Xang bêl xoot pay hân noo ha roo, cơnh bâc pr’loọng đong n’lơơng, pr’loọng đong nghệ nhân ưu tú Lương Thiêm Phú, 84 c’moo, ma nưih Tày coh chr’val Lục Hồn, chr’hoong Bình Liêu  tr’vâng ra văng Đhr’niêng cha ha roo t’mêê. Nghệ nhân Lương Thiêm Phú đoọng năl nâu đoo năc đhr’niêng bh’rợ ha rêê đhuôch chr’năp coh pr’ăt tr’mông, bơơn ma nưih Tày zư đơc đhị bâc lang.“Ma nưih Tày zi tươc hân noo xoot pay buôn bhrợ đhr’niêng cha avị t’mêê tu bhrợ ga lêêh ga lêêng prang c’moo x’ría công bơơn xoot pay, hâng hơnh hân noo choor châc năc buôn cha c’xêê 10 âm lịch. Đha lum n’nâu vêy k’đươi pa zêng apêê a đhi noo c’bhuh xoọng, acoon a chau chô zâp cha đăh hơnh deh 1 c’moo bhrợ têng liêm choom lâng ca văr dzang c’moo bơơn bhrợ choor châc lâh c’moo đâu.”

Đhr’niêng cha avị t’mêê p’rá Tày năc “ Kin khẩu mấu” (kin khẩu mứ). A pươih a vị bhuôih a bhô dang bơơn ra văng liêm ta nih, zâp prang cơnh lâng bâc ch’na cơnh a tưch, a xiu, a lăc… lâng pa bhlâng năc avị đhooh ha la a hự bơơn ra pă đhơơn đhị m’pâng. Xang bêl bhuôih a bhô dang, a pươih a vị bơơn c’la đong pa gluh đoọng ma nưih đong, pr’zơc chr’ơh lâng c’bhuh xoọng cha đăh. A moó Hà Thị Hải Yến, ma nưih Tày chr’hoong Bình Liêu đoọng năl:“Chơơih pay ch’nêêh đêêp t’mêê xoot pay coh ha rêê, đha hum yêm bhlâng đoọng đhooh. Apêê bh’rợ cơnh đhooh a vị c’xu, đương a vị doó lâh puih năc vêy luc lâng ha la ahự đoọng bhrợ t’vaih pr’hoọm la lay. Ha la ahự chơơih pay ha la liêm, t’viêng, rao pa liêm lâng cloh pay đac đoọng luc ooy a vị. Coh đâu, t’ngay 1 âm vêy bhuôih a vị đhooh rơơc, t’ngay thanh minh năc đhooh a vị 5 pr’hoọm ha dợ đhr’niêng cha avị t’mêê năc đhooh a vị pr’hoọng t’viêng ha la ahự, pa căh đoọng ha plêêng k’tiêc crâng ca coong lâng rơơm kiêng hân noo bhrợ têng liêm choom. Tơợ a hay apêê a dich a bhươp âi pa choom đoọng cơnh đêêc, nâu câi a zi ma ting bhrợ têng cơnh đêêc.”

Bơr pêê c’moo đăn đâu, chr’hoong BÌnh Liêu đơơng âng đhr’niêng cha avị t’mêê năc bh’rợ ăt coh c’bhuh bh’rợ xa nay “ Hân noo rơơc Bình Liêu”. Tơợ bh’rợ coh pr’loọng đong, đhr’niêng cha avị t’mêê bơơn bhrợ t’bhưah lâng xơợng bhrợ đhị đình Lục Nà- đhr’nong Đình bhrợ pa dưr tơợ lang bhua Lê t’tun. T’cooh Loan Thành Leng, Phó Chủ tịch UBND chr’val Lục Hồn đoọng năl:“Đhr’niêng cha avị t’mêê âng ma nưih Tày bơơn cấp ủy chính quyền tơợ chr’hoong tươc chr’val đơơng tmoot ooy đình Lục Nà tơợ c’moo 2020 cơnh lâng rơơm kiêng xay truih c’leh liêm pr’hay âng ma nưih Tày, đoọng t’mooi năl p’xoọng ooy văn hóa apêê acoon coh, ooy hân noo ha roo đoọm lâng bơơn cha a vị t’mêê bêl tươc lâng Bình Liêu.”

Đhị bhiêc bhan “ Hân noo rơơc Bình Liêu” c’moo đâu, ma nưih bh’bhuôih Bế Văn Mản coh vel Nà Luông, chr’val Lục Hồn pa căh măt đha nuôr bhrợ đhr’niêng xay truih bh’nơơn lâng Thành hoàng lâng rơơm kiêng hân noo bhrợ têng tươc bơơn choor châc.“Pa nhưa bhuôih a vị t’mêê chr’năp bhlâng năc bơơn pa căh hân noo xoot pay. Bhuôih dâng 25 tươc 30 phút năc ting bhuôih coh đong căh câ coh đình. Cơnh coh đình năc bhuôih 12 tuần hương ma mơ lâng 12 g’luh toong a lăc, ha dang bhuôih coh đong vêy 13 tuần hương ma mơ lâng 13 chu toong a lăc.”

Coh pr’đơợ plêêng cha kêêt âng apêê t’ngay tơơp ha ot, vel Tày đha hum a vị đhooh t’mêê hr’luc lâng đha hum trầm hương cơnh p’too moon zâp ngai chô hay tươc tơơm ríah, ooy apêê chr’năp âng loom chăp hơnh, loom đoàn kết, ăt ma mông âng đha nuôr coh k’noong k’tiêc K’tiêc k’ruung.

N’đhơ pr’ăt tr’mông xooc đâu cơnh lâng bâc râu tr’xăl t’mêê, đha nuôr Tày coh Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh công xooc t’bhlâng zư đơc lâng pa dưr chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng acoon coh đay./.

Lễ mừng cơm mới của người Tày Bình Liêu

            PV Vũ Miền

       Tháng 10 âm lịch, khi các thửa ruộng bậc thang rực lên màu lúa chín cũng là lúc người Tày ở huyện miền núi Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh rộn ràng cho Lễ mừng cơm mới với ý nghĩa tạ ơn trời đất, tổ tiên đã phù hộ cho mùa vụ tốt tươi, nhà nhà no ấm.

Sau khi thu hoạch xong vụ mùa, như bao gia đình khác, gia đình nghệ nhân ưu tú Lương Thiêm Phú, 84 tuổi, người Tày ở xã Lục Hồn, huyện Bình Liêu tất bật chuẩn bị Lễ mừng cơm mới. Nghệ nhân Lương Thiêm Phú cho biết đây là nghi lễ nông nghiệp quan trọng trong đời sống, được người Tày gìn giữ và trao truyền qua nhiều thế hệ: "Người Tày chúng tôi đến mùa thu hoạch thường tổ chức ăn cơm mới vì làm vất vả cả năm nên cuối cùng được thu hoạch, mừng mùa màng bội thu thường ăn tháng 10 âm lịch. Dịp này sẽ mời tất cả những anh em thân quen, con cái về đầy đủ mừng 1 năm sản xuất thắng lợi và cầu mong sang năm bội thu hơn năm nay nữa."

       Lễ mừng cơm mới tiếng Tày là "Kin khẩu mấư" ( Đọc là kin- khẩu -mứ) . Mâm cơm thắp hương tổ tiên được chuẩn bị chu đáo, đầy đủ với các món như gà, cá, rượu... và đặc biệt là đĩa xôi nếp lá gừng được bày trang trọng chính giữa. Sau khi cúng tổ tiên, mâm cơm được gia chủ mang thết đãi người thân, bạn bè và hàng xóm, láng giềng. Chị Hà Thị Hải Yến, người Tày huyện Bình Liêu cho biết: "Chọn gạo nếp mới gặt xong, thơm ngon nhất để đồ xôi. Các bước quy trình như đồ xôi bình thường, chờ xôi bớt nóng một chút mới trộn nước lá gừng vào để tạo màu đặc trưng riêng. Lá gừng chọn loại lá tốt, màu xanh, rửa sạch và giã lấy nước cốt để trộn vào xôi. Ở đây, ngày mùng 1 âm sẽ cúng xôi vàng; ngày thanh minh là xôi ngũ sắc còn lễ mừng cơm mới là xôi màu xanh lá gừng, tượng trưng cho thiên nhiên và mong mùa màng tốt tươi. Từ xưa các cụ đã dạy vậy rồi giờ chúng tôi chỉ biết làm theo."

        Vài năm trở lại đây, huyện Bình Liêu đưa nghi lễ mừng cơm mới là hoạt động nằm trong chương trình "Mùa vàng Bình Liêu". Từ quy mô gia đình, Lễ mừng cơm mới được mở rộng và thực hiện tại đình Lục Nà - ngôi Đình xây dựng từ thời Hậu Lê. Ông Loan Thành Leng, Phó chủ tịch UBND xã Lục Hồn cho biết:"Lễ mừng cơm mới của dân tộc Tày được cấp ủy chính quyền từ huyện tới xã đưa vào đình Lục Nà từ năm 2020 với mong muốn giới thiệu nét văn hóa đặc sắc của người Tày, để du khách hiểu thêm về văn hóa các dân tộc, về mùa vàng và thưởng cơm mới khi đến với Bình Liêu."

       Tại hội "Mùa vàng Bình Liêu" năm nay, thầy cúng Bế Văn Mản ở thôn Nà Luông, xã Lục Hồn thay mặt người dân làm lễ báo công với Thành hoàng và cầu mong vụ mùa tới được no ấm: “Bài cúng cơm mới đặc biệt nhất là thể hiện được ngày mùa. Cúng khoảng 25 đến 30 phút tùy cúng ở nhà hay ngoài đình. Như ngoài đình là cúng 12 tuần hương tương ứng với 12 lần rót rượu , nếu cúng ở nhà sẽ là 13 tuần hương với 13 lần rót rượu."

       Trong tiết trời se lạnh của những ngày đầu Đông, bản Tày thơm nức mùi xôi nếp mới thoảng lẫn mùi trầm hương như nhắc nhớ mỗi người về cội nguồn, về những giá trị của lòng biết ơn, tinh thần đoàn kết, gắn bó của cộng đồng nơi biên cương Tổ quốc.

        Dù cuộc sống hiện đại với rất nhiều đổi thay, đồng bào Tày ở Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh vẫn đang nỗ lực gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc mình./.