Tơợ bâc c’moo n’nâu, xa nul tính, pr’hát then âng apêê coh Câu lạc bộ Xa nul Tính vel đong ơy looih lâng zập cha năc đhanuôr coh cr’noon Ea Kanh, chr’val Dliê Ya, chr’hoong Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk. Câu lạc bộ dưr vaih tơợ c’moo 2012, xoọc đâu vêy 20 cha năc ting pâh. Nâu đoo năc muy manuyh bha lâng coh bh’rợ văn hoá văn nghệ âng vel đong, ting pâh thi coh bâc sân khấu ga măc coh tỉnh lâng tơợ tỉnh n’lơơng, bơơn bâc bh’nơơn bh’rợ chr’năp. Anoo Hoàng Văn Quyết, manuyh coh câu lạc bộ Xa Nul tính âng vel đong, cr’noon Ea Kanh, chr’val Dliê Ya, chr’hoong Krông Năng xay moon: “Acu ting pâh câu lạc bộ tước nâu cơy năc mơ 4 c’moo. Tơợ k’tứi công xơợng đợ cr’liêng pr’hát năc công xơợng pr’hay. Bơơn vêy zup zooi, pa choom âng anoo Tân năc ting t’ngay công n’năl, tr’nơơp năc bơơn giao lưu, rau bơr cậ năc lang ta đhâm c’mor năc công kiêng giư lêy lâng pa dưr rau chr’năp pr’hay văn hoá âng đhanuôr Tày, Nùng tơợ vel đong.”

Chủ nhiệm câu lạc bộ n’nâu năc anoo Nông Văn Tân, đhanuôr Tày, n’niên c’moo 1987. Ting cơnh pr’loọng đong mót ooy Đắk Lắk n’niên lâh 30 c’moo, hân đhơ căh ơy muy chu chô ooy vel đong Cao Bằng, năc tơợ bêl k’tiêc, anoo ta luôn bơơn xơợng xa nul tính, n’juông then âng k’conh lâng da dêy. Pậ banh, anoo buôn xơợng đài, thu ooy băng cát sét đợ xa nul âng tính tẩu lâng hát then đoọng ting pa choom. Ting t’ngay, đợ xa nul n’năc năc ăt coh acọ a bục âng anoo, dưr vaih rau âng anoo kiêng pa bhlâng. Anoo bhrợ t’vaih Câu lạc bộ Xa nul tính vel đong, k’rong pazum đợ manuyh kiêng coh vel đong, pa choom, zư lêy, pa choom đợ xa nul n’jưl tính, hát then.

Đoo bêl doọ trơ vâng bh’rợ ha rêê đhuốch, anoo Nông Văn Tân lướt tước zập ooy chêêc lêy xa nul then ty, then pr’hay. Coh cr’chăl hân noo ch’noọng, anoo ta luôn bhrợ lớp pa choom k’gooh pa choom n’jưl tính, hát than đoọng ha pazêng manuyh kiêng. Căh muy coh bhươl cr’noon, chr’val năc bâc apêê pr’zơc, anoo amoo, a ngăh adêy coh pazêng chr’hoong ch’ngai, vêy cơnh năc tơợ Đắk Nông công tước học.

Căh ơy yêm loom, anoo Tân năc dzợ chêêc pa choom lâng ma chêêc bhrợ têng n’jưl tính. Pazêng bêệ n’jưl tính đươi dua coh câu lạc bộ năc lứch anoo ma bhrợ. Anoo ơy pa liêm pa crêê n’jưl, năc choom t’boọ micrô bhrợ ha bh’rợ biểu diễn coh sân khấu ba buôn lâh mơ. Ting n’năc, anoo Tân dzợ bhrợ têng n’jưl tính 6 a ngon lâng 12 a ngon, năc n’jưl tính ty âng đhanuôr Tày, Nùng. Anoo Nông Văn Tân prá: “Tơợ bêl bhrợ t’vaih câu lạc bộ, bhrợ lớp pa choom tước nâu cơy năc đhanuôr coh bhươl cr’noon, coh chr’val bhui har, k’dua k’coon ch’chau đay ting pâh đoọng zư lêy rau chr’năp pr’hay văn hoá âng acoon coh đay. C’la cu công ma bhrợ têng đoọng bhrợ t’vaih đợ n’jưl tính n’nâu, công bhr’lậ bâc chu, vêy cơnh cậ vêy đợ ha dum bêl 11- 12 công căh ơy bếch, k’đhơợng máy t’bhlâng k’tih pa liêm tước bêl bhrợ t’vaih xau nul ng’xơợng pr’hay pa bhlâng. Tu n’jưl tính bhrợ coh đâu lalay cơnh lâng n’jưl n’đăh Bắc năc choom t’boọ mic liêm buôn đoọng ha bh’rợ trình diễn, tu cơnh đêêc manuyh câl zập tơợ công vêy.”

K’điêl đoo, công năc pr’zơc lướt đh’rưah lâng anoo Nông Văn Tân coh bh’rợ zư lêy rau chr’năp âng xa nul tính, xa nul then, amoo Trần Thị Thuyết, xay truih, xang đợ cr’chăl trơ vâng lâng bh’rợ bhrợ cha, pr’loọng đong năc hát đợ pr’hát, piah n’jưl tính, năc cơnh muy rau pa têệt pr’loọng đong nhâm mâng bhui har lâh mơ: “Bêl acu lum ađoo năc acu ơy n’năl ađoo kiêng ha hát lâng kiêng tr’coọ xa nul acoon coh. Xang bêl têng bhiệc bhan năc acu công mr’cơnh cr’noọ xa nay lâng đoo lâng bhrợ têng bh’rợ tr’nêng coh đong đoọng ađoo têêm loom lâng bh’rợ tr’nêng. Ađoo vêy bhrợ t’vaih muy câu lạc bộ hát then, piah n’jưl tính năc acu công ting pa choom đh’rưah lâng apêê ađhi amoó, rau đêêc công năc rau bhui har, ta đhâm c’mor nâu cơy công rơơm kiêng pa dưr truyền thống chr’năp pr’hay âng acoon coh đay.”

Lâh 30 c’moo ăt mamông lâng vel đong t’mêê, xa nul then, xa nul tính năc chr’na đha năh tinh thần căh choom căh vêy, năc đoo đoọng ng’hay ooy vel đong ty Cao Bằng âng manuyh Tày, Nùng coh cr’noon Ea Kanh, chr’val Dliê Ya, chr’hoong Krông Năng. T’cooh Nông Văn Páo, trưởng cr’noon Ea Kanh xay moon, đươi vêy t’bhlâng ta đang k’dua âng anoo Nông Văn Tân, z’lâh n’năl mơ zr’năh k’đhap coh tr’nơơp, câu lạc bộ Xa nul tính vel đong ting t’ngay dưr vaih, đợ apêê ting pâh ting t’ngay bâc lâh mơ. P’xoọng ooy đêêc, đợ ta đhâm c’mor n’năl hát then, piah n’jưl tính ting t’ngay bâc lâh mơ: “Anoo Tân năc lứch loom coh bh’rợ zư lêy rau chr’năp pr’hay văn hoá acoon coh. Xoọc đâu anoo công n’jưah xrặ cr’liêng pr’hát, n’jưah bhrợ n’jưl tính năc vêy đhanuôr Tày Nùng pazêng chr’val coh chr’hoong Krông Năng, vêy cơnh cậ năc tơợ pazêng zr’lụ n’lơơng công tước nhăn câl.”

Pazêng rau t’bhlâng âng anoo Nông Văn Tân xoọc vêy ta pa dưr bêl câu lạc bộ Xa nul Tính vel đong ting t’ngay vêy bâc manuyh ting pâh. Căh muy zư lêy lâng pa dưr rau chr’năp văn hoá âng bh’rợ nghệ thuật n’nâu coh vel đong t’mêê, xa nul tính, hát then năc dzợ bhrợ pr’hay lâh mơ pr’họm văn hoá bấc cơnh coh zr’lụ đhăm k’tiêc da ding k’coong Đắk Lắk./.

Người giữ lửa điệu then, tiếng tính trên cao nguyên Đắk Lắk

                                            H Xíu

Sinh ra lớn lên ở huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk nhưng anh Nông Văn Tân có quê ở tỉnh Cao Bằng. Nơi anh sống cũng có đông người cùng quê vào lập nghiệp, từ nhỏ đến lớn anh  vẫn được chìm đắm trong làn điệu hát then, đàn tính của quê hương. Say mê từng điệu Then, tiếng tính, anh đã  lập ra câu lạc bộ đàn tính, hát then để gìn giữ và lan tỏa làn điệu truyền thống của dân tộc mình trên quê hương mới. 

Từ nhiều năm nay, tiếng đàn tính, điệu hát then từ các thành viên của Câu lạc bộ Tiếng Tính quê hương đã trở nên quen thuộc với mỗi người dân thôn Ea Kanh, xã Dliê Ya, huyện Krông Năng, tỉnh Đăk Lăk. Câu lạc bộ ra đời từ năm 2012, hiện có 20 thành viên tham gia. Đây là một hạt nhân trong phong trào văn hóa văn nghệ của địa phương, tham gia thi nhiều sân khấu lớn trong và ngoài tỉnh, gặt hái nhiều giải thưởng. Anh Hoàng Văn Quyết, thành viên câu lạc bộ Tiếng Tính quê hương, thôn Ea Kanh, xã Dliê Ya, huyện Krông Năng cho biết: “Mình tham gia câu lạc bộ đến nay cũng được 4 năm rồi. Từ nhỏ cũng nghe những lời then lời hát thì cũng thấy đam mê. Được sự giúp đỡ chỉ dạy nhiệt tình của anh Tân thì dần cũng biết, thứ nhất là được giao lưu, thứ 2 là thế hệ trẻ thì cũng mong muốn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Tày, Nùng từ quê hương.”

Chủ nhiệm câu lạc bộ này là anh Nông Văn Tân, dân tộc Tày, sinh năm 1987. Theo gia đình vào Đắk Lắk sinh sống đã hơn 30 năm, dù chưa một lần về thăm quê Cao Bằng, nhưng từ khi còn nhỏ, anh luôn được đắm mình trong điệu tính, câu then của bố và chú. Lớn lên, anh thường nghe đài, thu băng cát sét những làn điệu tính tẩu và hát then để học theo. Dần dần, những làn điệu ấy ngấm vào tâm trí, trở thành niềm đam mê. Anh thành lập Câu lạc bộ Tiếng tính quê hương, tập hợp những người cùng đam mê ở địa phương, luyện tập, giữ gìn, truyền dạy những làn điệu đàn tính, hát then.

Mỗi lúc nông nhàn, anh Nông Văn Tân đi khắp nơi sưu tầm những làn điệu then cổ, then hay. Vào dịp hè, anh thường xuyên mở các lớp miễn phí truyền dạy đàn tính, hát then cho tất cả những người yêu thích. Không chỉ ở trong thôn, xã mà nhiều bạn trẻ, anh chị, cô chú ở những huyện xa, thậm chí từ Đắk Nông cũng sang theo học.  

Chưa thỏa chí, anh Tân còn học hỏi và mày mò chế tác đàn tính. Hầu hết những cây đàn sử dụng trong câu lạc bộ đều do anh tự làm. Anh đã cải tiến cây đàn, có thể gắn micrô giúp việc biểu diễn trên sân khấu được thuận lợi. Bên cạnh đó, anh Tân còn chế tác được cây đàn tính 6 dây và 12 dây, là đàn tính cổ của dân tộc Tày, Nùng. Anh Nông Văn Tân tâm sự: “Từ lúc thành lập câu lạc bộ, mở lớp truyền dạy đến giờ thì bà con trong thôn trong xã rất khuyến khích con cháu mình tham gia để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Bản thân mình cũng từ đam mê để làm ra được cây đàn này, cũng chỉnh đi chỉnh lại rất nhiều, thậm chí có những đêm 11-12 giờ chưa cần ngủ đâu, cầm cái máy mài mài đến khi nào ra được âm thanh cảm thấy chuẩn nhất. Vì đàn mình làm ở đây khác với đàn ngoài Bắc ở chỗ mình có gắn míc đầy đủ, thuận lợi cho việc đi trình diễn nên khách hàng trải dài khắp đất nước.”

Người bạn đời, cũng là người bạn đồng hành với anh Nông Văn Tân trong hành trình giữ lửa tiếng tính, điệu then, chị Trần Thị Thuyết, chia sẻ, sau những giờ bận bịu mưu sinh, cả gia đình lại ngân vang tiếng đàn điệu hát, như một sợi dây kết nối tình cảm gia đình thêm gắn bó hạnh phúc: “Trước khi quen anh thì tôi đã biết anh có niềm đam mê ca hát và yêu nhạc cụ dân tộc rồi. Sau khi cưới thì tôi cũng ủng hộ và làm hậu phương vững chắc cho anh thôi. Anh có thành lập câu lạc bộ hát then đàn tính thì tôi cũng tham gia học cùng các chị em, đấy cũng là một niềm vui, tuổi trẻ bây giờ cũng mong phát huy truyền thống bản sắc dân tộc mình.”

Hơn 30 năm gắn bó với vùng quê mới, điệu then, tiếng tính là món ăn tinh thần không thể thiếu, là hồi ức về quê cũ Cao Bằng của người Tày, Nùng ở thôn Ea Kanh, xã Dliê Ya, huyện Krông Năng. Ông Nông Văn Páo, trưởng thôn Ea Kanh cho biết, nhờ có sự tích cực vận động của anh Nông Văn Tân, vượt qua những thiếu thốn ban đầu, câu lạc bộ Tiếng Tính quê hương ngày càng phát triển, số thành viên ngày càng đông. Thêm vào đó, số thanh thiếu niên biết hát then, chơi đàn tính ngày càng nhiều: “Anh Tân rất là nhiệt huyết trong bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Hiện tại anh cũng vừa sáng tác vừa sản xuất đạo cụ là cây đàn tính được bà con Tày Nùng các xã trong huyện Krông Năng mà thậm chí các nơi khác còn đến đặt hàng.”

Những tâm huyết của anh Nông Văn Tân đang được tiếp lửa khi câu lạc bộ Tiếng tính quê hương ngày càng thu hút nhiều người tham gia. Không chỉ gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của loại hình nghệ thuật này trên quê hương mới, tiếng tính, hát then còn góp phần làm phong phú thêm sắc màu văn hóa sống động của vùng đất cao nguyên Đắk Lắk./.