảo, ở thị trấn Quảng Phú, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk, khi thưởng thức món ăn này cảm nhận: “Món ăn có một đặc trưng riêng của Tây Nguyên, hương vị rất ngon, đậm đà. Các gia vị đưa vào của người Êđê ngấm vào từng thớ thịt cho nên khi ăn vào có cảm giác khó tả lắm, trong đó có mùi sả có, mùi riềng có, mùi hạt tiêu, rồi cả hương vị của một số lá cây mà chỉ có người đồng bào Tây Nguyên mới có.”

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Anh, chủ tịch Hội đồng quản trị công ty Du lịch sinh thái, văn hóa cộng đồng Ko Tam, món Heo lai hấp, nướng ống tre được chế biến theo ẩm thực truyền thống của người Êđê tại Đắk Lắk và được phối trộn, tẩm ướp các nguyên liệu thiên nhiên sẵn có, vì thế mà mang đến hương vị đặc trưng riêng có ở nơi đây. Đặc biệt, thịt heo lai là một nguyên liệu làm nên nét riêng của món ăn, bởi heo lai được lai tạo nhân giống từ heo cỏ (heo ỉ) với heo rừng. Cùng với quá trình chế biến món ăn là cả một câu chuyện về văn hóa và bảo vệ môi trường. Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Anh, món heo lai hấp, nướng ống tre ở khu du lịch Ko Tam đã được tổ chức Kỷ lục Việt Nam lựa chọn vào Top 100 món ăn đặc sản Việt Nam năm 2020-2021. “Tỉnh cũng giới thiệu các món ngon của Đắk Lắk lên và Viện Kỷ lục đã cho người đi kiểm tra, thẩm định rất nhiều lần sau đó có thông báo và quyết định về món Heo lai hấp, nướng ống tre. Riêng món này tôi cực kỳ vui bởi vì chúng tôi có câu chuyện và chúng tôi suy nghĩ ra khi làm du lịch là tạo ra một món ăn đặc sản vùng miền và phải bảo tồn giữ gìn những giống mà trời sinh ra ở đất nước mình.”

Như vậy, cùng với món cơm lam gà nướng được lọt vào Top 100 món ăn đặc sản Việt Nam (giai đoạn 2011 – 2016), đến nay tỉnh Đắk Lắk đã có thêm 2 món ăn lọt vào Top 100 Việt Nam. Cùng với đó, trong những năm gần đây, các món ăn được chế biến từ các nguyên liệu sẵn có của người dân tộc tại chỗ như canh cà đắng, gỏi cà đắng cá khô, các món từ đọt mây, lá bép,… xuất hiện ngày càng nhiều trong thực đơn của các nhà hàng, quán ăn và được thực khách ưa chuộng. Từ các nguyên liệu và cách chế biến kiểu truyền thống, nhiều đầu bếp đã có sự biến tấu phù hợp để món ăn phù hợp với khẩu vị của thực khách, tạo nên sự đa dạng phong phú của các món ăn mà vẫn giữ được những nét độc đáo trong ẩm thực của cộng đồng dân tộc tại địa phương./.