Ting cơnh xa nay t’ruíh bh’lêê bh’la, Bàn Vương nắc Long Khuyết Hồ, tu vêy bơơn bhrợ bhiệc ga mắc bơơn lêệng Cao Vương (moót zêl k’tiếc k’ruung Bình Vương) nắc bơơn bhua Bình Vương cher đoọng ch’ner lâng đoọng pay công chúa. Diịc điêl Bàn Hồ (Bình Vương) n’niên váih 12 p’nong k’coon, vêy 6 n’jứih 6 n’đil nắc zên g bơơn bhua Bình Vương đoọng váih 12 tô bhúh cơnh zâp tô bhúh lalay âng manứih Dao xoọc đâu. Bêl bhua Bình Vương bil, Bàn Vương dzoọc bhrợ bhua. Hân đhơ cơnh đêếc, Bàn Vương nắc dzợ zư lêy pr’ắt tr’mung liêm ta níh, p’too pa choom manứih Dao chóh ha roo, taanh bhai… xang bêl Bàn Vương lấh bil, manứih Dao bhrợ têng bhuốih cáih cóh bàn thờ tô bhúh lâng bhuốih cáih Bàn Vương.

Bàn Vương bơơn ta lêy nắc Thuỷ Tổ âng zâp tô bhúh manứih Dao nắc cung bơơn lêy a’bhưy đông, nắc a’bhưy liêm chr’nắp. Bàn Vương bơơn bhuốih đh’rứah lâng tô bhúh lâng 5 apêê a’bhô lơơng nắc a’bhô cha nêếh ha roo, a’bhô pr’hát xa nưl, a’bhô p’penh b’bơơn lâng 2 a’bhô b’băn r’rơơi. Ooy zâp j’niêng cr’bưn ga mắc cơnh cấp sắc, đhanuôr manứih Dao zêng lêy bhuốih Bàn Vương. Amoó Vi Thị Tuyến, cán bộ Phòng Văn hoá chr’hoong Ba Chẽ đoọng năl: “Tỉnh Quảng Ninh bhrợ pa dưr đề án zư lêy lâng pa dưr chr’nắp văn hoá acoon cóh Dao. Bh’rợ nâu bơơn đoọng bhrợ c’moo 2019 lâng xoọc k’noọ liêm xang. Ooy đâu c’cir văn hoá vật thể nắc ơy xang bhrợ miếu Bàn Vương. Vel Sơn Hải cóh chr’hoong Ba Chẽ vêy đhị ặt liêm chr’nắp vêy k’ruung Ba Chẽ. Tài liệu bha ar pa tơ xrặ đợc bêl dưr lướt, tô bhúh âng manứih Dao nắc đhị vel Sơn Hải. vel đông dzợ zư đợc bấc j’niêng cr’bưn âng manứih Dao pa đhang moon cơnh bhiệc cấp dsắc, xa nập xập ty chr’nắp.”

Bhuốih Bàn Vương nắc mưy j’niêng cr’bưn zăng bấc ooy pr’ắt tr’mung âng bấc ơl đhanuôr Dao moon zr’nưm, hân đhơ c’bhúh Dao n’đoo cung zêng p’ghít lêy tước bhiệc bhuốih nâu. Manứih Dao lêy bhiệc bhuốih Bàn Vương nắc mưy bhiệc crêê tước pr’ắt tr’mung âng zâp ngai, zâp tô bhúh lâng prang đhanuôr.

Bhiệc bhuốih Bàn Vương bơơn ta bhrợ têng ting j’niêng cr’bưn bhuốih cáih ting c’lâng bh’rợ p’cắh mặt âng 12 tô bhúh Dao bhrợ têng bắt hương, đoọng pô lâng zâp pr’đươi pr;’dua ngũ cốc đợc ooy Bàn Vương lâng loom luônh chắp nhêr. Ooy g’lúh bhuốih Bàn Vươngh vêy 2, 3 cr’liêng xa nay ặt ooy pa zêng bh’rợ bhuốih cáih cơnh múa coọp, pazưm t’nơớt chi ploọng đhị óih, vật chày. Nâu đoo nắc zâp bh’rợ ma bhưy chr’nắp lâng cung nặc râu văn hoá ty âng manứih Dao Ba Chẽ. J’niêng cr’bưn bhuốih Bàn Vương lâng zâp pr’ắt bh’rợ ty chr’nắp- văn hoá bh’lêê bh’la lơơng p’cắh đoọng ha râu pazưm bhrơh tơơm ríah lâng văn hoá acoon manứih. T’coóh Hoàng Văn Đức, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân chr’val Thanh Sơn, chr’hoong Ba Chẽ, đoọng năl: “Miếu bhuốih Bà Vương âng manứih Dao vêy 3 bàn thờ. Bàn thờ đhị m’pâng nắc Bàn Vương, đhị đâu nắc đhị a’bhuục âng manứih Dao. Đazứh a’tâm nắc bhuốih zâp apêê a’bhuục Tam Thanh pa zêng vêy Ngọc Thanh, Thái Thanh lâng Thượng Thanh, đoọng bhrợ ha bhiệc cấp sắc ânbg manứih Dao cung cơnh bhuốih bêl lơơng. Ha dợ đắh a’đai nắc tam nguyên, pa zêng Thượng Nguyên, Trung Nguyên lâng Hạ Nguyên, đươi dua bhuốih cáih đoọng ha j’niêng cr’bưn âng manứih Dao ooy cr’chăl bhrợ têng bhiệc cấp sắc cắh cậ Bàn Vương zâp c’moo. Bàn thờ ắt ooy pa zêng đhị ma bhưy chr’nắp âng manứih Dao.”

Tơợp tơợ bêl bhrợ têng tước bêl xang bhuốih cáih Bàn Vương nắc apêê đ’điêng. Cắh mưy apêê bhuốih bhrợ nắc zâp ngai bhuốih cáih cóh đêếc zêng cắh choom cha đắh lêệ la, bêl chô cắh choom xay moon mốp lết. T’coóh Triệu Thanh Xuân, chr’val Đồn Đạt moon: “Lêy đ’điêng diịc điêl oó ặt tr’đăn zr’nưm, hân đhơ lâng apêê đắh lơơng cung cắh choom chô pa đăn. Điêng cơnh đêếc nắc ha y chroo vêy choom u tiêng.”

Bhuốih Bàn Vương nắc mưy j’niêng cr’bưn zăng liêm chr’nắp ooy pr’ắt tr’mung âng manứih Dao cóh chr’hoong Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh moon lalay lâng manứih Dao moon zr’nưm. Bhiệc bhuốih Bàn Vương nắc j’niêng cr’bưn liêm chr’nắp tu nắc bhrợ acoon manứih lêy chô hay tước tô bhúh, tơơm ríah lâng acoon manứih ta luôn lêy têêm ngăn bêl vêy tô bhúh nắc Bàn Vương ma bhưy chr’nắp zooi zúp, zư lêy. J’niêng cr’bưn nâu nắc dzợ váih mưy a’ngoọn p’têết pazưm đhanuôr ooy pr’ắt bh’rợ tô bhúh, vel bhươl.

Zâp c’moo, manứih Dao cóh chr’hoong Ba Chẽ bhrợ têng bhiệc bhan Bàn Vươngh t’ngay ½ âm lịch đhị vel Sơn Hải, chr’val Nam Sơn./.

Tục thờ cúng Bàn Vương của người Dao ở huyện Ba Chẽ- Quảng Ninh

Giàng Seo Pùa-VOV5

Hiện nay, người dân tộc Dao ở huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh có 2 nhánh: Dao Thanh Y và Dao Thanh Phán, có sự khác biệt rõ về trang phục, tiếng nói. Bên cạnh đó tín ngưỡng, các loại hình văn hóa dân gian, kiến trúc nhà ở… giữa các nhánh Dao cũng có nét tương đối khác biệt. Thế nhưng các nhánh Dao lại có một điểm chung đó là tín ngưỡng thờ cúng Bàn Vương.

Theo truyền thuyết, Bàn Vương vốn là Long Khuyển Hồ, nhờ lập được công lao to lớn giết được Cao Vương (xâm lược nước Bình Vương) nên được vua Bình Vương trọng thưởng và gả công chúa cho. Vợ chồng Bàn Hồ (Bàn Vương) sinh được 12 người con (6 trai, 6 gái) đều được vua Bình Vương ban sắc thành 12 họ như các dòng họ khác của người Dao ngày nay. Khi vua Bình Vương chết, Bàn Vương lên làm Vua. Tuy vậy, Bàn Vương vẫn giữ nếp sống giản dị, dạy người dao cách trồng lúa, dệt vải…. Sau khi Bàn Vương qua đời, người Dao tổ chức thờ cúng trên bàn thờ tổ tiên và lễ cúng Bàn Vương.

Bàn Vương được coi là Thủy Tổ của các dòng họ người Dao nên cũng được coi là loài ma nhà (ma tốt). Bàn Vương được thờ cúng với gia tiên và 5 vị thần khác là thần thóc gạo, thần văn nghệ, thần săn bắn và 2 vị thần chăn nuôi. Trong các nghi lễ lớn như cấp sắc, đồng bào người Dao đều phải cúng Bàn Vương. Chị Vi Thị Tuyến, cán bộ Phòng Văn hóa huyện Ba Chẽ, cho biết: "Tỉnh Quảng Ninh xây dựng đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Dao. Đề án này được phê duyệt năm 2019 và đang hoàn thiện các nội dung. Trong đó di sản văn hóa vật thể đã hoàn thành miếu Bàn Vương. Thôn Sơn Hải ở huyện Ba Chẽ có địa thế phong thủy hữu tình có sông Ba Chẽ. Tài liệu sử sách ghi lại điểm khởi thủy, tổ tiên của của người Dao chính là tại thôn Sơn Hải. Thôn còn giữ nhiều phong tục tập quán của người Dao ví dụ lễ cấp sắc, trang phục truyền thống.”

Thờ cúng Bàn vương là một tục lệ khá điển hình trong sinh hoạt của đồng bào Dao nói chung, bất cứ nhóm Dao nào cũng đều chú trọng đến việc thờ cúng này. Người Dao coi việc thờ cúng Bàn vương là một việc làm có liên quan đến vận mệnh của mỗi người, mỗi dòng họ và của cả dân tộc.

Lễ cúng Bàn Vương được tiến hành theo nghi thức cúng tế với trình tự đại diện của 12 dòng họ Dao thực hiện dâng hương, dâng hoa và các vật phẩm ngũ cốc lên Bàn Vương với tấm lòng thành kính. Trong buổi cúng tế Bàn Vương có một số nội dung nằm trong chuỗi của lễ cúng như múa rùa, nhập đồng nhảy lửa, vật chày. Đây là các hoạt động mang tính huyền bí và cũng là nét đẹp trong văn hóa truyền thống của người Dao Ba Chẽ. Tục thờ cúng Bàn Vương cùng các sinh hoạt tín ngưỡng - văn hóa dân gian khác mang tính biểu tượng cho sự thống nhất nguồn gốc và văn hóa dân tộc. Ông Hoàng Văn Đức, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã Thanh Sơn, huyện Ba Chẽ, cho biết: “Miếu thờ Bản Vương của người Dao có 3 bàn thờ. Bàn thờ chính giữa là Bàn Vương, đây là cụ tổ của người Dao. Bên phải là thờ các cụ Tam Thanh gồm có Ngọc Thanh, Thái Thanh và Thượng Thanh, để phục vụ cho lễ cấp sắc của người Dao cũng như thờ cúng thường nhật. Còn bên trái là tam nguyên, gồm thượng nguyên, trung nguyên và hạ nguyên, sử dụng thờ cúng cho phong tục của người Dao trong quá trình thực hiện lễ cấp sắc hoặc lễ Bàn Vương hàng năm. Bàn thờ nằm trong hệ thống tâm linh của người Dao.”

Kể từ khi bắt đầu cho đến khi kết thúc nghi lễ cúng Bàn Vương người ta phải kiêng kỵ nghiêm ngặt. Không phải chỉ có các thầy cúng mà tất cả mọi người trong buổi lễ phải ăn chay; lúc ra về không được bàn tán chê bai. Ông Triệu Thanh Xuân, xã Đồn Đạt, kể:“Kiêng kỵ vợ chồng không gần nhau, kể cả người ngoài cũng không được gần. Kỵ như thế thì mai sau mới linh thiêng.”

Thờ cúng Bàn Vương là một tục lệ khá điển hình trong đời sống tâm linh của người Dao ở huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh nói riêng và người Dao nói chung. Lễ cúng Bàn Vương là nghi lễ mang đậm tính nhân văn vì nó hướng con người luôn nhớ đến nguồn cội và con người luôn được trấn an tinh thần bởi bên cạnh mình đã có tổ tiên là Bàn Vương linh thiêng phù hộ độ trì. Nghi lễ này còn là sợi dây liên kết cộng đồng trong mối quan hệ dòng họ, làng bản.

Hàng năm, người Dao ở huyện Ba Chẽ tổ chức lễ hội Bàn Vương vào ngày 1/2 âm lịch tại thôn Sơn Hải, xã Nam Sơn./.

Ảnh bìa: dulichbache.vn