Dzợ năc z’zăng p’n’niên n’đhang Lã Viết Mạnh ăt coh chr’val Hoàng Đồng, thành phố Lạng Sơn năc muy coh bac ngai hát then ty tr’haanh coh đhăm k’tiêc Lạng. A noo  Mạnh xay moon: Then ty năc muy râu pa bhlâng k’đhap hat, tu năc muy choom hat coh bh’rợ bhuôih caih âng ma nứih Tày Nùng. N’đhơ cơnh đêếc, tu râu chăp kiêng năc a noo âi choom hat then đọong zư đớc văn hóa acoon coh:“Acu ting pâh tiết mục Then ty, ta pun p’têệt âng apêê t’cooh t’ha đoọng ma mông k’rơ. A cu ting pa choom then ty âng apêê a dich pa choom đoọng. Then ty căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông ma nưih Tày, Nùng Lạng Sơn. Năc u ăt đhô coh a ham âng ma nưih Lạng Sơn. N’juông then, cr’liêng then năc u liêm pr’hay âng acoon coh. P’too moon acoon ma nưih ma mông liêm ta nih.”

Hat then năc râu bh’rợ ty đanh k’rong bâc râu n’đăh a bhô dang, tr’cooh xa nu, mỹ thuật, múa... vêy chr’năp ooy lịch sử, văn hóa, xã hội. Bhr’ươr pr’hat then bêl grơm bêl priêng, bêl cha ngoor, bêl pr’nhoọt... hr’luc lâng xa nul n’jưl tính bhrợ t’vaih ha Then vêy c’rơ t’đang t’pâh cha chrih, bhrợ pa dưr loom ma nuih bhui har, bil râu ga lêêh ga lêêng coh pr’ăt tr’mông, pa chăp tươc đợ râu liêm crêê. A noo ai-E-Mu—Khen, t’mooi k’tiêc k’ruung Thái Lan xay moon:“Acu pa bhlâng bhui har bêl tươc đâu. Pa bhlnag pr’đoọng năc bơơn xơợng hát then. A cu pa bhlâng chăp kiêng tu năc đoo văn hóa âng đha nuôr Tày, Nùng n’đăh Bắc Việt Nam. Bh’nhăn xơợng bh’nhăn kiêng.”

Cr’chăl ha nua, bơơn râu k’rang âng ngành chức năng dh’rưah lâng râu t’bhlâng âng apêê ma nưih kiêng hat then, bhr’ươr then âng ma nứih Tày, Nùng zr’lụ n’đăh Bắc âi bơơn zư đơc lâng ting t’ngay ting vêy c’rơ băr dzang k’rơ. C’bhúh chăp kiêng hat then t’mêê bơơn bhrợ t’vaih k’noọ 1 c’moo ha nua n’dhang âi t’đang t’pâh 6.000 cha năc, chroi đoọng Then băr dzang đhộ bhưah coh vel đong. a noo Hà Tiến Dũng, c’bhuh chăp kiêng hat then  đoọng năl:“Apêê  coh c’bhuh chăp kiêng then zêng pa bhlâng t’bhlâng đoọng p’têệt pa zum râu chăp kiêng bhlưa apêê acoon  ma nưih đhị prang k’tiêc k’ruung, bhrợ t’vaih muy tang cha ơh liêm ta nih ha zâp ngai. Pa bhlâng năc lang p’niên bơơn năl đợ bhr’ươr pr’hat ty đanh âng acoon coh.”

T’mêê đâu, đhị vel du lịch vel bhươl Quỳnh Sơn, chr’val Quỳnh Sơn, chr’hoong Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn ta bhrợ muy g’luh cha ơh tr’coó xa nul ty đang đơơng âng c’leh văn hóa. Lâh 300 nghệ nhân, diễn viên âng 13 tỉnh, thành phố prang k’tiêc dhd’rưah ting pâh giao lưu, bơơn năl văn hóa hát Then âng acoon coh Tày Nùng. Muy zr’lụ đơơng âng đợ c’leh liêm pr’hay la lay tơợ n’juông pr’hat pa tươc pa căh n’đhang zêng pa căh ghit c’năl kiêng zư đơc, pa dưrr c’kir Then... A moon Nguyễn Lô Nhuận, chr’val Nghiên Loan, chr’hoong Pắc Nặm, tỉnh Bắc Cạn moon:“Acu hat then tơợ lớp 2, a cu chăp kiêng, kiêng zư đơc c’leh văn hóa. A cu lêy hát then pr’hay a cu kiêng bhlâng. A cu kiêng zâp ngai dh’rưah zư đơc c’leh văn hoa âng ma nuih Tày.”

Coh đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Tày, Nùng, Then năc đoo poong p’têệt bhlưa acoon ma nứih lâng a bhô dang lâng plêêng k’tiêc. Tu cơnh đêêc, then năc râu căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông văn hóa a bhô dang âng đha nuôr. Bâc câu lạc bộ then – tính coh prang k’tiếc k’ruung xoọc bơơn bhrợ pa dưr đoọng bhr’ươr then ting t’ngay ting băr dzang bhứah ch’ngai./.

ĐỂ THEN TÀY NÙNG LAN TỎA TRONG CỘNG ĐỒNG

PV Hoàng Khánh

Hát then là một trong những di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào Tày, Nùng các tỉnh khu vực miền núi phía Bắc. Thời gian qua, với sự nỗ lực của ngành chức năng, Hội bảo tồn các dân tộc các tỉnh đã góp phần bảo tồn văn hóa Then.

Tuổi còn khá trẻ nhưng anh Lã Viết Mạnh ở xã Hoàng Đồng, thành phố Lạng Sơn là một trong những nghệ nhân hát then cổ có tiếng ở Xứ Lạng. Anh Mạnh chia sẻ: Then cổ là một thể loại rất khó hát, bởi nó chỉ được sử dụng trong thực hành Nghi lễ của người Tày Nùng. Tuy nhiên, do đam mê mà anh đã học hát then để bảo tồn văn hóa dân tộc: "Mình tham gia tiết mục Then cổ, tiếp cầu nối số cho các cao niên để sống bách niên trường thọ. Mình học then cổ do các cụ truyền lại lại. Then cổ không thể thiếu được trong đời sống người Tày, Nùng Lạng Sơn. Nó ăn sâu vào máu của người Lạng Sơn. Cái câu then, lời then nó đậm đà bản sắc dân tộc. Khuyên con người phải sống có đức, tâm hòa thuận, lương thiện"

Hát Then là loại hình diễn xướng dân gian tổng hợp nhiều yếu tố về tâm linh, âm nhạc, mỹ thuật, múa... có giá trị về lịch sử, văn hóa, xã hội. Làn điệu then lúc trầm, lúc bổng, lúc thiết tha, dìu dặt lúc lại dồn dập…...hòa quyện với tiếng đàn tính  tạo cho Then có sức lôi cuốn kỳ lạ, khích lệ tinh thần mọi người thêm vui vẻ, xua tan phiền muộn, sự cực nhọc trong cuộc sống, hướng tới những điều tốt đẹp, hoàn thiện. Anh Ai – E- Mu – Khen, du khách nước Thái Lan cảm nhận: “Tôi rất vui khi sang đây. Rất may mắn là được nghe hát then. Tôi rất đam mê bởi nó là văn hóa của cộng đồng dân tộc Tày Nùng ở phía Bắc Việt Nam.Càng nghe càng thấy thích.”

Thời gian qua, được sự quan tâm của ngành chức năng cùng với nỗ lực của những người đam mê hát then, làn điệu then của người Tày, Nùng khu vực phía Bắc đã được bảo tồn, gìn giữ và ngày càng có sức lan tỏa mãnh liệt. Nhóm đam mê hát Then mới được thành lập gần 1 năm qua nhưng đã thu hút 6.000 thành viên, góp phần để Then lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng. Anh Hà Tiến Dũng, thành viên Nhóm đam mê hát then hát cho nhau nghe cho biết: “Các thành viên đam mê hát then đều rất là nỗ lực để mà gắn kết niềm đam mê giữ các thành viên trên mọi miền của Tổ quốc, tạo nên một sân chơi lành mạnh, bổ ích cho mọi lứa tuổi. Đặc biệt là thế hệ trẻ được tiếp cận với những làn điệu dân ca truyền thống của dân tộc.”

Mới đây, tại làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn, xã Quỳnh Sơn, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn diễn ra một bữa tiệc âm nhạc dân gian mang đậm bản sắc dân tộc. Hơn 300 nghệ nhân, diễn viên của 13 tỉnh, thành phố cả nước cùng tham gia giao lưu, trải nghiệm văn hóa hát Then của dân tộc Tày, Nùng. Mỗi vùng miền mang những nét độc đáo riêng từ câu hát cho đến trình diễn nhưng đều thể hiện rõ ý thức bảo tồn, phát huy di sản Then... cháu Nguyễn Lô Nhuận, xã Nghiên Loan, huyện Pắc Nặm, tỉnh Bắc Kạn bảy tỏ: “Cháu hát then từ lớp 2, cháu đam mê, thích giữ gìn nét văn hóa. Cháu thấy hát then hay cháu mới đam mê. Cháu muốn mọi người cùng hát then để giữ gìn nét văn hóa của người Tày.”

Trong tín ngưỡng dân gian của người Tày, Nùng, Then là chiếc cầu nối giữa con người với thế giới thần linh và đất trời. Chính vì thế, then là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tâm linh của đồng bào. Những câu lạc bộ then- tính ở khắp mọi miền đất nước đang âm thầm, bền bỉ hoạt động để điệu then ngày càng lan tỏa, vang xa./.